İCTİMAİ elmləR 2009

İctimai elmlər

2009

Seçilən məsələ üzərində əvvəlcədən tədqiqat apardıqdan sonra mövzunun əsas ideyasını 

•

müəyyən edir – tezisi və onu cümlə şəklində formalaşdırır.

1

 

Mövzunun yazılma məqsədini, nəyi nəzərdə tutduğunu, mövzunun hansı təyinatlı olduğunu 

•

–tarixi problemdə oxucunun nəzərlərinin (dəlillərinin) düz olub-olmamasında inandırmağı, 

oxucunu  tarixi  məsələ  ilə  əlaqədar  məlumatlandırmağı  (yəni,  tarixi  məsələnin  izahatı) 

müəyyən edir;  

Yazı prosesində öz tendensiyalarını nəzərə alır; 

•

Onun yazdığı mövzunun oxucusunun kim olacağını müəyyən edir (məs.: sinif yoldaşları, 

•

müəllim və yaxud olimpiadanın münsiflər heyəti); bu məqsədlə növbəti suallara cavab verir: 

gələcək oxucu mövzuda müzakirə olunan tarixi məsələ barədə nə bilir? Mənim mövzum 

oxucuya hansı biliyi verməlidir? Oxucunun yeniləşdirilmiş şəkildə nəyi görməyini istərdim? 

Mövzunu necə qurmalıyam ki, mənim ideyalarım konkret oxucu üçün aydın olsun?  

Mövzunun yazılma planını tərtib edir, hansı ki, nəzərdə tutur: a) planın tərtibatı zamanı ən 

•

vacib ideyaların bir qrupda, bir qədər az əhəmiyyətli ideyaları isə - ikinci qrupda yerləşməsini 

və s.; b) aşağıdakı növ sxemin tərtib edilməsi: 

Mövzunun tezisi (cümlə şəklində)

Məs. 1920-1921-ci illərdə Zaqafqaziya 

ölkələrinin müstəqilliklərini itirməklərinə 

səbəb xarici siyasi amillər səbəb oldu. 

I. Birinci əsas ideya 

a)  Birinci  əsas  ideya  ilə  əlaqədar  birinci 

köməkçi ideya 

1. Səbəb və ya nümunə 

2. Səbəb və ya nümunə 

Bb) Birinci əsas ideya ilə əlaqədar ikinci    

       köməkçi ideya

1. Səbəb və ya nümunə 

2.  Səbəb və ya nümunə 

Məs. Rusiya inqilabı 

Bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsi 

2. İkinci əsas ideya 

Birinci  dünya  müharibəsi  və  Paris  Sülh 

Konfransı 

 

Müəllimə (rəhbərə, sinif yoldaşlarına) mövzunun qaralama variantını təqdim edir.

•

2

 

1. Yaxşı olardı ki, tədqiqatın erkən mərhələsində tezis müəyyən edilib cümlə  formalaşdırılsın, yəni “işin” tezisi müəyyən edilsin; 

iş tezisi tədqiqatın növbəti mərhələsində təkmilləşdirilə bilər.  

2. Mövzunun növbəti strukturu olmalıdır: Giriş – mövzunun əsas probleminin qısa icmalı və tezis şəklində bu problemə öz 

mövqeyini ifadə etmək; əsas hissə - öz mövqeyini izah etmək və ya təsdiq etmək üçün dəlil və misallar gətirmək; nəticə - mövzu-

nun əsas hissəsində söylənilən dəlillər və fikirlərin cəmləşdirilməsi. 

İ.E.X. - 4

---

İctimai elmlər

2009

Tarixi  mövzunun  yazılma  prosesində  dilin  formal  səviyyəsini  müəyyən  edir;

•

3

  peşəkar 

jarqonların və klişelərin yersiz istifadəsindən çəkinir, bu barədə qərar qəbul edir ki, dil nə 

qədər çalarlı olmalıdır;  

Sitatları  gətirdikdə,  ifadələri  dəyişdirdikdə  və  yaxud  başqalarının  fikirlərindən  istifadə 

•

etdikdə mütləq mənbələri göstərir; 

Göstəriş tərzini isitfadəc edir və ardıcıllığa riayət edir; 

•

Mövzuya istifadə etdiyi ədəbiyyatın siyahısını əlavə edir;

•

 Səhifələri nömrələyir; 

•

Qaralama variantını bitirdikdən müəyyən müddət keçdikdən sonra ona yenidən işləmək 

•

məqsədilə qayıdır; a) mövzunu ikinci dəfə oxuduqda öz yazısına gələcək oxucunun gözü ilə 

baxmağa çalışır; b) mövzunu ikinci dəfə oxuduqda yoxlayır: yazı nə dərəcədə yaxşı qurulub, 

qaralama variantı əvvəlcədən tərtib edilmiş plana uyğundurmu, mövzu yaxşı bərkidilibmi, 

mövzunun bütün hissəsi tezislə məntiqi əlaqədədirmi, dəlillərin başqa-başqa hissələri arasında 

maneələr varmı, məzmunun və yaxud ifadələrin təkrar olunduğu yerlər varmı; 

İkincinin (və ya üçüncü variantın) yazıldığından sonra mövzu üzərində düzəlişlər aparır; 

•

Mövzunun yekun variantının təqdimatından əvvəl düzəlişlər aparılmış variantı bir dəfə 

•

yenə oxuyur. 

Tövsiyyə edilən məzmun 

1.  Giriş 

Tarix nədir? 

•

Tarixə köməkçi fənlər

•

Tarixi mənbələrin qısa icmalı: yazılı, əşyalarla, etnoqrafik, şifahi, linqvistik, kino- foto-, 

•

fonosənədlər.

Dünyada və Gürcüstanda tarixi fikrin təkamülünün qısa  icmalı (Qədim dövr və orta əsrlərin 

•

salnamələri, yeni dövrün tarixçiləri, XIX – XX əsrlərin tarixçiləri).  

1.1. Kitab üzərində necə işləyək (haşiyədən, axtarışlardan, mündəricatdan istifadə)

1.2. Arxivlərdə, kitabxanalarda, muzeylərdə necə işləyək 

3.3.   Tarixçilər tədqiqatları necə aparırlar və tarixi mövzu necə yazılır 

İlkin və ikincidərəcəli mənbələr üzərində iş 

•

Tədqiqatın planlaşdırılması və təşkili

•

Tarixi mövzunun yazılması 

•

3.  Dilin formal səviyyəsi mövzunun hansı tip oxucu üçün (dost, sinif yoldaşı, müəllim, olimpiadanın münsiflər heyəti) 

yazıldığına əsasən müəyyən edilir. 

İ.E.X. - 5

---

İctimai elmlər

2009

İ.E.X. - 6

---

İctimai elmlər

2009

Coğrafiya elminə giriş və coğrafi  tədqiqat 

X sinif 

Giriş: 

Qeyd olunan kursun məqsədidir ki, şagirdi coğrafiya elminin əsasları və tədqiqat metodları ilə 

tanış edək. Kurs elə qurulubdur ki, şagird öz maraqları və yaş xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq coğrafi 

məsələni müstəqil şəkildə araşdırmağı və öz işlərini təqdim etməyi (auditoriyanın qarşısında sadə 

şəkildə təqdim etməyi) bacarsın.  Gələcəkdə coğrafi bilik və vərdiş-bacarıqalrını istifadə etməyi 

bacarsın. 

Coğrafiyanın  qeyd  edilən  kursunda  iki  əsas  istiqamət  göstərilir:  coğrafi  tədqiqat  və 

kommunikasiya;

İstiqamətlərin  xüsusiyyətləri: 

1. Coğrafi tədqiqat. Bu istiqamətin əsas məqsədi odur ki, yeniyetmə insan fəaliyyətinin müxtəlif 

sahələri üçün coğrafiya və coğrafi biliyin vacibliyini anlasın. Coğrafi tədqiqatın ənənəvi (təsviri, 

müqayisəvi-coğrafi, kartoqrafik) və müasir (riyazi, aerokosmik, geoinformatik) metodlarını tanısın. 

Coğrafi proqnozlaşdırma və modelləşdirmə məsələlərini öyrənsin. Müvafiq problemlə əlaqədar 

nəzəri material və mənbələri axtara bilsin; səyyar şəraitdə informasiyanı əldə etməyi, materialı 

təşkil etməyi, analiz və coğrafi mövzunun strukturunun hazırlanmasını bacarmalıdır. 

2. Komunikasiya. Bu istiqamətin məqsədi odur ki, şagird xəritə və digər coğrafi vasitələri analzi 

etməyi və onların analoqlarını yaratmağı bacarsın; coğrafi araşdırmanın fərdi və qrup (iş bölgüsü, 

qrupda müzakirə və s.) işi vərdiş-bacarığını əldə etsin; fərdi iş prosesində yaranan problemləri 

həll etmək istiqamətində maraqlı olan həmyaşıdlarına müraciət etsin; tədqiqat prosesində lazımi 

informasiyanı əldə etmək mümkün ola bilən şəxslər və təşkilatlarla əlaqə yaratsın. Başqa-başqa tip 

auditoriyalar üçün təqdimat hazırlaya bilsin.  

İstiqamətlərə əsasən nəticələr 

Coğ. X İstiqamət:

Coğrafi tədqiqat 

Komunikasiya 

1.  Problemi,  coğrafi  tədqiqatın  məqsədini, 

onun  həlli  yollarını  və  istiqamətlərini 

müəyyən edir.  

2.  Coğrafi tədqiqat üçün lazımi informasiyanı 

toplayır. 

3.  Coğrafi  tədqiqatı  həyata  keçirmək  üçün 

əldə  edilən  informasiyanı  təhlil  edir  və 

işləyir.  

4.  Xəritələrdən  və  digər  coğrafi  vasitələrdən 

informasiyanı  axtarıb  tapmaq  üçün  və  öz 

fikirlərini ifadə etmək üçün istifadə edir. 

5. Coğrafi tədqiqat nəticələrini göstərmək üçün 

lazımi vərdiş-bacarıqları üzərə çıxarır.  

İ.E.X. - 7

---