I9az titul+шмуц
Yüklə 4,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
129 • Terminlər lüğəti • drag ~ перетаскивать ~ sürüklemek ~ sürüklәmәk – qrafik istifa- dəçi interfeysində: görüntünü və ya obyekti “tutmaq” və yeni mövqeyə “dartmaq” yolu ilə ekranın bir yerindən başqa bir yerinə aparılması. extension ~ расширение ~ uzantı ~ uzantı – faylın adını tamamlamaq və ya faylı təsvir etmək məqsədilə onun adına artırılan simvollar yığını. file ~ файл ~ dosya ~ fayl – adı olan bitkin informasiya toplusu (mə- sələn, proqram); proqramın istifadə etdiyi verilənlər yığını; və ya istifadəçinin yaratdığı sənəd. folder ~ папка ~ dizin ~ qovluq – qrafik istifadəçi interfeysində: proqramların və faylların saxlanma yeri. Ekranda simvolik olaraq qovluq şəklində olan qrafik simgə ilə göstərilir. Qovluq müəyyən anlamda kataloq ilə eynidir. font ~ шрифт ~ yazı tipi ~ şrift – eyni üsluba (məsələn, Courier), şəklə (məsələn, kursiv), qalınlığa (məsələn, yarımqalın) və ölçüyə malik olan simvollar yığını. gigabyte (GB) ~ гигабайт ~ gigabayt ~ giqabayt – dəqiq anlamda: bir milyard bayt. Dəqiq qiyməti çox zaman kontekstdən asılı olaraq dəyişir: kompüterlərdə baytların sayı (miqdarı) çox zaman ikinin qüvvəti olan ədədlə ifadə olunur, buna görə də giqabayt, həm 1000 Mbayt, həm də 1024 Mbayt, yəni 2 20 (1 048 576) bayt kimi göstərilə bilər. graph ~ граф ~ çizge ~ qraf – proqramlaşdırmada: öz aralarında ixtiyari qaydada (tillər vasitəsilə) birləşmiş müəyyən sayda (sıfır da ola bilər) təpədən ibarət olan verilənlər strukturu. hexadecimal (hex) ~ шестнадцатиричная система счисления ~ onaltılı sayı sistemi ~ onaltılıq say sistemi – 0-dan 9-dək rəqəmlərdən və A-dan (onluq 10 ədədinin ekvivalenti) F-dək (15 ədədinin ekvivalenti) baş hərflərdən təşkil olunmuş, əsası 16 olan say sistemi. Internet Service Provider (ISP) ~ поставщик услуг Internet, Интернет-провайдер ~ İnternet servis sağlayıcısı ~ İnternet xidmәt provayderi – hüquqi və fiziki şəxslərə İnternet xidmətlərindən istifadə etmək (İnternetə erişmək) imkanı verən qurum. italic ~ курсив ~ italik ~ kursiv – çapdan və ya təsvirdən sağa bərabər əyilimi olan şrift şəkli. Kursivlə, adətən, əcnəbi sözləri, başlıqları, texniki terminləri və sitatları seçdirirlər. a b c D E F G H I j k l m n o p q r s t u v w x y z LAYİHƏ 130 label ~ 1. Этикетка ~ etiket ~ yarlıq – disketin və ya hər hansı qurğunun üzərində etiket; faylın, verilənlərin saxlandığı qurğunun bölümünü, proqramın və ya sənədin elementini tanıtmaq (identifikasiya etmək) üçün söz, simvol, simvollar qrupu. 2. Метка ~ etiket ~ nişan – elektron cədvəllərdə: xanalar qrupunu, adlandırılmış kəmiyyəti və ya düsturu identifikasiya edən təsviri ad (məsələn, “Gəlir” və ya ”Çıxar”). 3. Метка ~ etiket ~ nişan – diaqramda: qrafikin oxu üzərindəki nişanı identifikasiya edən söz, ad və ya ədəd. LAN (Local Area Network) ~ локальная вычислительная сеть, ЛВС ~ yerel alan ağı, YAA ~ yerli hesablama şәbәkәsi, lokal hesablama şәbәkәsi – nisbətən məhdud ərazidə yerləşmiş və rabitə xətləri ilə birləşdirilmiş kompüterlər və başqa qurğular qrupu. machine code ~ машинный код ~ makina kodu ~ maşın kodu – assembler dilindən, yaxud C və ya Pascal kimi istənilən yüksək səviy- yəli dildən translyasiyanın son nəticəsi; mikroprosessor tərəfindən yük- lənən və yerinə yetirilən 1 və 0-ların ardıcıllığından ibarət olur. mainframe computer (= mainframe) ~ мейнфрейм ~ ana bilgi- sayar ~ meynfreym kompüteri – daha intensiv hesablamalar tələb edən məsələlər üçün işlənib hazlırlanmış yüksək güclü kompüter. Meynfreymlər, adətən, ona qoşulmuş terminallarda eyni vaxtda işləyən çoxlu istifadəçilər tərəfindən istifadə olunur. media ~ носитель ~ ortam ~ vasitә, daşıyıcı – verilənləri ixtiyari formada saxlayan, yaxud onları başqa yerə ötürmək üçün istifadə olu- nan materiallar (məsələn: kağız, maqnit diski, maqnit lenti və s.). megabit (Mbit) ~ мегабит ~ megabit ~ meqabit – adətən, 1048576 bit, ancaq bəzən bir milyon bit kimi yorumlanır (interpretasiya olunur). megabyte (MB) ~ мегабайт ~ megabayt ~ meqabayt – 1 milyon bayt, yəni 1048576 bayt (2 20 ). megapixel ~ мегапиксел ~ megapiksel ~ meqapiksel – bir milyon piksel; rəqəmsal kameraların, skanerlərin və başqa qurğuların çözüm- lülük dərəcəsini göstərmək üçün bu termindən istifadə olunur. Məsələn, 1024 1024 pikselli görüntünü çox zaman meqapiksel adlandırırlar. modem ~ модем ~ modem ~ modem – informasiyanı kompüterdən adi telefon xətti ilə ötürməyə imkan verən rabitə qurğusu. a b c d e f g h i j k L M n o p q r s t u v w x y z LAYİHƏ 131 • Terminlər lüğəti • motherboard ~ материнская плата ~ anakart ~ ana lövhә – kompüter sistemində prosessoru, operativ yaddaşı, şin kontrollerini, birləşdiriciləri və başqa komponentləri özündə saxlayan əsas lövhə. network ~ (вычислительная) сеть ~ ağ ~ şәbәkә – rabitə vasitələri ilə birləşdirilmiş kompüterlər və onlarla bağlı qurğular qrupu. Şəbəkə birləşmələri həm daimi (məsələn, kabellər vasitəsilə), həm də müvəq- qəti (telefon və ya başqa müvəqqəti kommutasiya olunan rabitə xətləri vasitəsilə) ola bilər; nisbətən məhdud ərazidə (müəssisədə) yerləşmiş müəyyən sayda kompüterlərdən, printerlərdən və başqa qurğulardan ibarət lokal şəbəkə kimi ölçüləri (miqyası) çox da böyük olmaya bilər. Yetərincə böyük şəbəkələr də var, məsələn, geniş coğrafi sahədə yer- ləşmiş çoxlu sayda müxtəlif kompüterlərdən ibarət olan genişmiqyaslı şəbəkə. password ~ пароль ~ parola ~ parol – kompüter sisteminə və onun fayllarına erişmənin (girişin) məhdudlaşdırılması üsullarından biri. peer‐to‐peer network ~ одноранговая сеть ~ eşler arası ağ ~ “tay- tuşlar” şәbәkәsi – şəbəkədəki bütün kompüterlərin eyni dərəcəli ol- duğu şəbəkə arxitekturası. peripheral ~ периферийный ~ çevresel, yanbirim ~ çevrәsәl, periferiya – kompüterə qoşulan və onun mikroprosessoru tərəfindən idarə olunan qurğu; məsələn: disk, printer, modem, yaxud coystik. personal computer (PC) ~ персональный компьютер ~ kişisel bilgisayar ~ fәrdi kompüter – bir şəxsin istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş kompüter. pixel ~ пиксель ~ piksel ~ piksel – ekranda, yaxud çapda görüntünü əmələ gətirən nöqtələrdən biri. pointer ~ указатель ~ göstergeç ~ göstәrici – 1. Qrafik mühitlərdə: görüntü, ekran, yaxud menyu elementlərini göstərmək, seçdirmək, seçmək üçün siçan, yaxud başqa göstərici qurğuyla idarə olunan nişan, yaxud simvol (məsələn, ox). 2. Proqramlaşdırmada və informasiyanın emalında: verilənlərin özlərindən deyil, yaddaş sahəsinin ünvandan ibarət dəyişən. port ~ порт ~ port ~ port – kompüterin sistem blokunun arxa pane- lində yerləşən və periferiya qurğularını qoşmaq üçün nəzərdə tutulmuş bağlayıcı (yuva). a b c d e f g h i j k l M N o P q r s t u v w x y z LAYİHƏ 132 printer ~ принтер ~ yazıcı ~ printer – informasiyanı kağız daşıyıcıda qeyd (çap) etmək üçün qurğu, yəni sənədin bərk (kağız) üzünü yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuş çıxış qurğusu. RAM (random access memory) ~ оперативная память, опера- тивное запоминающее устройство (ОЗУ), память прямого дос- тупа, память с поизвольной выборкой ~ rastgele erişmli bellek ~ ixtiyari erişimli yaddaş, operativ yaddaş – birbaşa mərkəzi prosessorla bağlı olan və onun əməliyyatlarında bilavasitə iştirak edən verilənləri saxlamaq üçün nəzərdə tutulmuş yaddasaxlama qurğusu. resolution ~ разрешающая способность ~ çözünürlük ~ çözüm- lülük – görüntünün dəqiqliyini müəyyənləşdirən xarakteristika. Görüntü displeyə çıxarıldıqda onun çözümlülüyü ekrandakı piksellərin sayı ilə müəyyən olunan bir düymdəki nöqtələrin sayına, printerə çıxarıldıqda isə bir düymdəki nöqtələrin sayına deyilir. screen saver ~ хранитель экрана ~ ekran koruyucusu ~ ekran qoruyucusu – istifadəçi kompüterdə işləmədiyi zaman ekranı sön- dürən, yaxud ekrana hərəkət edən görüntü çıxaran proqram. screenshot ~ снимок экрана ~ ekran görüntüsü ~ ekran görüntüsü – ayrıca anda kompüterin ekranında olan görüntünü, yaxud onun bir hissəsini köçürməklə (kopiyalamaqla) yaradılan şəkil. scroll bar ~ полоса прокрутки ~ kaydırma çubuğu ~ fırlatma zolağı – qrafik istifadəçi interfeyslərində: pəncərənin sağ, yaxud aşağı qırağında yerləşən və pəncərəyə yerləşməyən sənədi fırlatmaq üçün nəzərdə tutulmuş şaquli, yaxud üfüqi zolaq. search ~ поиск ~ arama ~ arama, axtarış – faylın, yaxud müəyyən verilənlərin yerləşmə yerinin tapılması. search engine ~ поисковая система ~ arama motoru ~ axtarış sistemi – veb-də informasiyanı açar sözlərə, mövzulara və başqa əla- mətlərə görə axtarmağa imkan verən proqram (məsələn, AltaVista, Excite, Google, HotBot, Infoseek, Lycos, Magellan, Rambler, Yahoo!). sector ~ сектор ~ kesim ~ sektor – diskdə verilənlərin saxlandığı sa- hənin bir hissəsi. Diskin üst və alt üzləri var, onların hər birində dairəvi cığırlar və sektorlar var. Diskinin hər bir cığırı formatlama zamanı mü- əyyən ölçülü (adətən, 512 bayt) sektorlara bölünür. a b c d e f g h i j k l m n o P q R S t u v w x y z LAYİHƏ 133 • Terminlər lüğəti • setup ~ установка ~ kurmak ~ quraşdırma – proqram təminatında: proqramın kompüterdə və ona qoşulmuş qurğularda işləməsi üçün hazırlanması proseduru. shortcut ~ ярлык ~ kısayol ~ qısayol – obyektin, proqramın, yaxud komandanın göstəricisi olan və özündə əlavə informasiya saxlayan fayl. “Əlverişsiz” yerlərdə saxlanılan proqramları tez başlatmaq üçün çox zaman iş masasında onların qısayolları yaradılır. software ~ программное обеспечение ~ yazılım ~ proqram tәminatı – hesablayıcı maşının proqramları; maşının aparat vasitələrini işləməyə məcbur edən komandalar. source code (SRC) ~ исходный код ~ kaynak kodu ~ ilkin kod – yüksək səviyyəli dildə, yaxud assemblerdə yazılmış və insanın oxuduğu proqram deyimi; bunun əksinə, proqramın obyekt kodu ilkin koddan alınır və onu yalnız kompüter başa düşür. statement ~ оператор ~ deyim ~ deyim – proqramlaşdırma dilində ən kiçik icra elementi. Ümumiyyətlə, proqramın hər bir sətri ayrıca deyimdir. Çox zaman yanlış olaraq “operator” kimi işlədilir. status bar ~ строка состояния ~ durum çubuğu ~ status zolağı – proqram pəncərəsinin aşağısında yerləşən və istifadəçi üçün vacib informasiyanı göstərən zolaq. storage ~ запоминающее устройство (ЗУ) ~ depolama, bellek ~ yaddasaxlama qurğusu – hesablama texnikasında: verilənlərin saxlan- dığı istənilən xarici qurğu. taskbar ~ панель задач ~ görev çubuğu ~ tapşırıqlar zolağı – Windows əməliyyat sistemində: ekranın aşağısında məsələlərin siyahı- sından ibarət üfüqi zolaq. Tapşırıqlar zolağı iş masasının yuxarı, sol və ya sağ qırağına da yerləşdirilə bilər. title bar ~ строка заголовка ~ başlık çubuğu ~ başlıq zolağı – qrafik istifadəçi interfeysində: pəncərənin yuxarı sərhədində şaquli zolaq; burada pəncərənin (proqramın) və bəzi düymələr olur. topology ~ топология ~ topoloji ~ topologiya – lokal şəbəkədə qur- ğular arasında yaranan konfiqurasiya. Şəbəkələrin əksəriyyəti üç təməl topologiyaya əsaslanır: şin, halqa və ulduz. a b c d e f g h i j k l m n o p q r S T u v w x y z LAYİHƏ 134 tree ~ дерево ~ ağaç ~ ağac – verilənlərin bir kök və bir neçə budağı olan iyerarxik struktur şəklində təşkil olunması üsulu. Adi ağacdan fərqli olaraq, ağacşəkilli struktur, adətən, “baş-ayaq” təsvir olunur. turtle ~ черепашка ~ kaplumbağa ~ bağa – kompüter ekranında göstərici rolunu oynayan, adətən, üçbucaqlı və ya tısbağa şəklində kiçik fiqur. utility ~ утилита ~ yardımçı ~ utilit – müəyyən funksiyanı yerinə yetirmək üçün nəzərdə tutulmuş kiçik proqram, məsələn, redaktor və ya sazlayıcı. wallpaper ~ обои ~ duvar kağıdı ~ divar kağızı – kompüter tex- nikasında: qrafik əməliyyat sistemlərində iş masasının tərtibatı üçün görüntü. İş masası üçün divar kağızı kimi istifadə olunan görüntülər, adətən, rastr görüntülər olur və ölçüləri ekranın çözümlülüyünə uyğun olur ki, (məsələn, 1024×768 və ya 1280×1024 piksel) bütün ekranı tutsun. web browser (= browser) ~ браузер, веб-обозреватель ~ web tarayıcısı, ağ gözatıcısı ~ veb brauzer – İnternetdə veb-saytlara bax- maq, yəni veb-səhifələrə sorğu vermək, onları emal etmək, ekrana çıxarmaq və bir səhifədən başqasına keçmək üçün proqram təminatı. web page ~ веб-страница ~ ağsayfası ~ veb-sәhifә – Veb-də yerləş- dirilmiş HTML-sənəd. web server ~ веб-сервер ~ web sunucusu ~ veb-server – istifadəçi- lərə İnternet və intranet şəbəkələrinin xidmətlərinə və veb-səhifələrə erişməyə imkan verən kompüter. Bu funksiyanı yerinə yetirən proqram təminatına da veb-server deyilir. web site (site) ~ веб-сайт ~ web sitesi ~ veb-sayt – ümumi ad, mövzu və naviqasiya sistemi ilə bağlı olan veb-səhifələr qrupu. window ~ окно ~ pencere ~ pәncәrә – tətbiqi proqram, yaxud onun bir hissəsi ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaq üçün monitorun ekranında mü- əyyən düzbucaqlı sahə. Pəncərələri təyinatından asılı olaraq üç növə ayırmaq olar: proqram pəncərəsi, sənəd pəncərəsi və dialoq boksu. wizard ~ мастер ~ sihirbaz ~ sehrbaz – proqramla iş zamanı istifa- dəçiyə ipucu, yaxud başqa faydalı informasiya verən yardımçı funksiya. Adətən, “sehrbazlar” yeni başlayanlar üçün faydalı olur. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s T U v W x y z LAYİHƏ 135 • Terminlər lüğəti • word processor ~ текстовый процессор ~ kelime işlemci ~ mәtn prosessoru – istənilən növ çap informasiyasının istehsalı (yığılması, redaktəsi, formatlanması, çapı) üçün nəzərdə tutulmuş tətbiqi kompüter proqramı növü. worksheet ~ рабочий лист ~ işlem tablosu ~ iş vәrәqi – elektron cədvəl proqramı vasitəsilə yaradılan və istifadə olunan verilənlər faylı, yaxud onun ayrıca bir hissəsi. Elektron cədvəl faylına iş kitabı, yaxud, sadəcə, kitab da deyilir. İş kitabı bir neçə iş vərəqindən ibarətdir və ona yeni vərəqlər artırmaq olur. workstation ~ рабочая станция ~ iş istasyonu ~ iş stansiyası – şəbəkə mühitində, yaxud müştəri-qulluqçu mühitində istifadə olunan fərdi kompüterləri göstərmək üçün ümumi termin. World-Wide Web (WWW) ~ Всемирная паутина, Сеть ~ dünya çapında ağ ~ Dünya hörümçәk toru – İnternetə qoşulmuş müxtəlif kompüterlərdə saxlanılan bir-birilə əlaqəli sənədlərə erişmək imkanı verən paylanmış sistem. “Dünya hörümçək toru” termininin əvəzinə çox zaman, sadəcə, “veb” (ingiliscə web – “hörümçək toru”) sözündən və ya WWW abreviaturasından istifadə olunur. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v W x y z LAYİHƏ 136 Mahmudzadə Ramin Əli Nazim oğlu Sadıqov İsmayıl Calal oğlu İsayeva Naidə Rizvan qızı İnformatika Ümumtәhsil mәktәblәrinin 9-cu sinfi üçün dәrslik Dil redaktoru: K.Abbasova Rəssamlar: M.Hüseynov, E.Məmmədov Korrektor: A.Məsimov e-poçt: yazneshr@mail.ru Kağız formatı: 70 100 1 / 16 . Fiziki çap vərəqi: 8,5. Çapa imzalanmışdır: 00.00.2016. Tirajı: 000 000. Pulsuz. LAYİHƏ Yüklə 4,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|