Icf azeri version 02 07 2008

lav l r
FBT
138
S viyy l r kateqoriyaların detalla dırılmasının (y ni domen v  kateqoriyaların detalla dırılması
d r c si) qeyd edilm si üçün iyerarxik qaydanı t min edir. Birinci s viyy  bütöv ikinci s viyy ni
v  s. daxil edir.
3. FBT kateqoriyalarının t yini
T rifl r – kateqoriyada qeyd olunmu  (y ni keyfiyy tl r, xass l r yaxud da münasib tl r)
konsepsiyanın
h miyy t k sb ed n amill rinin g tirilm si tezisidir. T rif terminl rl  qeyd 
olunmu  hadis l rin yaxud da  yaların mahiyy tini mü yy n edir v  praktiki olaraq, onunla 
laq li olan  ya v  hadis l rin dig rl rd n f rql rin  i ar  edir.
FBT kateqoriyaları üçün t rifl rin xülas  edilm si zamanı daxil etm l r v  çıxmalarla olan 
istifad d  olan t rifl rin a a ıdakı ideal xüsusiyy tl ri n z r  alınmı dır:
T rifl r m naya v  m ntiqi ardıcıllı a malik olmalıdır
Kateqoriya konsepsiyasının eynil dirilm si zamanı onlar nadir olmalıdır
Onlar konsepsiyanın h miyy t k sb ed n amill rin , y ni h m onun n y  aid olması
(hansı obyektl r  yaxud hadis l r  aiddir), h m d   n d n ibar t (konsepsiyaya aid olan) 
olması kimi amill rd n malik olmalıdır.
Onlar d qiq, birm nalı v  tam olaraq terminin m nasını hat  etm lidir
Praktiki istifad  üçün (m s l n, a ırlıq, davamiyy t, nisbi rütub t v  mümkün 
assosiyasiyaların terminl rind ) yararlı terminl rd  ifad  olunmalıdır
Onlar t krarlanmanı istisna etm lidir, y ni termin özü v  yaxud onun sinonimi t rifd
olmamalı v  onlar ilk d f  olaraq h r hansı dig r yerd  göst rilmi  termini t krar istifad
etm m lidir 
Harda bu, münasibdirs , onlar mümkün etioloji v  qar ılıqlı
laq y  gir n amill r
müraci t etm lidir
Onlar daha yüks k s viyy li (m s l n, üçüncü s viyy nin termini m xsus oldu u ikinci 
s viyy  kateqoriyalarının ümumi xüsusiyy tl rini daxil etm lidir) terminl rin atributlarına
uy un olmalıdır
A a ıda yerl
n s viyy l rin (m s l n, ikinci s viyy  terminl rinin xass l ri ona aid 
olan üçüncü s viyy nin terminl rin  qar ı durmur) 
Onlar b dii v  yaxud da metaforik deyil, praktiki olmalıdır.
Onlar t crüb y
saslanmı   b lli v
lav   m lumatlara  sas n yoxlama v  hesablama 
üçün sad  olan tezisl ri t sdiql m lidir
Onlar, n   q d r bu mümkündürs , yersiz m nfi m na olmadan bit r f terminl rd
ks
olmalıdır

---

FBT
lav l r
139
Onlar qısa v  mümkün d r c d  xüsusi terminologiyanın istifad sind n uzaqla malıdır
(istisna orqanizm strukturlarına v  funksiyalarına aid olan b zi terminl rd n ibar tdir) 
Zaman keçdikc  meydana g l n f rql r v   m d niyy tl r variasiyalarını
hat  ed n
sinonim v  misalları ifad  ed n h min t rifin ibar t oldu u konkretl dirilmi  siyahı il
mü ayi t olmalıdır
Onlar istifad çiy  terminl rin ox ar m nalarına gör  anla ılmazlıqlardan qaçmaq üçün 
imkan yaradan istisnalar siyahısı il  mü ayi t olmalıdır
4. Terminologiyaya dair  lav  qeydl r
H r hansı t snifat
sasında olan terminologiya t snif edil n hallar v   t snif etm nin özünün 
strukturu arasında fundamental f rqi göst rir. Ümumi planda bu dünyanı t svir etm k üçün 
istifad  etdiyimiz  traf mühit v  terminl r arasında f rqi d rk etm k vacibdir. M s l n, g r
«t rkib hiss » v  «kateqoriya» terminl rinin m nası t snifata aiddirs , onda «ölç n» yaxud da 
«domen» terminl rinin m nası faktiki dünyanın hadis l rin  aid ola bil rdi.  
Eyni zamanda bu terminl r arasında ox arlıq var, y ni onlar eyni m naya malikdir v  ola bilsin 
ki, istifad çil rin geni  dair si h min terminl rd n istifad  ed  bil r. Daha yüks k xüsusi 
t l batlar olduqda, m s l n, veril nl r bazasının v  ara dırma modell dirm nin yaradılması
üçün istifad çil r  konseptual model v  t snif etm  strukturu elementl rinin terminoloji c h td n
aydın
kild  eynil dirilm si xüsus n vacibdir. H r n  is , bu cür yana ma il   t min olunan 
d qiqlik v   t mizlik ox ayır ki, FBT-ın faydasını azalda bil n abstraksiya d r c sil  öd nilmi
qiym t  d ym z, yaxud da ki, bu t snifatın potensial istifad çil r diapazonunu m hdudla dırmaq 
daha vacibdir.

---

lav l r
FBT
140
lav  2 
FBT KODLA DIRMASI ÜZR  M SL H TL R
FBT sa lamlıq v  sa lamlıqla ba lı müxt lif göst ricil rin kodla dırılması üçün n z rd
tutulmu dur.
20
 Kodla dırma üzr  Qayda v   m sl h tl rin öyr nilm sin  ba lamazdan  vv l
istifad çil r  FBT giri i il  tanı  olmaq m s l h t görülür. Bundan  lav , istifad çil r  ÜST v
onunla m kda lıq ed n m rk zl r sistemi üzr   t snifatdan istifad  etm   t lim kursunu keçm k
m sl h t görülür.
stifad  zamanı n z rd  tutulmalı t snifat xüsusiyy tl ri a a ıda verilmi dir.
1. T kil v  struktur  
T snifat hiss l ri  
FBT iki hiss d n ibart dir.  
1-ci hiss  növb ti t rikb hiss l rl  t sivr edilmi dir:
orqanizmin funksiyaları v  orqanizmin strukturları
aktivlik v  i tirak. 
2-ci hiss  növb ti t rikb hiss l rl  t sivr edilmi dir:
traf mühit amill ri
xsi amill r (hal-hazırda FBT-da t snif edilm yib) . 
Bu t rkib hiss l r h r bir kodlu i ar  üçün h rfi artırmalara malikdir: 
b orqanizmin funksiyaları üçün;
s orqanizmin strukturları üçün; 
d aktivlik v  i tirak üçün; 
e traf mühit amill r üçün. 
d artırması aktivlik v   i tirak t rkib hiss l ri ç rçiv sind ki domenl ri bildirir.  stifad çinin 
ist yin  gör , d artırması aktivlik v  i tirak t rkib hiss l rin  müvaifq olaraq a v p il
v z edil
bil r.
20
 Burada x st lik kodla dırılmır. Bunun üçün X st likl rin v  sa lamlıqla ba lı probleml rin beyn lxalq statistik 
t snifatının 10-cu baxılı ı (XBT-10) n z rd  tutulub ki, x st likl r v  sa lamlıqla ba lı dig r probleml r üzr  ölüm 
v  x st l nm  göst ricil rinin qeydiyyatını, t hlilini,  rhini v  müqayis sini aparma a imkan verir.  stifad çil r
m sl h t görülür ki, FBT-nı XBT-10 il  birg  istifad  etsinl r (bax: Giri  – t snifatlar arası uy unlu a aid hiss ,
s h....). 

---