Ćwiczenie: Utwórz comparativus i superlativus przymiotników:
-
acer, acris, acre – ostry
-
prudens, -ntis – roztropny
-
liber, -era, -erum – wolny, swobodny
-
lentus, -a, -um – wolny, powolny
-
similis, -e – podobny
-
atrox, -ocis – okropny, straszny
-
pauper, -eris – ubogi
Pauperrimi non semper miserrimi.
Lectio vicesima prima (XXI)
Alativus comparativus, genetivus partitivus
Notissima elementa chemica
Nomen Polonicum elementi
|
Nomen Latinum elementi
|
Symbolum elementi
|
Nomen Polonicum elementi
|
Nomen Latinum elementi
|
Symbolum elementi
|
Azot
|
Nitrogenium
|
N
|
Ołów
|
Plumbum
|
Pb
|
Chlor
|
Chlorum
|
Cl
|
Potas
|
Kalium
|
Ka
|
Cez
|
Caesium
|
Cs
|
Rtęć
|
Hydrargyrum
|
Hg
|
Cyna
|
Stannum
|
Sn
|
Siarka
|
Sulphur
|
S
|
Cynk
|
Zincum
|
Zn
|
Sód
|
Natrium
|
Na
|
Fluor
|
Fluorum
|
F
|
Srebro
|
Argentum
|
Ag
|
Fosfor
|
Phosphorus
|
P
|
Tlen
|
Oxygenium
|
O
|
Hel
|
Hellium
|
He
|
Wapń
|
Calcium
|
Ca
|
Jod
|
Iodum
|
J
|
Węgiel
|
Carbo
|
C
|
Krzem
|
Silicium
|
Si
|
Wodór
|
Hydrogenium
|
H
|
Magnez
|
Magnesium
|
Mg
|
Złoto
|
Aurum
|
Au
|
Miedź
|
Cuprum
|
Cu
|
Żelazo
|
Ferrum
|
Fe
|
De elementis chemicis
Elementa chemica ex atomis constant. Atomi variorum elementorum in moleculas iunguntur, cohaesionem chemicam facientes. Oxygenium gas parum densius est quam aer, sine colore, sapore, odore. Ex omnibus elementis Oxygenium chemice activissimum est, cum atomis multorum aliorum elementorum iungitur, faciens oxyda. Oxygenium in natura usitatissimum elementum est. Hydrogenium levius est quam Oxygenium et quam aer, ex omnibus gasibus levissimum elementum est. Atomus Hydrogenii simplicissimam structuram habet, nam nucleus atomicus Hydrogenii solum unum proton habet, circa proton unum electron est. Hydrogenium omnium acidorum componentum est; cum multis elementis iungitur velut cum Chloro, Nitrogenio, Sulfure, Carbone etiam cum nonnullis metallis, ut cum Calcio, Natrio. Chlorum gas est e moleculis diatomicis compositum, coloris flavoviridis, odoris acerrimi et suffactorii. Chlorum multo gravius est quam aer. Metalla univalentia ut Natrium, Kalium, Caesium activissima sunt. Kalium activius est quam Natrium, Caesium autem activius quam Natrium et Kalium est, Caesium enim activissimum ex omnibus elementis est.
Opierając się na wiedzy chemicznej, uzupełnij znaczenie słówek:
elementum, i - .............................
atomus, i - .............................
constare ex (abl.) – składać się z
molecula, ae - .............................
iungo, -ere – łączyć
cohaesio, onis - .............................
faciens, ntis – czyniący, czyniąc
gas, gasis m - .............................
parum – niewiele, trochę
densus, a, um – gęsty
aer (czytaj:a-er), aeris m - .............................
color, coloris - .............................
sapor, oris .............................
odor, oris .............................
activus, a, um - .............................
oxydum, -i- .............................
usitatus, a, um – zwykły, rozpowszechniony
levis, e – lekki
simplex, icis – prosty
nucleus, i- .............................
proton, i .............................
electron, i .............................
acidum, i .............................
componentum, i .............................
metallum, i .............................
diatomicus, a, um - .............................
flavus, a, um – żółty
viridis, e – zielony
suffactorius, a, um – duszący
univalens, ntis - .............................
Ablativus comparativus
Porównanie za pomocą stopnia wyższego można wyrazić dwoma sposobami:
-
stosując spójnik quam – niż:
Np.: Kalium activius est, quam Natrium.
Oxygenium densius est, quam aer.
-
za pomocą konstrukcji ablativus comparativus:
Np.: Kalium activius Natrio est.
Oxygenium densius aere est.
Porównaj w języku polskim: Potas jest aktywniejszy niż sód, potas jest aktywniejszy od sodu.
Genetivus partitivus
Przy stopniu najwyższym może wystąpić:
-
przyimek ex łączący się z ablativem:
Np.: Caesium activissimum ex omnibus elementis est.
-
znacznie częściej – konstrukcja genetivus partitivus:
Np.: Caesium omnium elementorum activissimum est.
Ćwiczenia:
Przetłumacz zdania, podkreśl występujące w nich konstrukcje i nazwij te konstrukcje:
Omnium medicorum antiquorum Hippocrates celeberrimus est.
...........................................................................................................................................
Nullus locus domestica sede iucundior. (iucundus-a, -um przyjemny)
...........................................................................................................................................
Vilius est argentum auro, virtutibus aurum. (vilis, -e – lichy, tani)
...........................................................................................................................................
Honesta mors turpi vita potior. (potior – potężniejszy, lepszy)
...........................................................................................................................................
Omnium aetatum iuventus iucundissima est. (aetas, -atis – wiek)
...........................................................................................................................................
Lectio vicesima secunda (XXII)
Stopniowanie nieregularne i opisowe.
Tworzenie i stopniowanie przysłówka (adverbium).
Kilka przymiotników tworzy stopień wyższy i najwyższy w sposób nieregularny.
Gradus positivus
|
Gradus comparativus
|
Gradus superlativus
|
bonus, -a, -um
|
dobry
|
melior, -ior, -ius
|
optimus, -a, -um
|
malus, -a, -um
|
zły
|
peior, -ior, -ius
|
pessimus, -a, -um
|
magnus, -a, -um
|
wielki
|
maior, -ior, -ius
|
maximus, -a, -um
|
parvus, -a, -um
|
mały
|
minor, -or, -us
|
minimus, -a, -um
|
multus, -a, -um
|
liczny
|
plures, -es, plura
|
plurimi, -ae, -a
|
propinquus, -a, -um
|
bliski
|
propior, -ior, -ius
|
proximus, -a, -um
|
Stopniowanie opisowe przymiotników
W ten sposób stopniuje się przymiotniki I I II deklinacji zakończone na –eus, -ius, -uus (ale nie –quus, np. antiquus). W komparatiwie dodaje się przysłówek : magis (bardziej), w superlatiwie: maxime (najbardziej)
Gradus positivus
|
Gradus comparativus
|
Gradus superlativus
|
pius, - a , um
|
pobożny
|
magis pius, -a, -um
|
maxime pius, -a, -um
|
strenuus, -a, um
|
dziarski, gorliwy
|
magis strenuus, -a, um
|
maxime strenuus, -a, um
|
arduus, -a, -um
|
stromy
|
magis arduus, -a, -um
|
maxime arduus, -a, -um
|
idoneus, -a, -um
|
stosowny, odpowiedni
|
magis idoneus, -a, -um
|
maxime idoneus, -a, -um
|
Przysłówek (Adverbium)
Tworzenie przysłówka
Podstawą tworzenia przysłówka jest gen. sing. przymiotnika w rodzaju męskim.
W deklinacji II zamieniamy koncówkę –i na –e, w deklinacji III –is na –iter, a przy przymiotnikach zakończonych na –ns, (gen. –ntis) na –er.
Stopniowanie
Comparativus przysłówka ma zakończenie –ius i jest identyczny jak comparativus przymiotnika w rodzaju nijakim (neutrum). Superlativus tworzymy przez zamianę zakończenia superlativu przymiotnika –us na -e.
Przymiotnik (nominativus)
|
Przymiotnik (genetivus)
|
Przysłówek
Positivus
|
Przysłówek
Comparativus
|
Przysłówek
Superlativus
|
altus, -a, -um
|
alti
|
alte
|
altius
|
altissime
|
pulcher, -chra, -chrum
|
pulchri
|
pulchre
|
pulchrius
|
pulcherrime
|
brevis, -e
|
brevis
|
breviter
|
brevius
|
brevissime
|
sapiens
|
sapientis
|
sapienter
|
sapientius
|
sapientissime
|
similis
|
similis
|
similiter
|
similius
|
simillime
|
Wyjątki w stopniu równym: raro – rzadko, cito –szybko, merito – słusznie, sero – późno, subito – nagle, multum – dużo, facile – łatwo.
Stopniowanie nieregularne przysłówków
Gradus positivus
|
Gradus comparativus
|
Gradus superlativus
|
bene
|
dobrze
|
melius
|
optime
|
male
|
źle
|
peius
|
pessime
|
magnopere
|
bardzo
|
magis
|
maxime
|
multum
|
dużo
|
plus
|
plurimum
|
parum
|
mało
|
minus
|
minime
|
prope
|
blisko
|
propius
|
proxime
|
Ćwiczenie
Uzupełnij tabelkę:
Przymiotnik (nominativus)
|
Przymiotnik (genetivus)
|
Przysłówek
Positivus
|
Przysłówek
Comparativus
|
Przysłówek
Superlativus
|
fortis, -e dzielny
|
|
|
|
|
miser, -era, erum
|
|
|
|
|
longus, -a, -um
|
|
|
|
|
gracilis, -e
|
|
|
|
|
prudens, -ntis
|
|
|
|
|
bonus, -a, -um
|
----------------
|
|
|
|
parvus, -a, um
|
----------------
|
|
|
|
|
|
|
|
pessime
|
|
|
|
plus
|
|
------------------
|
----------------
|
magnopere
|
|
|
Lectio vicesima tertia (XXIII)
Latine numeramus
Liczebniki łacińskie
|
|
Numeralia cardinalia –
Liczebniki główne
|
Numeralia ordinalia –
Liczebniki porządkowe
|
1
|
I
|
unus, una, unum – jeden, jedna, jedno
|
primus, -a, -um – pierwszy, -a, -e
|
2
|
II
|
duo, duae, duo
|
secundus, -a, -um
|
3
|
III
|
tres, tres, tria
|
tertius, -a, -um
|
4
|
IV
|
quattuor
|
quartus, -a, -um
|
5
|
V
|
quinque
|
quintus, -a, -um
|
6
|
VI
|
sex
|
sextus, -a, -um
|
7
|
VII
|
septem
|
septimus, -a, um
|
8
|
VIII
|
octo
|
octavus, -a, -um
|
9
|
IX
|
novem
|
nonus, -a, -um
|
10
|
X
|
decem
|
decimus, -a, -um
|
11
|
XI
|
undecim
|
undecimus, -a, -um
|
12
|
XII
|
duodecim
|
duodecimus, -a,-um
|
13
|
XIII
|
tredecim
|
tertius decimus, tertia decima, -um -um
|
14
|
XIV
|
quattuordecim
|
quartus decimus, -a -a, -um -um
|
15
|
XV
|
quindecim
|
quintus decimus, -a –a , -um -um
|
16
|
XVI
|
sedecim
|
sextus decimus, a –a , -um -um
|
17
|
XVII
|
septendecim
|
septimus decimus, a –a , -um -um
|
18
|
XVIII
|
duodeviginti
|
duodevicesimus, a , -um
|
19
|
XIX
|
undeviginti
|
undevicesimus, a , -um
|
20
|
XX
|
viginti
|
vicesimus, a, -um
|
21
|
XXI
|
viginti unus = unus et viginti
|
vicesimus primus = unus et vicesimus
|
22
|
XXII
|
viginti duo = duo et viginti
|
vicesimus secundus = duo et vicesimus
|
28
|
XXVIII
|
duodetriginta
|
duodetricesimus, -a, um
|
29
|
XXIX
|
undetriginta
|
undetricesimus, -a, um
|
30
|
XXX
|
triginta
|
tricesimus, -a, um
|
40
|
XL
|
quadraginta
|
quadragesimus, -s, um
|
50
|
L
|
quinquaginta
|
quinquagesimus, -a, um
|
60
|
LX
|
sexaginta
|
sexagesimus, -a, um
|
70
|
LXX
|
septuaginta
|
septuagesimus, -a, um
|
80
|
LXXX
|
octoginta
|
octogesimus, -a, um
|
90
|
XC
|
nonaginta
|
nonagesimus, -a, um
|
100
|
C
|
centum
|
centesimus, -a, um
|
200
|
CC
|
ducenti, -ae, -a
|
ducentesimus, -a, um
|
300
|
CCC
|
trecenti, -ae, -a
|
trecentesimus, -a, um
|
400
|
CD
|
quadringenti, - ae,- a
|
quadringentesimus, -a, um
|
500
|
D
|
quingenti, -ae, - a
|
quingentesimus, -a, um
|
600
|
DC
|
sescenti, -ae, -a
|
sescentesimus, -a, um
|
700
|
DCC
|
septingenti, -ae, -a
|
septingentesimus, -a, um
|
800
|
DCCC
|
octingenti, -ae, -a
|
octingentesimus, -a, um
|
900
|
CM
|
nongenti, -ae, -a
|
nongentesimus, - a, um
|
1000
|
M
|
mille
|
millesimus, -a, um
|
2000
|
ĪĪ
|
duo milia
|
bis millesimus, -a, um
|
3000
|
ĪĪĪ
|
tria milia
|
ter millesimus, -a, -um
|
Dostları ilə paylaş: |