Iii kurs “F” guruh talabasi Bo’riboyev Shahzod Shahobiddin o’g’lining xx-asr ” 80-yillar qatagʻonlari mavzusida yozgan

Kurs ishining yakuniy natijalari

Kurs ishi talablari asosida Bajarilishi va sifatli rasmiylashtirilishi	Himoya vaqtidagi ma`ruza uchun	Berilgan savollarga javoblar	Jami ball
40	30	30	100

Rahbar: S.Salimov______

Mundarija:
Kirish……………………………………………………….
1.XX asr 80-yillari o‘rtalarida respublika ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy hayotidagi inqirozli holat.
2.Markazning O‘zbekistonda amalga oshirgan qatag‘on siyosati.
3."Paxta ishi" , "O‘zbek ishi" nomli kompaniyalar faoliyati, respublika ma’naviy hayotidagi tub oʻzgarishlar
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish

“Biz ona O‘zbekiston istiqlolini, uning sha’ni, shavkatini qanday himoya etishni ota-bobolarimizdan meros qilib olishimiz va uning himoyasiga hamisha tayyor turmog‘imiz darkor. Ulug‘ ajdodlarimizdan muqaddas meros bo‘lib kelayotgan vatanga muhabbat tuyg‘usi, farzandlarimiz, bugungi va kelajak avlodlarimiz uchun chinakam e’tiqodga, chinakam aqidaga aylansin”

Islom Karimov

Mamlakatimizda so’ngi 32 yil ichida erishgan yutuq va marralarimizni holis va munosib baholash uchun mustaqillik ostonasida ijtimoiy-siyosiy hayot qanday murakkab vaziyatda bo’lganini, bu vaziyatni tubdan yangilangan yo’nalishga burib yuborish uchun ulkan donishmandlik va jasorat , insoniylik va ezgulik tamoyillariga yo’g’rilgan, ko’pchilikka ibrat va namuna bo’ladigan vazmin siyosat talab etilganini esga olishimiz va o’zimizga aniq tasavvur etishimiz muhimdir.

Demak mamlakatimiz mustaqillikka erishishi arafasida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy holatlarning fojiali tus olishi, qaror topgan xo’jalik, ishlab chiqarish va moilaviy aloqalarning butunlay izdan chiqishiga barham berish, ishsizlikning yanada kuchayishiga yo’l qo’ymaslik nihoyatda muhim zaruriyat edi.

Quyidagi muammolarning negizi, ularning mohiyat mazmunini hal etishdek mas’uliyatli ish Respublikamiz Prezidenti I.A. Karimov zimmasida edi yurtboshimiz bu murakkab muammolarni o’z donishmandligi sababli samarali hal etdi. O’zbekiston mustaqillikka erishish arafasida mamkakatdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat murakkab jarayonni boshidan kechirayotgan edi.

50-80 yillarning birinchi yarmi vatanimiz tarixidagi eng murakkab davrlardan biridir.Bir tomondan mehnatkashlarning fidokorona mehnati tufayli respublika iqtisodiyoti rivojlandi.Ikkinchi tomondan, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy hayotda muammolar, noxush holatlar to’planib borib pirovardida inqirozli vaziyatni keltirib chiqardi.

Mamlakatimizda iqtisodiy rivojlanish batamom to’xtab qolmagan bo’lsada, siljish suratlari tobora pasayib sekinlashib bordi.Biroq 1956-yilda ijtimoiy hayotda iqtisodiyotni qayta qurish demokratik jamiyatni yarayish uchun urinishlar bo’lda.

Bu urinishlar natejasida jamiyatda biroz bo’lsada boshqaruv respublika ixtiyoriga berildi. Demokratlashgan jamiyat vujudga kela boshladi, korxona va tashkilotlarda xo’jalik mustaqilligi kengaytirildi, boshqaruv apparati qisqardi va shu kabi bir qator o’zgarishlar jamiyatning barcha qatlamlariga yetib bormadi va konservativ kuchlarning qarshiligiga duch keldi.

1.
50—80-yillar O‘zbekiston tarixidagi murakkab davrlardan biridir. Bir tomondan, O‘zbekiston xalqining fidokorona, bunyodkorlik mehnati tufayli 196 respublika iqtisodiyoti anchagina rivojlandi. Ikkinchi tomondan, SSSRda hukmron bo‘lgan totalitar tuzum, ma’muriy buyruqbozlikning kuchayishi natijasida ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotda bir qator muammolar, noxush holatlar to‘planib borib, pirovardida inqirozli vaziyatni keltirib chiqardi.
50—80-yillarning birinchi yarmi Vatanimiz tarixidagi eng murakkab davrlardan biridir. Bir tomondan, mehnatkashlarning fidokorona mehnati tufayli respublika iqtisodiyoti rivojlandi. Ikkinchi tomondan, ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy hayotda muammolar, noxush Orol fojiasi Ijtimoiy-iqtisodiy hayotda inqirozli holatning vujudga kelishi 217 holatlar to‘planib borib, pirovardida inqirozli vaziyatni keltirib chiqardi. Respublikaning iqtisodiy rivojlanish yo‘lida to‘xtab qolishlar yuz bermasa-da, olg‘a tomon siljish sur’atlari tobora sekinlashib, pasayib bordi. 20-yillar oxiri — 30-yillarda shakllangan xo‘jalik yuritish tizimi boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik usuli 30-yillarda, urush davrida, tiklash yillarida muayyan samara bergan bo‘lsa-da, 50-yillardan e’tiboran ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga to‘siq bo‘la boshladi. 1956-yilda ijtimoiy hayotda iqtisodiyotni qayta qurishlar, boshqaruvni demokratiyalashtirishga urinishlar bo‘ldi. Avvallari Markazda hal etilgan ayrim mahalliy masalalarni respublikalar ixtiyoriga berish, ijtimoiy hayotni demokratlashtirish, boshqaruvni joylarga yaqinlashtirish, boshqaruv apparatini qisqartirish, korxonalarning xo‘jalik mustaqilligini kengaytirish, xo‘jalik tomorqalarini boshqarishning hududiy tartibiga o‘tish tadbirlari ko‘rildi. Biroq bu tadbirlar yarimyorti o‘zgarishlar bo‘lib, iqtisodiy aloqalar va munosabatlarning chuqur qatlamlariga borib yetmadi. Uning ustiga bu o‘zgarishlar, demokratlashtirish jarayonlari konservativ kuchlarning qarshiligiga duch keldi va to‘xtab qoldi. 60-yillarning o‘rtalarida iqtisodiy islohotlar qilishga kirishildi. 1965-yilgi islohotda sanoat, qurilish va qishloq xo‘jalik korxonalarini xo‘jalik hisobiga o‘tkazish, rag‘batlantirish tizimini takomillashtirishni ko‘zda tutgan tadbirlar mo‘ljallandi. Korxonalar uchun yuqoridan rejalashtiriladigan ko‘rsatkichlar qisqardi, korxonalar faoliyatiga baho berishda ishlab chiqilgan yalpi mahsulot emas, realizatsiya qilingan mahsulot asosiy ko‘rsatkich deb belgilandi. Biroq siyosiy vaziyat o‘zgarmadi, u iqtisodiy islohotga zid bo‘lib qolaverdi. Markaziy siyosiy hokimiyatning iqtisodiyotni nazorat qilishi, buyruqbozlik yanada kuchaydi, rejadagi tadbirlarga tez-tez tuzatishlar kiritila boshladi, korxonalar huquqlari cheklana bordi. Iqtisodiy metodlar yana ma’muriyatchilik bilan almashtirildi. Islohot boshqaruvning o‘rta qismiga, korxonalargagina daxldor bo‘lib, u boshqaruvning yuqori eshelonlarini o‘zgartira olmadi. Qarorlar qog‘ozda qolib ketdi. Ularni amal- 218 ga oshirishni ta’minlovchi jiddiy o‘zgarishlar bo‘lmadi,
O‘zbekiston iqtisodiyotida qisnioq xo‘jaligi yetakcni o‘rinni egallaydi. 50—80- yillarda yerning meliorativ holatini yaxshilash, yangi yerlarni o‘zlashtirish, sug‘orish inshootlari qurish ishlari avj oldirildi. KPSS MQ va SSSR Ministrlar Sovetining 1956-yilgi «Paxta yetishtirishni ko‘paytirish uchun O‘zbekiston SSR va Qozog‘iston SSRdagi Mirzacho‘l qo‘riq yerlarini sug‘orish to‘g‘risida»gi, 1958-yilgi «O‘zbekiston SSR, Qozog‘iston SSR va Tojikiston SSR dagi Mirzacho‘lni sug‘orish va o‘zlashtirish ishlarini yanada kengaytirish va jadallashtirish to‘g‘risida»gi qarorlariga asosan irrigatsiya tarixida birinchi bo‘lib Mirzacho‘lda katta maydonlarda qo‘riq yerlarni o‘zlashtirish ishlari olib borildi. Yirik ishlab chiqarish bazasi barpo etilib, qurilish ishlari industrial asosda olib borildi. 1956-yilda qo‘riq yerlarni o‘zlashtirish bosh boshqarmasi «Ãëàâãîëîäíîñòåïüñòðîé», 1963-yilda irrigatsiya va sovxozlar qurilishi bo‘yicha O‘rta Osiyo bosh boshqarmasi («Ãëàâñðåäàçñîâõîçñòðîé»), ularning hududiy boshqarmalari tizimi tashkil etildi. Qishloq xo‘jaligida yangi yerlarni o‘zlashtirish 211 Yangi yerlarni o‘zlashtirish jarayoni yangi sovxozlar, ularning xo‘jalik binolari, aholi yashaydigan posyolkalar bunyod etish bilan birga olib borildi. 1956— 1965-yillarda Mirzacho‘lda 84 ming gektar yangi yer o‘zlashtirildi, 16 ta paxtachilikka ixtisoslashgan, bitta bog‘dorchilik-uzumchilik sovxozlari tashkil etildi. Shu yillarda o‘zlashtirilgan joylarda 456 ming kv metr turar joy binolari, o‘nlab maktablar, bolalar bog‘- chalari, kasalxonalar, oshxonalar, madaniy-maishiy muassasalar barpo etildi. 170 km temir va 759 km avtomobil yo‘llari qurildi, 637 km elektr liniyalari o‘tkazildi, xo‘jaliklar, turar joy binolari gazlashtirildi. 1957-yilda Yangiyer va 1961-yilda Guliston shaharlari vujudga keldi. 1963-yil 16-fevralda markazi Guliston shahri bo‘lgan Sirdaryo viloyati tashkil etildi. Viloyatda paxta ekiladigan yer maydonlari 1956-yildagi 120 ming gektardan 1965-yilda 211 ming gektarga, paxta xomashyosi yetishtirish esa 243 ming tonnadan 441 ming tonnaga ko‘paydi. Mirzacho‘l yerlarini sug‘orish, meliorativ holatini yaxshilash tadbirlari amalga oshirildi. Janubiy Mirzacho‘l kanali qurildi. Markaziy Farg‘ona, Qoraqalpog‘iston avtonom respublikasida, Surxondaryo, Buxoro va Qashqadaryo viloyatlarida ham sug‘oriladigan dehqonchilikni kengaytirish, irrigatsiya-qurilish ishlari keng ko‘lamda olib borildi. Qoraqalpog‘istonda yangi sholikorlik sovxozlari ishga tushirildi. Buxoro viloyatida 1963-yilda Amu—Qorako‘l kanali, 1965-yilda Amu—Buxoro kanali qurilib foydalanishga topshirildi. Natijada Buxoro viloyatida 90 ming gektar yer, jumladan, 26 ming gektar yangi yer maydonlari sug‘oriladigan, Qizilqum sahrosida maydoni 300 ming gektardan ortiq yaylovlarga suv boradigan bo‘ldi. Jizzax va Qarshi cho‘li, Mirzacho‘l, Surxon—Sherobod va Markaziy Farg‘ona hamda Quyi Amudaryo yerlarini o‘zlashtirish, suv chiqarish ishlari avj oldi. Jizzax cho‘lida 70 ming gektardan ko‘proq yangi yerlar o‘zlashtirildi. O‘zlashtirilgan yerlarda Mirzacho‘l (1967), Do‘stlik (1970), Zafarobod (1973), Ar- 212 nasoy (1977) tumanlari tashkil etildi. Sanoat korxonalari barpo etilgan, aholi zichroq yashaydigan posyolkalar bazasida Paxtakor (1974), Do‘stlik (1974), Gagarin (1974) shaharlari vujudga keldi. Jizzax cho‘lida 1454 ming kv metr turar joy binolari, 21,9 ming o‘rinli maktablar, 6800 o‘rinli bolalar bog‘- chalari, klublar, shifoxonalar, oshxonalar qurildi. 1973-yilda Jizzax viloyati tashkil etildi. Sirdaryo viloyatida yangi yerlarni o‘zlashtirish ishlari davom ettirildi. 1966—1975-yillarda 181 ming gektar yangi yerlar o‘zlashtirildi. 50-yillarning ikkinchi yarmidan 70-yillarning o‘rtalarigacha qishloq xo‘jalik ishlariga kiritilgan yangi yerlar maydoni 280 ming gektarni tashkil etdi. Bu yerlarda 55 ta sovxozlar vujudga keldi. Mirzacho‘l va Jizzax cho‘llarini o‘z ichiga olgan yangi paxtachilik iqtisodiy rayoni vujudga keldi, sanoat komplekslari qurildi. 1985-yilda Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida 731 ming tonna paxta xomashyosi yetishtirildi. Qashqadaryo, Surxondaryo, Buxoro, Andijon, Namangan, Farg‘ona, Samarqand, Xorazm viloyatlarida, Qoraqalpog‘iston ASSRda ham suv xo‘jaligi, yangi yerlar o‘zlashtirish ishlari keng miqyosda olib borildi. 70-yillarda Amudaryo suvi hisobiga eng yirik Tuyamo‘yin, Kampirrovot daryosi bo‘yida Andijon, Namangan viloyatida Chortoq va Eskar, Samarqand viloyatida Qoratepa, Surxondaryo viloyatlarida Surxon suv omborlari bunyod etildi. Katta Namangan, Parkent va boshqa kanallar qurildi. Shunday qilib, O‘zbekiston hududida 1946—1965- yillarda qariyb 600 ming gektar yangi sug‘oriladigan yerlar ishga tushirilgan bo‘lsa, 1966—1985-yillarda 1,6 million gektar yangi yerlar o‘zlashtirilib foydalanishga topshirildi. 1985-yilda 10 milliard kubometr suvni to‘plovchi 23 ta suv ombori, 197 ming km uzunlikdagi kanallar, 900 ta sug‘orish sistemasi, 92 ming gidrouzellar ishlab turdi. O‘zlashtirilgan qo‘riq yerlarda 160 ta sovxoz tashkil etildi, 7,7 mln kv m turar joy, 37 ming o‘rinli maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalari, 102 ming o‘rinli umumta’lim maktablari barpo etildi.

rahbariyatda siyosiy iroda yetishmadi. Islohotlar 60- yillarning ikkinchi yarmida biroz samara bergan bo‘lsa-da, biroq umuman ko‘zlangan natijani bermadi. 60-yillarning iqtisodiy islohoti jamiyatning siyosiy, ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishiga, ishlab chiqarish munosabatlarining tub mohiyatiga daxl qilmadi. Shu sababli muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik tizimi yaratgan to‘g‘onoqli mexanizm keyingi yillarda ham ijtimoiy-iqtisodiy hayotda progressiv qayta o‘zgarishlarni, 1979- yilgi iqtisodiyotni isloh qilish yo‘lidagi urinishlarni barbod qildi. 70-80-yillarda bo‘lib o‘tgan KPSSning barcha syezdlarida rivojlanishning intensiv shakliga o‘tish zarurligi qayta-qayta ta’kidlangan edi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, rahbarlikda iqtisodiy usullarga o‘tish vazifalari qo‘yilar edi. Ammo bu vazifalar amalda direktivaligicha qolardi. So‘z bilan ish o‘rtasida uzilish ro‘y berdi. Taraqqiyotda depsinish, inqirozli holatlar yuz berdi. Jamiyatning siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuzaga kelgan inqirozli holatning sabablari va ildizi fikrlashning orqada qolganligida, muayyan tarixiy sharoitga yetarli siyosiy baho bera olmaganlikda edi. 60-yillarning oxirida ilmiy va siyosiy hayotga kirib kelgan «rivojlangan sotsializm» tushunchasi ijtimoiyiqtisodiy taraqqiyot darajasini aniqlashda jiddiy nazariy xatoga yo‘l qo‘yilganligining oqibati bo‘ldi. Sovet jamiyatining holati qay darajada ekanligiga obyektiv baho bermaslik real hayotga to‘g‘ri kelmaydigan strategik va taktik yo‘1-yo‘riqlarni belgilashga olib keldi. Qo‘lga kiritilgan yutuqlarni ulug‘lash, miqdor ketidan quvish, kamchiliklarni payqamaslik singari yaramas illatlar borgan sari hayotda mustahkam o‘rnasha bordi.