FBT
Giri
4
FBT
bir-birini
5
tamamlayır v istifad çil r h r iki t snifatdan birg istifad etm k m sl h t
görülür. XBT-10-da x st lik, pozuntu v dig r növ sa lamlıq d yi iklikl ri diaqnozla t min
olunur v FBT-d ki funksionallıq
6
haqqındakı informasiya il tamamlanır. Diaqnoza v
funksionallı a aid olan birg informasiya insanların v
hali qruplarının sa lamlı ı bar sind
daha dol un v qiym tli m lumat verir ki, bu da q rarların q bul edilm sind istifad oluna
bil r.
ÜST-nin
beyn lxalq t snifatlar ail si
halinin sa lamlı ı m lumatlarını beyn lxalq s viyy d
t svir edilm sin , müqayis aparılmasına imkan ver n qiym tli al t xarakterini da ıyır.
Sa lamlı ın monitorinqi v onun qiym tl ndirilm si m qs di il , h mçinin müxt lif amill rin
ölüm v x st l nm y t sirinin hali qrupları üzr ara dırılması zamanı ölüm haqqında (XBT-10
müvafiq), h mçinin sa lamlıq göst ricil ri (FBT-na uy un) haqqında m lumatlar kombin edil
bil rl r.
FBT “x st likl rin n tic si” (1980-ci il versiyası) t snifatından uzaqla araq, “sa lamlı ın t kili”
t snifatına keçmi dir. “X st likl rin n tic si” diqq ti x st likl rin n tör d bil c yin , v
sa lamlıqda son n tic y t sir ed c k dig r amill r yön ltdiyi halda “Sa lamlı ın t kili” onun
n d n t kil olundu u t yin edir.
Bu yolla, FBT etioloji nöqteyi-n z rd n neytral mövqey
malikdir, bu s b bd n t dqiqatçı
laq l rin s b b-n tic sini q bul olunmu elmi üsullardan
istifad vasit si il n tic çıxarda bilm imkanına malikdir. Bu yana ma sa lamlıq determinantı
v risk faktorları sasında yana madan f rql nir. Determinant v risk faktorunun t dqiqatı üçün
FBT f rdin ya adı ı v ziyy ti ks etdir n traf mühit faktorlarının siyahısını özünd c ml dirir.
5
XBT-10 v FBT-nin qism n üst-üst dü m si ehtimalını n z r almaq lazımdır. H r iki t snifat orqanizm sisteml rind n
ba layır. Pozuntu orqanizmin sas n “X st lik prosesi”-nin t rkib hiss si olan qurulu v funksiyalarına aiddir, bu s b bd n
XBT-10-da aid olunur. Buna baxmayaraq, XBT-10 pozuntunu ( lam t v simptomlar klind ) “x st liyi” yaradan s b b kimi v
ya b z n tibbi köm y müraci t s b bi kimi konstellyasiya hiss si
klind istifad etdiyi halda, FBT onlardan sa lamlı ın
d yi ilm si il ba lı orqanizmin funksiya v qurulu u problemi kimi istifad edir.
6
ki eyni x st likli f rdin müxt lif cür f aliyy t
s viyy si ola bil r, v iki eyni f aliyy t s viyy li f rdin eyni cür sa lamlıq
d yi ikliyin malik olması vacib deyil. Dem li, t snifatların birg istifad si tibbi m qs d baxımından informasiya keyfiyy tini
yüks ltmi olur. FBT tibbi m qs d üçün adi diaqnostik proseduraların istifad sini istisna el mir. Dig r hallarda FBT s rb st
müst qil sur td istifad oluna bil r.
FBT
Giri
5
2. FBT-nin m qs dl ri
FBT – müxt lif f nn v sah l rd i l nm k üçün hazırlanmı çoxm qs dli t snifatdır. Onun
xüsusi m qs dl ri a a ıdakı kimi t yin olunur:
sa lamlıq v sa lamlıqla ba lı göst ricil rin, müdaxil n tic l rini v onları t yin ed n
faktorları anlayıb v öyr dilm si üçün elmi sasını t min etm k;
h yat f aliyy tind m hdudiyy t olan insanlar daxil olmaqla s hiyy i çil ri,
t dqiqatçılar, adminstratorlar v c miyy t arasında qar ılıqlı anla manı yax ıla dırmaq
m qs di il sa lamlıq v sa lamlıqla ba lı göst ricil ri t svir etm k üçün ümumi dil t rtib
etm k ;
müxt lif
ölk l rd , s hiyy sah l rind , qulluqda v müxt lif zaman ç rçiv sind
m lumatı müqayis li etm k;
sa lamlıq haqda m lumat sistemi üçün sisteml dirilmi kodla dırma sxemini t min
etm k .
Bu m qs dl rin qar ılıqlı
laq li olma ının h d fl ri FBT istifad sinin z rur ti, s hiyy il
idar etm d onun keyfiyy tin n zar t v müxt lif m d niyy tl rd effektivliyin qiym t
verilm kl müxt lif istehlakçılar t r find n istifad olunmaq, çox h miyy tli
v praktik sistem
yaratmaqdır.
2.1. FBT istifad si
1980-ci ild sınaq versiya kimi n r olunan vaxtdan PBT müxt lif m qs dl r üçün istifad
olunmu dur, m s l n:
informasiya yı ımı v toplanması üçün statistik vasit kimi (m s l n, geni yayılmı
t dqiqatlar, epidemioloji monitorinq v ya informasiya sisteml ri yaradılan zaman);
müdaxil n tic l rin , h yat v ya traf mühit faktorlarının keyfiyy tin qiym t verm k
üçün t dqiqat vasit si kimi;
t l batların qiym tl ndirilm si, terapiya variantlarının müqayis si, i yararlılı ı,
reabilitasiyası v müdaxil n tic l rin qiym t verilm si üçün klinik al t kimi;
sosial müdafi ,
kompensasiya sisteml ri, onların siyas ti v realizasiyasına t dbirl rinin
planla dırılması üçün sosial siyas t vasit si kimi;
t dris planlarının hazırlanması, t bli at aparılması v ictimai aksiyaların keçirilm si üçün
t dris vasit si kimi.
FBT, übh siz sa lamlıq v sa lamlıqla ba lı bütün halların t snifatı oldu u üçün o, sı orta,
sosial müdafi , i l t min etm , t hsil, iqtisadiyyat, ictimai siyas t,
qanunvericilik, gigiyena kimi
sah l rd d istifad olunur. O, BMT- y , ona istinad edil n v “H yat f aliyy tl ri m hdud olan
FBT
Giri
6
xsl r üçün b rab r imkanlar yaradılması üzr satandart qaydalar ”
7
realiz olunan sosial
t snifatlardan biri kimi q bul edilib. Bellikl FBT insan hüquqları, el c d milli qanunvericilik
üzr q bul olunan beyn lxalq s n dl rin realla dırılması üçün lveri li vasit dir.
FBT-nin istifad sinin faydalı olaca ı geni t tbiq sah l ri var, m s l n: sosial müdafi , s hiyy
idar çiliyinin qiym tl ndirilm si, yerli, milli
v beyn lxalq s viyy l rd
hali qruplarında
epidemioloji t dqiqatlar. FBT f rdin sa lamlı ının qorunması, o cüml d n profilaktika,
sa lamlı ın gücl ndirilm si, sosial mane l rin aradan götürülm si v ya azaldılması, sosial
d st k v v ziyy tini yüngüll dirici amill rl t min edilm si yolu il i tirak d r c sinin
artırılması s viyy sind t tbiq edil bil n informasiyanın konseptual strukturunu t qdim edir. O,
h mçinin s hiyy nin qiym tl ndirilm si v siyas tin formala dırılması üçün s hiyy
sisteml rinin öyr nilm si zamanı da t tbiq edil bil r.
7
H yat f aliyy tl ri m hdud olan xsl r üçün b rab r imkanların yaradılması üzr standart qaydalar. 20 dekabr 1993-cü ild
BMT-nin Ba assambleyasının 48-ci sessiyasında t sdiq edilib (q tnam 48/96). Nyu York, BMT ictimai informasiya
departamenti, 1994.