İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

L a k in   1918-ci  ilin  m a y m d a   A z ə rb a y c a n   X a lq   C ü m h u - 
riyyətinin  y a r a n m a s ı   milli  dövlətçiliyin  b ərpası,  A z ə rb a y - 
ca n ın   ərazi  b ü tövlüyü  u ğ r u n d a   ö lü m -d irim   m ü b ariz əs in in  
b a şlan m a sı  y ade lli  d ü ş m ə n l ə r i n   bu  p la n la r ın ı  po zd u .  Bakı 
h ad isə lə ri 
ilə 
ə l a q ə d a r  
o la ra q ,  m ü s ə l m a n  
fraksiyası
Z a q a f q a z iy a  
S e y m in d ə n  
Bakıya  m ü s ə l m a n  
əhalisini
m ü d a fiə  
e t m ə k  
ü ç ü n  
q o ş u n   g ö n d ə r m ə y i 
t ə lə b  
etdi. 
1918-ci 
il 
a p r e lin  
3-də 
Z a q a f q a z iy a  
S eym inin 
Bakı 
h a d is ə lə rin ə   h ə s r   o l u n m u ş   ic la s m d a   F ə t ə l i x a n   Xoyski 
bildirdi 
ki, 
"... 
m ü s ə l m a n  
əha lin i 
m ü d a f i ə  
e tm ə k  
ü ç ü n   t ə d b i r l ə r   g ö rü lm ə s ə ,  m ü s ə lm a n   n a z ir lə r  h ö k u m ə ti n  
tə rk ib in d ə n   çıx a c a q la r".104
1918-ci  il  a p r e lin   7 -də  Z a q a f q a z iy a   S eym inin  iclasında 
m ü s ə lm a n  
n a z ir lə rin  
h ö k u m ə tin   tə r k ib in d ə n  
çıxması
h a q q ı n d a   b ə y a n a tı  ilə  ə l a q ə d a r   o lara q ,  F ə t ə l i   x a n   Xoyski 
bildirdi  ki,  "...  m ü s ə l m a n   fraksiyası  b e lə   h e sa b   e d ir  ki, 
y a ra n m ış  ş ə r a itd ə ,  xüsusilə  Bakı  h a d is ə l ə r ilə   ə la q ə d a r, 
m ü s ə lm a n   n a z ir lə r  B ak ın ın   m ü s ə lm a n   əhalisini  q o ru m a q  
üçün  h ö k u m ə t d ə n   h e ç   bir  şey  ə l d ə   e d ə   b ilm irlə r  və 
bu,  o n la rın   q ə r a r   q əb u l  e t m ə k   ü ç ü n   əsasını  gücləndi- 
rir".105
1918-ci  il  a p r e lin   17-də  F ə tə lix a n   X oyski  Z a q a fq a z iy a  
h ö k u m ə ti  q a rş ıs ın d a   m ə ’ru z ə   ilə  çıxış  etd i.  M ə ’ru z ə d ə  
deyilirdi:  "Bakı  h a d is ə lə ri  Y e lisave tpol  q u b e rn iy a s ın ın   h ə r 
y e r in d ə   m ü z a k ir ə   o l u n u r d u   və  b ü tü n   q ə t n a m ə lə r d ə   tü rk  
q o ş u n la rın ın  
B akıya 
buraxılmasx  h a q q ı n d a  
m a d d ə l ə r
vardır,  ə g ə r  h ö k u m ə t   B akı  m əsələsini  ləğv  e d ə   bilm əsə, 
o n d a  
Y e lis av e tp o l 
qub ern iy a sı 
m ü s ə lm a n l a r ı n ı n  
bu 
tə ləbini  d inləm əli  o la c a q d ır.  V ə   elə  bir  an  y etişə  bilər 
ki,  xalq  kütləsi  özü  h ə r ə k ə t   e tm ə y ə   başlayır,  bu  da 
.faciəvi  vəziyyət  y a r a d a r ,  ç ü n k i  Bakı  m əsələ si  R espubli- 
k a n m   o lu m   v ə   ya  ö lü m   m əsələ sidir".106
1918-ci  il  a p r e lin   2 2 -d ə  m ü s ə lm a n   fra k siy a sın ın   təzyiqi 
a ltın d a   Z a q a f q a z iy a   S eym inin  geniş  iclası  keç irild i  və 
m ü s tə q il  Z a q a f q a z iy a   d e m o k r a t ik   f e d e r a ti v   respublikası- 
nın  e ’lan  o lu n m a s ı  h a q q ı n d a   q ə t n a m ə   q əbul  edildi.  Bu 
iclasda 
Y .P .Q e q e ç k o rin in  
başçılıq 
etdiyi 
Z a q a fq a z iy a
h ö k u m ə ti  i s t e ’fa   verdi.  Bu,  aprelin  20-də  Bakı  hadisələrilə 
b ağh  m ə sə lə n in   m ü zak irəsi  z a m a m   yaranm ış  hökum ət 
b ö h ra n ın ın  
n ə tic ə si 
idi. 
1918-ci 
il 
aprelin 
22-də 
Z a q a fq a z iy a   Seymi  aşağıdakı  tə rk ib d ə   yeni  Zaqafqaziya 
h ö k u m ə tin i  tə s d iq   etdi:  l.A .Ç x en k eli  -  baş  nazir  və 
xarici,  işlər  naziri;  2.N.R am işvili  -  daxili  işlər  naziri;
3 .Z .A .X atisyan  -  maliyyə  naziri;  4.X.M əlik-Aslanov  - 
yollar  naziri;  5.F.Xoyski  -  ədliyyə  naziri;  ö.Q .G eorqadze
-  hərbi  nazir;  7 .N .X o m e rik i  -  k ə n d   təsərrü fa tı  naziri;
8.N.U subbəyov  -  m a a r i f   naziri;  9.M .H .H acınski  -  ticarət 
naziri;  10.A.Saakyan  -  ərzaq   naziri;  ll.R .K a ç a z n u n i  - 
ictimai  m ə iş ə t  x id m əti  naziri;  12.A.Erzikyan  -  əm ək 
naziri  və  13.İ.Y .H eydərov  -  dövlət  n əz arə ti  naziri.107
Z a q a fq a z iy a   h ö k u m ə tin in   sədri  A .İ.Ç xenkeli  Q afqaz 
cəbhəsinin  k o m a n d a n ı   V ahib  paşaya  te le q ra m   göndərdi. 
T e l e q r a m d a  
deyilirdi: 
" Z aqafqaziya 
artıq  
m üstəqil
fe d era tiv   r e s p u b lik a   e ’lan  edilmiş  və  bu  b a r ə d ə   dövlətlərə 
m ə ’lum at 
verilm işd ir, 
dem əli, 
Osm anlı 
nüm ayəndə 
hey’ətinin  1918-ci  il  18  m a rt  tarixli  bəyanatının  şərti  də 
y erin ə  yetirilm işdir."108
Beləliklə,  Z a q a f q a z iy a   Seymi  diyarın  müstəqilliyinin 
e ’lan  o lunm ası  b a r ə d ə   T ü rk iy ən in   Trabzon  konfransında 
A zərb ay c an   n ü m a y ə n d ə   h e y ’əti  tə rə f in d ə n   m üdafiə  edilən 
təklifin  h ə y a ta   keçirildiyini  T ü rk iy əy ə  bildirdi.  Bununla 
yanaşı,  m a r t   h a d is ə lə ri  ilə  ə la q ə d a r  olaraq,  Azərbaycanda 
vəziyyət  p i s lə ş m ə k d ə   dava m   edirdi.  Bir  sıra  şəhərlərdə 
bolşeviklərə  q arşı  e ’tira z   dalğası  baş  verdi.  Məsələn,
1918-ci  il  a p r e lin   15-də  G ə n c ə d ə n   Zaqafqaziya  Seymi 
üzvləri  X əlil  bəy  X a sm ə m m ə d o v   və  M .Y .C əfərovdan 
"Bakı 
b o işe v ik lə rin ə  
qarşı 
cəza 
tədbirləri 
görməyən 
h ö k u m ə tə  
( Z a q a f q a z i y a  
h ö k u m ə tin ə  
- 
red.) 
qarşı 
m ü səlm an lar 
iç ə risin d ə  
təbliğat 
aparılması 
haqqında" 
te le q ra m   alın m ışd ı.109
Y elisavetpol  q u b ern iy a sın d a  silahlı  müdaxilə  və  Bakı 
X alq  K om iss a rla rı  Soveti  üzvlərinin  həbs  edilməsi  tələbi 
ilə  kütləvi  m iti n q l ə r   başlandı.

---