I sotsial psixologiyaning hozirgi kundagi mavqei

III.4. Sotsial psixologiyada kognitivizm

Kognitivizm K.Levin nazariyasi asosida paydo bo‘lgan psixologik yo‘nalish bo‘lib, undagi o‘rganish ob’yekti munosabatlar tizimidagi kishilar, ularning bilish jarayonlari, ong tizimiga taalluqli bo‘lgan kognitiv holatlar bo‘ldi. Kognitiv maktab vakillari (J.Piaje, U.Nayser, J.Bruner, R.Atkinson va b.) inson bilimlarining shakllanish usullari; sensor axborotning hosil bo‘lishi, bilish jarayonlari tuzulmaviy bloklarining vujudga kelishi va rivojlanishi, inson bilimi va xulq-atvorining xotirada bilim hosil bo‘lishidagi roli, intellektual funksiyalarning rivojlanishi, verbal va obrazli komponentlarning xotira va fikrlash jarayonlaridagi nisbatini o‘rganishdi. Ular inson aksariyat hayotiy vaziyatlarda fikrlash xususiyatlariga asoslangan holda qaror qabul qiladi degan xulosaga kelishdi.

Kognitivizm doirasida shunday mukammal nazariya yaratildiki, ular hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Kognitiv sotsial psixologiyada kognitiv muvofiqlik nazariyasi muhim o‘rin egallaydi. Unda insonni motivatsiyalovchi omil sifatida muvofiqlikni izlashga bo‘lgan ehtiyoj va uning muvozanatlashgan kognitiv tuzulmasi olib qaraladi. Mazkur nazariyalarga Frits Xayderning muvozanatlashtirilgan tizimlar nazariyasi, Teodor Nyukomning kommunikativ aktlar nazariyasi, Leon Festingerning kognitiv dissonanslar nazariyasi va boshqalar kiradi. Ulardagi asosiy g‘oya shundan iboratki, shaxs o‘ziga o‘xshagan shaxslar bilan muloqotga kirishar ekan, doimo munosabatlarda ruhiy mutanosiblik, tenglik bo‘lishiga, shu tufayli ziddiyatlardan chiqishiga harakat qiladi. Maqsad - turli sotsial sharoitlarda shaxs xulq-atvorining psixologik sabablarini tushuntirish va ziddiyatlarning oldini olish yo‘l-yuriqlarini ishlab chiqishdan iborat.
XULOSA
Psixologiya nima uchun kerak?
Inson o’zini bilish va yaqinlarini yaxshiroq tushunish uchun psixologiyaga murojaat qiladi. Ushbu bilim ularning harakatlarining haqiqiy motivlarini ko’rish va anglashga yordam beradi. Psixologiya ruh haqidagi fan deb ham ataladi, inson hayotning ma’lum bir lahzalarida o’ziga savollar berishni boshlaydi — «men kimman?», «Men qayerdaman?», «Nega men bu yerdaman?» Nima uchun odamga bu bilim va ong kerak? Psixologiya hayot yo’lida qolib ketmaslik, bir ariqqa keyinchalik qayta tushmaslik va yiqilgadan so’ng ko’tarilishga kuch topish va davom etishga yordam beradi.
Bugungi kunda psixologiyani bilish ishda ham, uyda ham ajralmas ko’nikma hisoblanadi. O’zini yoki ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish uchun ma’lum psixologik bilim talab etiladi. Oilada farovonlikka ega bo’lish va nizolarni hal qilish uchun psixologiya haqida bilim ham zarur. Odamlarning xulq-atvorining motivlarini tushunish uchun ularning his-tuyg’ularini o’rganing, munosabatlarni o’rnatishni o’rganing, suhbatdoshga o’z fikrlaringizni yetkazing — bu yerda ham psixologik bilim yordamga keladi. Psixologiya inson paydo bo’lgan joydan boshlanadi va psixologiya asoslarini bilib, hayotdagi ko’plab xatolardan qochishingiz mumkin.
Ushbu yuqorida takidlangan so’zlarga qo’shimcha tarzda yana shuni aytishim mumkinki psixologiyaning asosiy metodlarini bilmasdan turib sotsial psixologik izlanishlar va tajribalar olib borib bo’lmaydi . Demak har qanday bilimlar qatorida psixologiyani ham chuqur va sistematik tarzda bilishimiz kerak.