I uluslararasi

I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu
23-25 Ekim 2014 Zonguldak, Türkiye
İdeolojinin Türk Tarih Yazımına Etkisi: Tan Gazetesinin Basılması Örneği
59
Ulus da dahil olmak üzere birçok gazete, muhalif gazetelere karşı rekabet etme, bastırma ve susturma politikası 
uyguluyordu. Böylece anlaşılmaktadır ki 1919-1945 arasında basın üç koldan denetleniyordu: Matbuat Kanunu, 
Sıkıyönetim ve CHP’li gazeteciler.
7
 
II. Dünya Savaşı başladıktan sonra gazeteler de kendi içlerinde cephelere ayrılmıştı. Tasfir-i Efkar ve Cumhuriyet 
Alman yanlısı bir politika izlerken, Akşam, Tanin ve Vatan gazeteleri Sovyet ilerleyişini kuşkuyla karşılamakla 
birlikte müttefiklerin yanındadır. Tan gazetesi ise Sovyet dostluğunun övgüsünü yaparak müttefiklere tam 
destek vermekteydi. Diğer tarafta ise Turancı ve milliyetçi akımlar Almanların başarısı üzerine Orta Asya 
Türkleri ile birleşme ihtimallerini düşünüyordu.
8
 Tüm bu farklı görüşler arasındaki mücadele savaşın gelişimi 
ve hükümetin izlediği dış politikaya paralel olarak ilerliyordu. Alman yanlısı basın ve yayın organları faşistlikle 
suçlanırken Rus yanlısı yayınlar komünistlikle itham ediliyordu. Tan gazetesi savaşın başlamasından sonra 
hükümete destek veren bir çizgide yayın yapmaya başladı. Tan gazetesi 10-12 bin tirajla üçüncü büyük 
gazeteydi.
9
 Gazete anti-faşist bir politika izlemesine rağmen Türk-Alman antlaşmasını da yerinde bulmuştur. 
Almanya ile Rusya arasındaki saldırmazlık antlaşmasının bozulması ve Almanların Rus topraklarına girmesi 
üzerine ABD ve İngiltere Rusya ile aynı cephede yer almıştır. Bu gelişmeler Rus yanlısı olan Tan gazetesinin 
elini güçlendirmiş daha rahat yazılar yazmasını sağlamıştır.
10
 Yine de bu süreçte Tan gazetesi kapatılmaktan 
kurtulamamıştır. Aşağıdaki tabloda Tan gazetesinin kapatıldığı dönemler gösterilmektedir:
Kapatılma Tarihi
Kapatılma Süresi
Kapatan Mercii
10 Eylül 1940
7 gün
Bakanlar Kurulu
7 Aralık 1940
10 gün
Bakanlar kurulu
12 Mart 1941
2 gün
Sıkıyönetim Komutanlığı
1 Kasım 1941
1 gün
Bakanlar Kurulu
10 Mart 1944
30 gün
Sıkıyönetim Komutanlığı
13 Ağustos 1944
Süresiz*
Bakanlar Kurulu
Kaynak: Murat Güvenir, 2. Dünya Savaşında Türk Basını, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1991, s. 120, 122
* 13 Ağustos 1944 yılında süresiz olarak kapatılan Tan Gazetesi’nin 22 Mart 1945 yılında alınan yeni bir kararla yayınına 
izin verilmiştir. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/104.16.12)
Almanya’nın yenileceğinin kesinleşmesi üzerine Tan gazetesi iyice muhalif pozisyonunu güçlendirmiş 
ve eleştiri dozunu arttırmıştır. Özellikle Sabiha Sertel’in Tan gazetesindeki Görüşler adlı köşesinde mevcut 
hükümeti ve iktidara yakın gazeteleri faşizm yanlısı olmakla suçlayan yazılar yayınlanmaktaydı. Hüseyin Cahit 
Yalçın Tanin gazetesinde, Ziyad Ebüziyya da Tasvir gazetesinde Sabiha Sertel’e cevaben yazdıkları yazılarda 
Sertel’i sürekli olarak komünist olmakla suçlamışlardır. Sabiha Sertel’in önderliğinde Görüşler adında yeni bir 
derginin 1 Aralık 1945’de çıkarılmaya başlanmasıyla birlikte tüm odaklar Tan matbaası üzerinde toplanmıştır. 
Çünkü bu sıralarda CHP’den istifa eden Celal Bayar, Fuat Köprülü, Adnan Menderes ve Refik Koraltan yeni 
bir parti kurmak üzereydi. Yeni çıkan Görüşler dergisinin kapağında bu dört milletvekilinden Celal Bayar, 
Adnan Menderes ve Fuat Köprülü ile birlikte Atatürk’ün Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın da fotoğrafları 
bulunuyordu. Bu isimlerin dergi de yayınlanmak üzere yazılarını gönderecekleri ilan edilmişti. Tan matbaası 
çevresinde bütün muhalif kesimlerin toplanmasını iktidar partisinin hoş karşılayacağı düşünülemezdi. İnönü 
ve tek parti hükümeti ikinci bir partiye izin verirken sınırlı, kendilerine bağımlı bir muhalefet düşlemişti. 
7  Çetin Yetkin, Karşıdevrim, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Konya, 2007, s.139
8  Topuz, a.g.e., s. 163
9  Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, İmge Kitapevi, Ankara, 2004, s. 443
10  Mithat Kadri Vural, “II. Dünya Savaşı Türkiyesi’nde bir muhalefet örneği olarak ‘Tan’ Gazetesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi 
Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 16-17, 2008, s. 385

---

I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu
Engin Çağdaş BULUT
60
Nitekim Sabiha Sertel’in anılarında aktardığına göre Görüşlerin yayınlanmasından sonra CHP özel bir toplantı 
yaptı ve kendine bağlı gazetelere hücuma geçmeleri için emir verdi. Bayilere Tan, Yeni Dünya
11
 gazetelerinin 
ve Görüşler dergisinin sattırılmaması, devlet memurlarına ve öğrencilere bu gazetelerin okutturulmaması 
hakkında şifahi ve yazılı emirler de verildi.
12
 Görüşler dergisi ilk sayısındaki içeriği ile yoğun eleştirilere maruz 
kaldı. İktidara yakın gazetelerin yanı sıra muhalif Vatan gazetesi de yeni dergiyi kızıl propaganda yapmakla 
suçlamıştı. Ahmet Emin Yalman bu konuda şöyle diyordu: 
“Yeni parti doğmak üzereyken koyu solcuların bir suikastına uğradı. Olay şudur: Komünist meyilleri çoktan 
beri malum olan bayan Sabiha Sertel, Ekim ve Kasım aylarında Ankara’da milliyetçi diye tanınan bazı kimselere 
başvurarak dış dünyadaki fikir ve sanat hareketlerini memlekete aksettirmek için Görüşler adında bir fikir 
dergisi çıkaracağını söyledi ve bu dergiye yazı yazacaklarına dair bilhassa Demokrat Parti kurucularından söz 
almak istedi. Onlar da “Çıkmaya başlasın da görelim” şeklinde cevaplar verdiler. Sabiha Sertel bunları kesin 
vaat almış gibi ilan etti. Ancak içinde Rus İhtilaline dair komünist diliyle yazılmış coşkun bir destanında yer 
aldığı dergi ortaya çıktı. Bu manzara karşısında yeni kurulacak partinin kötü bir suikasta kurban olabileceğini 
düşündüm ve derhal dergiyle hiçbir ilgileri olmadıklarını ilan etmeleri konusunda uyarıda bulundum.”
13
Hüseyin Cahit Yalçın Görüşler dergisinin yayınlanmasını düşman istilasının komünizm propagandası halinde 
içimize sızması ve beşinci kol faaliyetinin hücuma geçmesi olarak nitelemiştir.
14
 Tasvir gazetesi ise Kızıl renkli 
mecmua’nın programı anlaşılmış oldu: Yalan ve Bozgunculuk manşetini atmıştır.
15
 Görüşler dergisine basın 
yoluyla yapılan saldırıların sonucunda gazeteye yazı verme vaadinde bulunduğu iddia edilen Celal Bayar, 
Adnan Menderes ve Fuat Köprülü bu kararlarından vazgeçmiş ve Görüşler dergisi ile ilişkileri olmadığını ilan 
etmişlerdi. 
CHP’nin gazetelere talimat verdiği iddiasını doğrularcasına iktidara yakın bütün gazeteler Tan gazetesi ve 
Görüşler dergisine karşı, direkt ya da isim vermeden neşriyata başlamıştı. Özellikle Hüseyin Cahit Yalçın’ın 3 
Aralık 1945’de yani olaydan bir gün önce yazdığı Kalkın Ey Ehli Vatan başlıklı yazı olayları başlatan kıvılcım 
oldu. O dönem Tasvir gazetesinde istihbarat şefi olan Tekin Erer’in şahit olarak anlattıklarından bir kısım 
şöyledir: 
“CHP İstanbul il teşkilatı tarafından 3 Aralık 1945 Pazartesi akşamı talebe yurtlarına gerekli talimat verilmiş ve 
ertesi sabah Tan gazetesi aleyhinde büyük bir nümayiş yapılacağı bildirilmişti. (…) 4 Aralık 1945 günü sabah 
saat 09:30’da 10-15 bin kişilik kalabalık Tan gazetesine giderken yol üzerindeki ABC kitapevi bir dakika içinde 
yok edildi. Bundan sonra Tan gazetesine girildi. Bir taraftan Kahrolsun Komünizm, Kahrolsun Serteller, Yaşasın 
Türkiye Cumhuriyeti diye bağırılıyor bir taraftan da gençler akın akın taşlarla, demirlerle pencereleri kapıları 
aşağı indiriyorlardı. (…) Saat 10:30’da Tan gazetesinin ve matbaasının tahribi tamamıyla bitmişti.(…)”
16
Tan gazetesinin yanı sıra Yeni Dünya ve La Turquie gazeteleri ile birkaç sol yayın satan kitapevinin basılıp tahrip 
edildiği olaylar sırasında İstanbul’da sıkıyönetim vardı. İçişleri Bakanı’nın dediğine göre polis gösteriyi adım 
adım takip etmiş ama olayları engelleyememişti. Ancak göstericilerin yabancı delegasyonlarına gitmelerine polis 
engel olabilmişti. Gösteriler Emniyet Müdürlüğünden üç sokak ötede yapılmış ve şehirde sıkıyönetim olmasına 
rağmen saatlerce sürmüştü.
17
 Gösteriler karşında gerek kolluk kuvvetlerinin gerekse askeri kuvvetlerin olayları 
engelleyememesi hükümetin olaylarda parmağı olduğu iddiasını kuvvetlendirmektedir. Olaylar başlamadan 
evvel Görüşler dergisinin ilk çıktığı günün ertesi günü yani 2 Aralık 1945’de tanıdık biri gösteri olacağından 
11  Yeni Dünya gazetesi muhalif kimliği ile bilinen Sabahattin Ali’nin önderliğinde aynı dönemde yayın hayatına başlamıştır.
12  Sabiha Sertel, Roman Gibi, Cem Yayınevi, İstanbul, 1978, s. 305-306
13  Yalman, Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C.IV, İstanbul, 1970, s.48
14  Hüseyin Cahit Yalçın, “Kalkın Ey Ehli Vatan”, Tanin, 3 Aralık 1945, s. 1
15  “Kızıl renkli mecmua’nın programı anlaşılmış oldu: Yalan ve Bozgunculuk”, Tasvir, 2 Aralık 1945, s. 1
16  Tekin Erer, Basında Kavgalar, Rek-Tur Kitap Servisi, İstanbul, 1965, s. 172-173
17  Kemal Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010, s. 238

---