Sententiae:
Fames artium magistra.
Civium concordia – murus urbium.
Aures multorum veritati clausae sunt.
Homines potius oculis quam auribus credunt.
Vita sine litteris mors est.
Qualis vita et mors ita.
Nihil est ab omni parte beatum.
Audiatur et altera pars!
Mens sana in corpore sano.
Rara avis.
Tarde venientibus ossa.
Panem et circenses!
Testis unus, testis nullus.
Finis coronat opus.
Lectio quinta decima (XV)
Deklinacja IV
Do IV deklinacji należą rzeczowniki o temacie zakończonym na „u”:
-
rodzaju męskiego zakończone w nom. sing. na –us, w gen. sing. na –us;
-
rodzaju nijakiego zakończone w nom. sing. na –u, w gen. sing. na –us.
| SINGULARIS | PLURALIS |
Nominativus
|
sensus zmysł
|
cornu róg
|
sensus
|
cornǔa
|
Genetivus
|
sensus
|
cornus
|
sensǔum
|
cornǔum
|
Dativus
|
sensǔi
|
cornu
|
sensĭbus
|
cornĭbus
|
Accusativus
|
sensum
|
cornu
|
sensus
|
cornǔa
|
Ablativus
|
sensu
|
cornu
|
sensĭbus
|
cornĭbus
|
Vocativus
|
sensus
|
cornu
|
sensus
|
cornǔa
|
Najważniejsze wyjątki rodzaju żeńskiego (feminina):
manus, us f ręka
domus, us f dom
Manuum laudatio
(Cicero, De natura deorum, II, 150)
Quam aptas quamque multarum artium ministras manus natura homini dedit! Digitorum enim contractio facilis facilisque porrectio ob molles commissuras et articulos nullo in motu difficultatem habet. Itaque ad pingendum, ad formandum, ad secandum apta est manus motione digitorum. Manus apta est ad cultus agrorum constructionesque domuum, ad tegumenta corporum vel texta vel suta omnemque fabricam aeris et ferri; ex quo intellegitur nos manibus omnia efficere, ut tecti, ut vestiti, ut sani esse possimus, ut urbes et domos habeamus.
quam – jak
aptus, a, um – odpowiedni, stosowny
ministra, ae – pomocnica, sługa
dedit – dał(a) – perfectum od: dare
digitus, - i– palec
enim – bowiem
contractio, onis – ściągnięcie
porrectio, onis – wyciągnięcie
facilis, e – łatwy
ob z acc. – z powodu
mollis, e – miękki
commissura, ae – złączenie, spojenie
articulus, i – staw (anat.)
nullus, a, um – żaden
motus, - us – ruch
difficultas, atis f – trudność
pingo, - ere – malować
ad pingendum – do malowania
formo, -are – kształtować
seco, -are – ciąć
motio, onis f – ruch, poruszanie się
cultus, -us – uprawa
constructio, onis – budowa
tegumentum, i – okrycie, osłona, ochrona
texo, -ere - tkać
textus, a, um –utkany
suo, ere – szyć
sutus, a, um - uszyty
fabrica, ae – warsztat, budowa, tworzenie
aes, aeris n – spiż, brąz
ferrum, i – żelazo
ex quo – z tego
intellegitur nos efficere omnia –
rozumie się, że (my) wytwarzamy wszystko
tego, -ere – nakryć
tectus, a, um – nakryty
vestio, -ire – odziewać
vestitus,a ,um – odziany
ut..... possimus – abyśmy mogli
ut..... habeamus – abyśmy mieli
Lectio sexta decima (XVI)
Deklinacja V
Do deklinacji V należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w nom. sing na –es, w gen. sing. na –ei np.:
-
res, rei – rzecz
-
fides, fidei – wiara, wierność
-
spes, spei – nadzieja
-
facies, faciei – powierzchnia, twarz
Wyjątkami rodzaju męskiego (masculina) są:
-
dies, diei m - dzień
-
meridies, meridiei m – południe.
Rzeczownik dies może być też rodzaju żeńskiego – wtedy, kiedy oznacza termin, określoną datę, np.: quarta die – w czwartym dniu, hodierna die – w dniu dzisiejszym, dies composita – umówiony dzień. Dlatego też: Prima (dies) Aprilis.
|
Singularis
|
Pluralis
|
Nom.
|
res
|
res
|
Gen.
|
rei
|
rerum
|
Dat.
|
rei
|
rebus
|
Acc.
|
rem
|
res
|
Abl.
|
re
|
rebus
|
Voc.
|
res
|
res
|
De re publica Romana
Res publica Romana multos scriptores claros, imperatores magnos habet. Rei publicae temporibus multi cives Romani virtute, fide, constantia celebres sunt. Romani in re militari excellent. Titus Livius et Publius Cornelius Tacitus, rerum gestarum scriptores, multa de re publica tradunt. Cives Romani in rebus adversis fortes et in rebus secundis non ignavi rem publicam amant et pro re publica vitam ponere parati sunt. Romani non solum rem publicam, sed etiam res domesticas ac familiares bonis legibus instituunt.
rei publicae temporibus – w czasach rzeczpospolitej
virtus, -utis f – dzielność, męstwo, zaleta, cnota
constantia, ae – stałość
excello, -ere – wyróżniać się, odznaczać się
trado, -ere – przekazywać
fortis, e - dzielny
vitam ponere – oddać życie
paratus, a, um - gotowy
non solum .... sed etiam – nie tylko ..... lecz także
instituo, ere – urządzać, uporządkować
Złożenia:
-
res adversae - niepowodzenia, nieszczęście
-
res secundae – pomyślność, szczęście
-
res publica – państwo, rzeczpospolita
-
res publicae – sprawy państwowe
-
res militaris – wojskowość
-
res familiares – majątek
-
res gestae – dzieje, historia
-
res divinae – religia
Lectio septima decima (XVII)
Powtórzenie systemu deklinacji łacińskiej
Zakończyliśmy poznawanie deklinacji łacińskich – czas na syntezę i powtórzenie.
Zakończenia deklinacji
SINGULARIS
Deklinacja
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
Rodzaj
|
F
|
M / N
|
M, F/ N
|
M / N
|
F
|
Części mowy
|
rzeczownik
przymiotnik
|
rzeczownik
przymiotnik
|
rzeczownik
przymiotnik
|
rzeczownik
|
rzeczownik
|
Nominativus
|
-a
|
-us, -er, / -um
|
różne
|
-us/ -u
|
-es
|
Genetivus
|
-ae
|
-i
|
-is
|
-us
|
-ei
|
Dativus
|
-ae
|
-o
|
-i
|
-ui/ -u
|
-ei
|
Accusativus
|
-am
|
-um
|
-em/ =Nom.
|
-um/ -u
|
-em
|
Ablativus
|
-a
|
-o
|
-e (-i)
|
-u
|
-e
|
Vocativus
|
-a
|
-e, -er/ -um
|
=Nom.
|
-us -u
|
-es
|
PLURALIS
Deklinacja
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
Rodzaj
|
F
|
M / N
|
M, F/ N
|
M / N
|
F
|
Części mowy
|
rzeczownik
przymiotnik
|
rzeczownik
przymiotnik
|
rzeczownik
przymiotnik
|
rzeczownik
|
rzeczownik
|
Nominativus
|
-ae
|
-i / -a
|
-es/ -a (-ia)
|
-us/ -ua
|
-es
|
Genetivus
|
-arum
|
-orum
|
-um (-ium)
|
-uum
|
-erum
|
Dativus
|
-is
|
-is
|
-ibus
|
-ibus
|
-ebus
|
Accusativus
|
-as
|
-os / -a
|
-es/ -a (-ia)
|
-us/ -ua
|
-es
|
Ablativus
|
-is
|
-is
|
-ibus
|
-ibus
|
-ebus
|
Vocativus
|
-ae
|
-i / -a
|
-es/ -a (-ia)
|
-us -ua
|
-es
|
Dostları ilə paylaş: |