İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

b in d ə n   çıxm ağı  v ə   öz  m üstəqilliyini  e ’la n   >etməyini  q ə r a r a  
aldı.  B u n u n la   ə l a q ə d a r   o la ra q ,  1918-ci  il  m ayın  25-də 
Z a q a f q a z iy a   Seymi  m ü s ə im a n   fr a k siy a sım n   iclası  keçirildi. 
İclasda  C ə n u b i  Q a f q a z d a   siyasi  vəziyyətin  dəyişm əsi  ilə 
ə l a q ə d a r   o la ra q ,  o x u n u lm u ş  rəsm i  b ə y a n a t d a   deyilirdi: 
"...  Z a q a f q a z iy a   S eym inin  g ü rc ü   fraksiyası  B a t u m d a   gürcü 
süih  n ü m a y ə n d ə   h e y ’əti  üzvlərilə  gizli  d a m ş ıq l a r   apa rır, 
ay rılm ağa  v ə   G ü r c ü s t a m n   m üstəqiliiyini  e ’la n   e tm ə y ə  
haz ırlaşır".117
F ə tə li  xan  X o y sk in in   sədrliyi  ilə  1918-ci  il  m ayın 
25-də  k e ç irilə n   axşam   iclasına  Z a q a f q a z iy a   Seyminin 
sədri 
K .Ç x e id ze 
v ə  
Seym in 
üzvləri 
A . S e re te li 
və 
Q .Q e q e ç k o ri 
g ö z lə n ilm ə d ə n   g əldilər.  A .S e r e t e l i  gürcü 
fraksiyası  a d ın d a n   b ə y a n a t  v erd i  v ə   xüsusi  qeyd  etdi 
ki,  "...  m üstəqillik"  şü arı  ə t r a f ı n d a   Z a q a f q a z iy a   xalqlarını 
b irlə ş d irm ə k   m ü m k ü n   o lm ad ı  və  Z a q a f q a z iy a n ın   p arça- 
lanm ası  faktı  g ö z ü m ü z ü n   q a rş ısın d a d ır.  Seymin  sabahkı 
iclasında  biz  Z a q a f q a z iy a   R e sp u b lik a s ın ın   p a rç a la n m a sı 
faktını  təsd iq   e də cəyik."118
C a v a b   n itq in d ə   F ə tə li  xan   Xoyski  bildirdi  ki,  "...gürcü 
xalq ın m   iradəsi  b e lə d ir sə   bizim  o n a   m a n e   o lm a ğ a   heç 
bir  h ü q u q u m u z   yoxdur.  A z ə rb a y c a n   t ü r k l ə r i n ə   isə  yeni 
vəziyyətlə  bağlı  o la r a q   m ü v a fiq   q ə r a r l a r   q əbul  e t m ə k d ə n  
başqa  bir  şey  q alm ır.
G ü r c ü s t a n   n ü m a y ə n d ə   h e y ’əti  g e t d ik d ə n   so n ra   Z a q a f -  
qaziya 
Seyminin 
m ü s ə lm a n   fraksiyası 
q ə t n a m ə   qəbul 
etdi.  Q ə tn a m ə d ə   deyilirdi:  "...  G ü rc ü s ta n   öz  müstəqilliyini 
e ’lan  etdiyi  h a ld a   biz  d ə   öz  tə r ə f im iz d ə n   A z ərb ay c an ın  
m üstəqilliyini  e ’la n   etm əliyik".120
1918-ci  il  m ayın  6-da  Z a q a fq a z iy a   S eym inin  son  iclası 
oldu. 
G ü rc ü  
fraksiyası 
Z a q a f q a z iy a  
R esp ublikasının 
d ağılm asın ın  
b ü t ü n  
g ü n ah ın ı 
m ü s ə lm a n  
fraksiyasm ın 
ü z ə rin ə   qoydu.  G ü r c ü l ə r i n   fikrincə,  m ü s ə lm a n   fraksiyası 
t ü r k p ə r a s t   m ö v q e   tu t d u ğ u   ü ç ü n   elə  vəziyyət  y a ra n m ışd ır 
ki,  g ü r c ü lə r   o n l a r l a   a r tıq   ə m ə k d a ş h q   e d ə   b ilm əz.12
Z a q a f q a z iy a   S eym inin  üzvü  Şəfi  bəy  R ü stə m b əy o v  
g ü rc ü   fraksiyası  ü n v a n m a   k əsk in   t ə n q id l ə   çıxış  e td i.  O 
dedi:  "...  h e sa b   e d irik   kı,  Z a q a f q a z iy a n m   b irgə  siyasi
m övcu d lu ğ u n u n   indiki  m ü r ə k k ə b   v ə   m ə s’uliyyətli  a n ın d a  
ayrılrnaq  üçiin  t u ta rlı  v ə   obyektiv  əsaslar  yoxdur  və 
b u ra d a   gü rc ü   xalqının  n ü m a y ə n d ə lə ri  tə rə fin d ə n   irəli 
sürülən 
am illə r, 
fikrim izcə, 
az 
inandırıcıdır. 
Eyni 
za m a n d a   g ü r c ü lə r   Z a q a fq a z iy a   xalqlarının  birgə  işləmə- 
sini  q e y r i- m ü m k ü n   h e s a b   edir  v ə   siyasi  c ə h ə td ə n   a y n  
y aşa m a ğa  c a n   a tırla r s a ,  belə  h a ld a   Seymin  m övcudiuğu 
üçün  heç  bir  əsas  qalm ır".122  B una  g örə  d ə   m iisəlman 
fraksiyası  b e lə   vəziy y ə td ə  Seymin  özünü  buraxm asına 
e ’tiraz  e tm ird i.
U zun 
d a v a m  
e d ə n  
q arşıhqlı 
ittih a m la rd a n  
sonra 
Z a q a fq a z iy a   Seymi  Z a q a fq a z iy a   R espublikasının  parça- 
ianm asını  təs b it  e d ə n   q ə t n a m ə   qəbul  e t d i . 123
Bcləliklə,  T ü r k iy ə n in   təzyiqi  altın d a  yaradılm ış  Za- 
qafqaziya 
R e sp u b lik a s ı 
daxili 
ziddiyyətiər 
nəticosində 
p arçalandı.
§  5.  Bakı  kommunarlarının 
Azərbaycana  zid d   fəaliyyəti
M a rt  h a d i s ə l ə r i n d ə n   sonra  B akı  ş əh o rin d ə  və  on u n  
r a y o n la rın d a   B akı  S ovetinin  hakimiyyoti  güclondi.  Apre) 
ays  ə rz in d ə   A z ə rb a y c a n ın   şorq  q ə z a la rın d a   -  aprelin 
!4-də  L ə n k ə r a n d a ,   a p re lin   21-do  Səlyanda,  aprelin  23  do 
Q u b a d a   və  s.  -  Sovet  hakim iyyətinin  yaradılması  prosesi 
gedirdi.  Bu 
re g io n u  
idaro  e tm o k  
üçün 
ali 
İcraiyyə 
hakimiyyəti  o r q a n ı   -  B akı  X alq  Komissarları  Sovetində 
kəskiıı  m ü b a riz ə   b a şlandı.
1918-ci 
il 
a p re lin  
ovvəllərindo 
o 
dövrdə 
Bakıda 
ləaliyyət  g ö s tə r ə n   b ü tü n   partiya  kom itəlori  nüm ayəndo- 
lərinin  daxil  o ld u ğ u   308  n ə fə rd o n   ibarət  Bakı  fəhlo, 
osgor  və  m a t r o s   d e p u ta tla r ı  Sovetinin 
köhno  torkibi 
hələ  qalırdı.  Sovetin  m üxtəlif  tərkibli  olması  bolşevikləri 
q a n e   edo  b ilm ə zdi.  O n l a r   yalnız  sol  eserlərlə  koalisiyaya 
üstiinlük  v e r ir d ilə r.  D o ğ ru d u r,  əvvəlco  başda  P.C aparidze 
Q l m a q l a  
sağ  q a n a d   o n la r a   1-2  kom issar  vəzifəsi  verm əklə 
sağ  e se rlə r  və  d a ş n a k la rı  höku m ətin   tərkibinə  salmağı 
təiəb  edirdi.  L a k in   S.Şaum yanın  tə rə fd a rla rı  yalnız  sol

---