k o m a n d a n lığ ı h əb s e d ilən ləri b u r a x m a ğ a m ə c b u r oldu.
Y a ra n m ış vəz iyyə tlə ə l a q ə d a r o la r a q p a r la m e n t 1918-ci
il d e k a b rın 25-do k e ç irilə n iclasda siyasi d u staq ların
am nistiyası
ü z rə
kom issiya y a r a t m a q
h a q q ı n d a q ə r a r
çıxartdı. K om issiyaya A .Q a r d a ş o v , A .Ə fə n d iy e v , Ə.Tağı-
yev, A .S ə fik ü rd s k i, S .A ğam alıoğlu daxil o ld u la r. Komis-
siya inzibati q a y d a d a a z a d lıq d a n m ə h r u m ed ilə n bütü n
şoxsləri t ə ’x iro s a lın m a d a n a z a d e t m ə y ə ç a ğ ır d ı.31
İşçi m əsələ si h ö k u m ə t i n daxili siy a sə tin d ə ən ciddi
m ə so lə lə rd ə n biri idi, b u n a g ö rə d ə o, is tə r p a r la m e n t
iclaslarının, is tə rso d ə B F K iclaslarının gündəliy in d ən
d ü şm ü rd ü . D e k a b r t ə ’tilin d ən so n ra fə h lə k o n fr a n s ım n
iclasları daim i x a r a k t e r aldı - h ə f t ə d ə bir çağırıldı və
gündəliyə,
başlıca
o l a r a q ,
siyasi
x a r a k te rli
m əsələ lə r
çıxarıidı. 1919-cu ilin y a n v a rın d a rus f ə h lə k ü tlələrin in
k o m m u n is tlə rə
tə r ə f
meyl
etm osi
a r tıq
a ş k a r
hiss
o lu n m a ğ a başlayırdı. B olşeviklər d a h a tez-tez k o n fr a n s d a
çıxışlar edir, fo h lə lə r a r a s ın d a bolşevik pro k lam a siy a la rı
yayırdılar. I l ə m i n
ilin m a r t ayında bolşeviklər fəhlo
k o n fra n sın d a çoxluq q a z a n d ıla r vo öz n ü m a y ə n d ə lə rin i
onun rəyasot h e y ’ə tin o daxil e t d i l ə r (R ə y a s ə t h ey ’ətinin
10 üzvündon 7-i k o m m u n ist, h ü m m ə tç i və əd a lə tç i idi).
1919-cu il y anva rın 8 -də A .K .K a z ım z a d ə p a r la m e n t
iclasında ə m o k n a z irin ə m ü sa v a t fraksiyasının fə h lə lərin
çox ağır vəziyyoti h a q q ı n d a sorğusunu oxudu: kollektiv
m üqavilo
loğv
o lu n m u ş,
ə m ə k
h aq q ı
azaldılm ış
v ə
xorclorin yarısını zorla ö doyirdi.32 M ü sa v a t fraksiyasının
sorğu-sual naziri A .S ə fik ü rd sk i cavab v e rd i. O, fəhlolərin
voziyyo'.inin ağırlığı fa k tın ın d o ğ ru lu ğ u n u e ’t i r a f etdi vo
söz v erd i ki, h ö k u m ə t o n la rın vəziyyətinin yaxşılaşdırıl-
ması üçün b ü t ü n to d b irlo rə ol a t a c a q d ı r . 33
B u n u n la
o la q o d a r
o la ra q ,
A .S o fik ü rd sk in in
sədrliyi
altın d a
m ü t to f iq l ə r
k o m an d an lığ ı,
n e ft
sənayeçiləri,
b an k la r vo om ok
h a q q la r ın ın artırılm ası ü zro fabrik
inspeksiyası
n ü m ay o n d o lo rin in
iştirakı
ilə
m üşavirə
keçirildi. M ü ş a v irə q o r a r a aldı ki, 1919-cu il yanvarın
1-dən ə m ə k h a q q ı n a əlav ə o la ra q ayda su b ay lara 120
rubl, ailoliləro isə 360 rubl müavinot verilsin. Ncft
sonayesinin vəziyyotini yaxşılaşdırm aq üçün ncft sonaye-
çilorinə do 10 mln. rubl.ssuda v o ’d edildi.34
Bu istiq a m ə tin i davaın etdiron Əmok Nazirliyi 1919-cu
il
yanvarın
25-də
işçi
mosələsi
üzro
funksiyasına
fohləlorin om əyinin mühafizosi vo məişot şəraitinin daxil
olduğu
xüsusi
m üşavironin
təşkiliııo
başladı.
Xüsusi
müşaviro, tə rə flo rin b əra b ə r tomsil olunm ası şorti ilo,
fəhlələr vo m ü əssisə sahiblori daxil olm aqla 19 nəfordon
ibarət olmalı
idi.3Lakin işçi mosolosi üzro xüsusi
m üşavironin s ta tu s u A zorbaycan parla m en ti tərəfindon
yalnız 1919-cu il m a rtın 10-da təsdiq edildi.36
R espublika
h ö k u m əti
fəhlolərin
həyat
şoraitinin
yaxşılaşdırılması üçün im kanlar arayırdı, iqtısadi böhran-
dan çıxmağa yollar axtarırdı.
İstehsalın
soviyyosinin
aşağı
diişmosi
ilkin
tolobat
mallarının
qiym otinin
a rtm a sın a
səbob
olurdu.
Bu,
fohlolorin y arıa c voziyyotindo qalması ilə yanaşı gonc
rcspublikanı maliyyə böhranı təhlükosi ilo qarşılaşmasına
aparırdı.
1919-cu
il
yanvarır.
sonlarında
Əmok
Naziriiyi
sonayenin dirçoldilmosi məqsodilo sahibkarlara müraciot
edorok
is te h sa la ta
nəzaroti
güclondirmoyo
çağırdı.
Ilö k u m o t öz növbosindo zohm otkeşlorin əmok vo moişot
şoraitinin, hüquqi voziyyotinin yaxşılaşdırılacağını v o ’d
etdi.37 Əm ok naziri A.Sofikürdski eyni za m a nda qcyd
ctdi ki, h ö k u m ət fə hlo vo sahibkarlardan mövcud böhran
voziyyotindon ycgano
çıxış kimi əmok mohsuldarlığının
yüksoldilməsini təlb edə cok.38
1919-cu il fevralın 4-do növboti p arla m en t iclasında
p arlam cntin om ok haqqının artırılm ası h aqqında qanun
layihosi ilə çıxış edon işçi komissiyası39 bu artımın
zohm ətkeşlərin vəziyyotini oslindo yaxşılaşdırmayacağını
qcyd edon sosialistlorin tə nqidino mo’ruz qaldı. Q anun
layihosi m üsavatçılar torofindon m üdafiə olundu, "İttihad"
isə sosialistləri m ü d afio etdi40 vo bununla da hökum oto
c’timad göstərm oyonlərin öncüllorindon biri oldu.
l. J
Əvvolki
kimi
to rp a q
m əsələsi
başlıca
m əsələ lə r
sırasında qalırdı. H ö k u m ə t onu həll e tm əyo təlosm irdi.
P a rla m e n tin iclasında çıxış e d ə n A z ə rb a y c a m n baş naziri
F.Xoyski to rp a q m əsəlosinin həllini M üəssislər Məclisinin
çağırılrnasına q o d o r to ’xirə saldığını bildirdi. B ununla
borabor a q r a r mosolonin tam həll o lu n m a s ın a q ə d ə r
m iilkodar to rp a q sahibliyinin toxunulm azlığını q o ru m aq
c ’lan edilirdi. H ö k u m ə t o tapşırılırdı ki, o n la rın kəndlilər
torofindon ta m to x unulm a zhğı t ə ’min edilsin.41 A m m a
kondlilorin
ağır
vəziyyəti
h ö k u m ə ti
a q r a r
m əsoləni
p a r la m c n tin m ü z a k ir ə sin ə çıxarm ağa m ə c b u r etd i. 1919-cu
il fevralın 4-doki iclasında A z ərb ay c an p a r la m e n ti ilk
dofo
o la ra q
a q ı a r
m osoləyə
baxmış və
p a rla m e n tin
tapşırığı ilo hüm m o tç i-m en şev ik Som əd bəy A ğam alıoğ-
lunun başçılığı ilo a q r a r komissiya y aradılm ışdır.
§ 2. N.Usubbəyovun başçılığı ilə
dördiincü hökumət kabineti
Dövlot hakim iyyotinin osas s t r u k tu rla rın ın - parla m en t
vo
h ö k u m o tin
təşkil
edilm osinin
başa
ça tm a sın a
baxm ayaraq, p a r la m e ııtd o tomsil o lu n a n əsas partiyalar
arasında m övcud olan barışm az ziddiyyətlər hök u m əto
on zoruri m osololordən heç birinin həll etm oyə imkan
verm irdi. R csp u b lik an ın ağır sosial-iqtisadi və qeyri-sabit
siyasi voziyyoti ş ə ra itin d o uzun süron h ö k u m o t böhranı
başlandı.
Y anvarın 28-do p a r la m e n t in on birinci iclasında İttihad
fraksiyası 3 b ə n d d o n ibarot sorğu ilo - neft möhtəkirliyi
ilo
m übarizo;
1918-ci
ildo yığılmış
taxıl
m əh su lu n u n
talanm ası; H .Z .T a ğ ıy c v firm asın d a bezlo bağlı citıayətlor,
-
h ö k u m ə t ə
m ü rac io t
e td i.42
"İttihad" fraksiyasının
rəhbori Q .Q a ra b ə y o v bu m əsolələrin nizam lanm ası üçün
xüsusi
m ü şav iro
çağırm ağı
təklif
etdi.
P a rlam e n tin
ııövboti iclasında sosialistlər do h ö k u m ə to - Tağıyev
fabriki fə h lə lərin in işdon çıxarılm ası h a q q ın d a , qonşu
E rm ən istan la o laq ələ rin olm am ası h a q q ın d a ,43 - sorğu-
!annı iroli s ü rd ü lə r . Ilö k u m ə t i tonqid cdən müsolman
sosialistlori gö stərird ilo r ki, holə d ə no seçki orqanları,
no
ze m stv o v a la r,
no
d ə
hoqiqi
dem o k ra tik
şohor
özünüidarosi yoxdur. T o r p a q ovvəlki kimi varlı sinfin
olindoydi.
T i c a r ə t
vo
sonaye
getdikcə
dah a
çox
rnÖhtəkirlərin to ru n a d ü şürdü.
İnzibati
özbaşınalığı
və
anarxiya
sistemiııin
bütürı
məhvediciliyini d ərk ed ə n sosialist fraksiyası bir sıra
q u b e r n a to rla r t o ro fin d ə n hakim iyyətlo bağlı cinayotloro
yol v erilm əsini
göstorir,
qoza
roislori,
pristavlar
öz
saholorində, s t a rş in a la r öz comiyyotlorində özbaşına divan
tu tu r vo h ö k m çıxarırdılar.
I l ə r iki fra k s iy a n m təq d im etdiyi sorğu üzro p arlam ent
rnüzakiroləri başlandı və son noticodo ittihadçıların toləbi
ilo h ö k u m ə t ə birinci e ’timadsızlıq göstoriimosino sobob
oldu.
S orğuda gotirilən
fa k tla rın m övcudluğunu
hökum ot
üzvlərinin özləri do e ’tiraf edirdilər, lakin iki ayhq iş
rnüd d ə tin d ə
h ö k u m o t
möveud
ça tışm azlıqlan
a r a d a n
qaldırm aq, daxili idaro m exanizmini tonzimlomok imka-
m na m alik deyildi.
Fevralın 4 -d ə v erilə n so rğ u lard a olaqodar hökum ot
iizvlorindən daxili işlor naziri X .X asm om m ədov, orzaq
naziri
K .L izqar, ticaro t vo sənayc nazirinin
müavini
T.Sofəroliyev çıxış e tdilor. H ə t t a miixalifotin toləbi ilo
hökum ət başçısı F.X oyskinin özü do parla m cn t qarşısm da
çıxış etdi. B u n a baxm ayaraq Q.Qaraboyov öz fraksiyası
adından h ö k u m o tin izahatını qcyri-qonaotboxş hcsab ctdi
və təklif etd i ki, bir d a h a o n a e ’timadsızlıq göslorilsiıı.
"Müsavat" fraksiyası, bitoroflor vo milli azlıqlar hökum oti
müdafio e td ilə r. M ü sav a tç ıla r müxalifoti bütün rnos’uliy-
yəti
h ö k u m ə tin
üzorino
yıxm aqda
g ü n a h landırdılar.
Partiyanın iclasında çıxış edə n M .RosuIzado göstordi ki,
bez
vo
q orodovoylarla
bağlı
e ’titnfadsızlıq
mosolosi
qoymaq olm az. Noyin b a h a sın a olursa-olsun hökum oti
yıxmaq d a h a çox, bizim müstoqilliyimizin düşm onlorino
sorfolidir.44
Dostları ilə paylaş: |