I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

D) Jargonizmler
Shayır dóretpeleriniń sózlik quramında biy, bolıs, bay hám din iyeleriniń tillerinde jumsalatuǵın jargon sózler tiykarınan arab-parsı sózlerinen jasalǵanın kóriwge boladı:
Halın bilmey zikir aytıp «alla»lar,
Adamzat bolmasa bárhá «olla»lar,
İyshanǵa táqabbil axun-mollalar,
Kózlerime shaytan yańlı kórindi/60/,
Muraplar aldı tilláni,
Mollalar ayttı «ollanı»/58/.
Birewler júr molla bolıp,
Awzında bárhá «olla» bolıp/121/,
Hár qádem qoysam «bissimilla»,
Jańıldım naǵıp «toba» dan/64/.
Bul mısaldaǵı «alla», «olla-billá», «bissimilla», «toba» sózleri din iyeleri tilinde ónimli jumsalatuǵın sózler.
Barlıq jerler waqım boldı,
Aynalası aqım boldı,
Jegenimiz zaqım boldı,
Bul da pálektiń gárdishi/51/.
Bul mısaldaǵı «waqım jer» sózi Xiywa xanlıǵında din iyeleriniń ishinen shıqqan eń ulama adamlardıń menshigine bólip berilgen jer, olar sońǵılıǵında atadan balaǵa miyras bolıp qalatuǵın bolǵan. Berdaqtıń bul «Gárdishi» qosıǵında ústem klass wákilleri jerlerdi ózleri bólisip alıp, bul jerler «waqım jer» dep xalıqqa egin ektirmeytuǵını qattı sınǵa alınǵan. Shayır óziniń qosıqlarında din iyeleri – axun, iyshan, mollalardıń sóylew tilinde ónimli jumsalatuǵın, ulıwma xalıq tilinde jiyi qollanıla bermeytuǵın ayırım sózlerdi din iyeleriniń ersi qılıqların áshkaralaw maqsetinde sheberlik penen paydalanǵan. Máselen, «Qıynalma» qosıǵında molla Sayımnıń ersi is-háreketleri kúlkige alınadı:
Istıpıra kesek joyıldı,
İzlep kózleriń oyıldı,
Qay mańlayshaǵa qoyıldı,
Tabılar erteń qıynalma /42/.
Bul mısaldaǵı «ıstıpıra kesek» din iyeleri tilinde jumsalatuǵın sóz bolıp tabıladı. Jáne de shayırdıń «Bizge» qosıǵınıń qaharmanı diyxanshılıq etip salını orıp bolǵannan keyin adamlardıń jas salı mawıǵıp ketedi degen sózine erip úsh kún toylap qıdırıp ketedi. Qaytıp kelse barlıq salını úyrek jep ketkenin kóredi. Miyneti bosqa ketken qaharmannıń kúlkili halatın súwretlew ushın «úyrektiń dárisi, qumalaǵı» sóziniń ornına din iyeleri tilinde jumsalatuǵın «nijasat» sózin sheberlik penen paydalanǵanın kóremiz:
Jarlıǵa illet kóp eken,
Sabaǵınan qıyıp jegen,
Bas dushpanım úyrek bolıp,
Nijasatı qaptı bizge /Bizge/.