I bob. Muzey turizmi mohiyati

Madaniy turizm – sayyohlik madaniyati bilan, shu jumladan, manzara, madaniyat va san'at, mahalliy aholining turmush tarzi, urf-odatlari, an'analari, dam olishining turli shakllari bilan tanishishdan iborat boʻlgan turizm turidir. Madaniy turizm madaniy tadbirlarga, muzeylarga, madaniy meros obyektlariga tashrif buyurish va mahalliy aholi bilan aloqa qilishni oʻz ichiga oladi. Jahon sayyohlik tashkilotining ta'rifiga koʻra, madaniy turizm - bu faqat madaniy motivatsiyaga ega boʻlgan odamlarning harakatidir: madaniy diqqatga sazovor joylarni tomosha qilish uchun sayohatlar; festivallar va boshqa madaniy tadbirlarga tashrif buyurish, folklor, san'at va milliy an'analarni oʻrganish uchun sayohat. Bugungi kunga kelib madaniy turizm doirasida mustaqil yoʻnalish – muzey turizmi vujudga keldi.
Muzeylar va turizm hamkorligi tarixiy-madaniy va tabiiy hududlar tizimini shakllantirishga asoslangan. Muzey turizmi - oʻziga xos xususiyati muzeylar va uning atrofidagi hududlarning turistik salohiyatidan foydalanishdan iborat turizmning bir turi.

1.2. Muzey turizmi mohiyati va rivojlantiruvchi omillar


Muzey turizmi – ekspozitsiyalarni yaratish, ichki va tashqi ekskursiyalar, oʻquv seminarlar, leksiyalar, ommaviy tadbirlar, oʻquv mashgʻulotlarini tashkil etish, muzey – doʻkonlarining mavjudligi, muzeyning turistik mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotishda madaniy turizm sohasidagi muzeylarning oʻziga xos faoliyati hisoblanadi. Muzey turizmi dastlab muzeylarning an'anaviy faoliyat yoʻnalishi boʻlmagan. Bu hodisa nisbatan yaqinda Rossiyada 1990-yillar oʻrtalarida, gʻarbda 1970-yillarda, muzeylar oʻta oʻz-oʻzini aniqlash, rivojlanishning yangi yoʻllarini va mablagʻlarni jalb qilishning yangi byudjetdan tashqari manbalarini qidirish, shu jumladan, turistik faoliyatda ishtirok etish vaziyatiga qoʻyilgan bir paytda paydo boʻldi.
Muzeylar va turizm hamkorligi tarixiy-madaniy va tabiiy hududlar tizimini shakllantirishga asoslangan. Ushbu hududlarning rivojlanishi muzeylarda tarixiy madaniy meros orqali ta'minlanadi, bu alohida hududlarning ijtimoiy-madaniy va sayyohlik rivojlanishining omili sifatida namoyon boʻladi. Muzey turizmini tashkilotchilar oldida bir qator oʻziga xos vazifalar turibdi: muzeyni turistik ixtisoslashtirishni aniqlash va muzeylarga doimiy turizm oqimini shakllantirish, sayyohlik dasturi va marshrutni tuzish, reklama mahsulotlarini shakllantirish, yangi moliyalashtirish manbalarini izlash.
XX asrgacha muzey maqomini belgilashda asosiy narsa uning kolleksiyalari edi. Bugungi kunda bu nuqtayi nazar oʻzgarib bormoqda va muzey mohiyati va uning ijtimoiy maqsadini anglashga yangicha yondashuv ishlab chiqilmoqda. Muzey obyektiga uning xususiyatlari va vazifalari bilan emas, balki muzeyning ijtimoiy-madaniy, psixologik va yosh xususiyatlari bilan shugʻullanadigan shaxsga qaratiladi. Muzey turizmida ilmiy tadqiqot obyekti muzeylar va ular bilan bogʻliq turistik yoʻnalishlar deb qaralishi lozim.
Muzey turizmi zamonaviy madaniy makonga mashhur toʻplamlarni “olib kirish” va ularni intelektual, tarixiy va badiiy merosning oʻziga xos shakli sifatida talqin etish imkonini beradi. Bugungi kunda muzey turizminining rivojlanishi quyidagi omillarga bogʻliq:
1) tashrif buyuruvchilarning turli yosh toifalari uchun maxsus dasturlarni ishlab chiqish;
2) turli ijtimoiy guruhlar vakillari uchun maxsus dasturlarni tayyorlash;
3) muzey ichidagi ijodiy faoliyat jarayoniga va uni yigʻish asosida kiritishni nazarda tutuvchi dasturlarni yaratish;
4) nafaqat badiiy kolleksiya, balki muzey ichidagi san'atning boshqa turlari (musiqa joʻrligi, konsert ijrochiligi va boshqalar) imkoniyatlaridan foydalanib sintetik dasturlar yaratish;
5) boshqa muzeylar, san'at va madaniyat markazlari va tashkilotlarni oʻz ichiga olgan keng qamrovli dasturlarni yaratish;
6) san’at ixlosmandlari va mutaxassislari uchun xalqaro dasturlar yaratish².
Muzeyda yaratilgan atmosfera u taqdim etadigan turistik mahsulotning bir qismidir, shuningdek, muzey muhitining dizayni va sifati: koʻrgazma va koʻrgazma boʻlmagan joylar; binolar, hududlar, reklama, bosma mahsulotlar – muzeydagi yoki u bilan bogʻliq boʻlgan hamma narsa. Muzey quyidagilarni taklif etadi:
1) ekspozisiya va koʻrgazmalar;
2) ma'ruzalar ekskursiyalar;
3) maxsus dasturlar;
4) muzeyning infratuzilmasi imkoniyatlari bilan belgilanadigan xizmatlar;
5) muzey toʻplamiga kiritilgan buyumlarni koʻpaytirish uchun mualliflik huquqi;
6) zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanadigan kitoblar, kataloglar, bukletlar va boshqa bosma mahsulotlar, videolar, slaydlar va boshqa nashrlar. Shuning uchun muzey sayyohlarga turli xil mahsulotlar-moddiy va nomoddiy mahsulotlarni taklif qilishi mumkin. Shunday qilib, muzey turizmining predmeti turistik bozor va muzey mahsulotlarining iste'molchisi haqidagi ma'lumotlarni olish va tahlil qilish, muzey mahsulotlarini tayyorlash va sotish uchun shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, uning reklama va marketingi uchun huquqiy va iqtisodiy asoslar bilan bogʻliq obyektiv qonunlarning keng doirasi deb qaralishi mumkin (1.9.1-rasmga qarang).
Muzey turizmi keng qamrovli muzeyshunoslik faniga nisbatan qoʻllaniladigan yangi rivojlanayotgan intizom boʻlib, aniq vazifalarni hal etishga qarab gumanitar, ijtimoiy va iqtisodiy fanlarning turli usullaridan foydalanadi. Muzey turizmi marketing va boshqaruv usullaridan faol foydalanadi, yuqori darajada esa madaniyatshunoslikning umumiy kesimini – tarixiy, sotsiologik, psixologik va boshqa fanlar paradigmalaridan foydalanadigan fanlararo bilimlarni baham koʻradigan fanlar metodlariga aylanadi.
Elektron aloqa vositalari va Internetning rivojlanishi, shuningdek, elektron koʻrgazmali vositalarning tarqalishi muzeylarga ta'sir koʻrsatuvchi boshqa omillardir. Internetda deyarli har qanday tasvirni topish mumkin boʻlgan reproduksiyalar davrida real obyektlar yangi ma'no va qiymatga ega boʻladi. Bunday vaziyatda muzeylar oʻzlarini oʻziga xos san'at asarlari bilan yaqindan tanishishni taklif qiluvchi noyob obyekt sifatida joylashtiradilar. Muzeylarning jamiyat bilan oʻzaro hamkorligini oshirishga undaydigan muhim omil - toʻlovchi mehmonlarni jalb etish va saqlab qolish hamda auditoriyasini kengaytirish zaruratidir.
Muzey turizmi sayyohlik firmalarining xizmatlariga va uyushgan guruhlarga murojaat qilmasdan mustaqil ravishda sayohat qiluvchi individual sayyohlar yoki kichik guruhlar bilan ishlashga qaratilgan. Bunga qarab, muzeylar turizm sohasida turli pozitsiyalarni egallashi mumkin. Tashkil etilgan guruhlar uchun muzey tashqi madaniy va sayyohlik dasturlarining elementlaridan biri boʻlib, u yoki boshqa sayyohlik agentliklari bilan shartnoma asosida ishlaydi. Amalda muzeylarning sayyohlik faoliyatida ishtirok etishning boshqa shakllari mavjud, masalan, muayyan sayyohlik agentligi uchun muzey shartnoma asosida turistik marshrutni ishlab chiqadi, reklama va axborot xizmatlarini koʻrsatadi va hokazo.