c ə h ə td ə n çox ç ə tin idi. H a z ırla n m ış sistem ü z rə y erlə rd ə
keç irilə n əlavə seçkilər n ə tic ə s in d ə p a r la m e n t işlərinə
əsasən az hazırlıqlı, ö z ü n ü n m üəyyən siyasi p roqram ı
olm ayan d e p u t a t k o n tin g e n ti seçilm işdi. B u n u n la belə,
p a r la m e n t fəaliyyətin bu m ə rh ə lə s in d ə də hakim iyyətə
n ə z a r ə t
o rq a n ı
kimi,
sözsüz
ki, resp u b lik an ın
siyasi
h ə y a tın d a böyük rol oynam ışdır.
N .U subbəyovun yeni h ö k u m ə ti öz p ro q ra m ın ı e ’lan
e t d ik d ə , aydın
oldu
ki, p a r la m e n tin m övcud
tərkibi
n ə z ə rd ə tu tu la n m əsələ lə ri həll e t m ə k ü çün o n a im kan
v e rm ə y ə c ə k . P a r l a m e n t ö z ü n ü n ilk 4 ayı ə rz in d ə yalnız
xırda q a n u n layihəlorinə b a x m a q la . m əşğul oldu, günün
başlıca
m əsələ lə ri
isə
həll
o lu n m am ış
qaldı.
A q r a r
komissiya
yalnız
indi
to rpağın
ödəncsiz
m ü sa d irə
olunm ası m ə s ə lə sin ə gəiib çatdı. P a r l a m e n t m ü zak irələri
p artiya
k o n fr a n s la rın a
keçirildi.
1919-cu
il
mayın
əvvəllərində h ü m m ə tç i m en ş e v ik lə rin 3-cü k o n fra n sı oldu.
K o n fra n s
"İndiki
p a r la m e n t
f ə h lə
v ə
kəndlilərin
m a ra q la rın ın h əqiqi m üdafiə çisi olm adığını, lak in hazırkı
siyasi ş ə r a itd ə p a r la m e n t trib u n asın ın əhəm iyyətini nəz ərə
a la r a q , k o n fr a n s öz yoldaşların a p a r l a m e n t d ə m ü vəqqəti
q a lm a q h ü q u q u v erm işd i. 6
Əvvəlki
h ö k u m ə t d ə n
fərqli
o la ra q ,
yeni
k abinet
iqtisadi s'ıyasət s a h ə s in d ə A z ə rb a y c a n ın ə n ’ənəvi iqtisadi
t ə r ə f d a ş l a r ın a
m ü n a s ib ə td ə
öz
m öv q elərin i
yenidən
n ə z ə rd ə n k e ç ird i. Söhbət, n e f tə k ə sk in ehtiyacı olan və
A z ərb a y c a n n e f tin in əsas bazarı o la n Sovet R usiyasından
gedirdi.
N e f t
m ə h s u lla rın ın
külli
m i q d a r d a
yığılıb
qalmış
eh tiy a tla rın ın
(tə x m in ə n
150 m ln .p u d )57 re sp u b lik ad a n
ixracının im kansızlığı n e f t h a sila tım n aşağı düşm əsinə
səbəb oldu, bu isə öz nö v b əsin d ə m ə ’d ə n l ə r d ə işlərin
azalm asın a v ə fə h lə lə rin işdən ç ıx arılm asm a, dəhşətli
bahalığa, kağız p u lla rın s ü r ’ə tlə q iy m ə td ə n düşm əsinə
gətirib
çıxardı.
A ğ ır
iqtisadi
vəziyyət
B a k ıd a
t ə ’til
h ə r ə k a tı m n g ü c lə n m ə si ilə m üşaiyət o lu n u rd u .
F a b r i k inspeksiyasının m ə ’l u m a t m a görə, 1919-cu ilin
y a n v a rın d a 790, f e v ra lın d a 2765, m a r t ı n d a isə 4710 n əfər
t ə ’til
e tm işdi. 8
B ü tö v lü k d ə
t ə ’tillərin
ə k s ə r
hissəsi
1919-cu ilə t ə s a d ü f e d ird i - 6189 fəhlə; 1918-ci ildə 849
fəhlə, 1920-ci ildə 3263 fə h lə t ə ’til etm işdi.59 B üiün
t ə ’tillər ə s a sə n sırf iqtisadi x a r a k t e r daşıyırdt.
P a r l a m e n tin 1919-cu il 14 aprel tarixli iclasında ağır
iqtisadi vəziyyət b a r ə d ə çıxış
ed ə n
baş nazir
qeyd
etmişdi ki, "...bizim m ə ’ruz qaldığım ız həyati çətinliklərin
hamısı,
ticarətim izin
m ə ’lum
qeyri-norm al
vəziyyətdə
olmasının n ətic ə s id ir. Ö lkəm izin sərvəti v ə əm in-amanlığı
neftdir v ə bizim n e f ti n əsas istehlakçısı olan Rusiya
ilə əlaqə yolları kəsilm işdir; bu vəziyyət bizi çox çıxılmaz
vəziyyətdə q oya bilər".
İqtisadi b ö h r a n m a rtm a sı ş ə r a itin d ə fəlılə hərək atın ın
güclənm əsinin m ü ş a h id ə o lunm ası bu döv rd ə respubli-
kanın daxili vəziyyətini d a h a da gərginləşdirdi. B FK
bolşeviklərin t ə ’siri ilə siyasi t ə ’til keç irm ək h aq q ın d a
q ə r a r
q əbul
etd i.
H ö k u m ə ti n
k o n k re t
antiböhran
p ro q r a m ın ın o lm asın a bax m ay a raq bolşeviklər fə hlə lərə
üm um i t ə ’til e ’lan e tm ə k çağırışı ilə m ü rac iət etd ilər
və bu z a m a n t ə k c ə iqtisadi (kollcktiv m üqavilənin b ərpa
olunm ası) deyil, sırf siyasi (Sovet H ə ştə rx a m n a
neft
m əhsulları ap a rılm a s ı) tələb lər d ə irəli sürdülər. 1919-cu
il 1 may nüm ayişi ü m u m i may siyasi t ə ’tilinin başlarığıcı
oldu. B olşeviklərin 1 may nüm ayişinin h ö k u m ə t əleyhinə
güclü t ə d b i r ə ç e v ir m ə k cə h d lə ri boşa çıxdı. Bolşevik
təbliğ atın a b a x m a y a ra q azərbaycanlı fəhlələr bir may
b a y ra m ın d a ö zlərin in , qalan fə h lə kütləsinin şüarları ilə
uzlaşm ayan ayrıca şiiarları ilə çıxış etdilər. Iləm in gün
azərbaycanlı fə h lə lə r özlərinin 1 may nüm ayişində fəal
iştirak e d ə n m ü sa v a tç ıla ra olan e ’tim adlarını bir daha
sübut e td il ə r .61
A zərb ay c an lı fə h lə lə rin yeni h ö k u m ə tin xəttini m üdafio
etm ələri
g ö stə rird i
ki,
o n la r
gənc
milli
dövlətin
m ənafeyini q əbul e d irlə r. N ü m ay işd ə g ünün rus-fəhlə
kütləsini b irlə ş d irə n şüarı "Yaşasın Sovet Rusiyası" idi.
T ə ’tilin keçiriləcəyi h a q d a m ə ’lum atı olan h ö k u m ə t
ona im k an v e r ilm ə m ə s i üçün bir sıra qəti tə d b irlə rə əl
atdı. B u n u n la ə l a q ə d a r o la ra q , A z ərbaycan p a rla m e n ti
v
Dostları ilə paylaş: |