Ijtimoiy fanlar fakulteti ijtimoiy ish kafedrasi

Jismoniy zoʻravonlik
Mutaxassislar va keng jamoatchilik oʻrtasida qanday xatti-harakatlar bolaga nisbatan jismoniy zoʻravonlikni aks ettirishi haqida kelishmovchiliklar mavjud^[30]. Jismoniy zoʻravonlik koʻpincha alohida emas, balki avtoritar nazorat, tashvish uygʻotuvchi xatti-harakatlar va ota-onalarning iliq munosabati yoʻqligi kabi xatti-harakatlar turkumining bir qismi sifatida sodir boʻladi. JSST jismoniy zoʻravonlikni quyidagicha taʼriflaydi:
Bolaga nisbatan qasddan jismoniy kuch ishlatish bu bolaning sog‘lig‘i, hayoti, rivojlanishi yoki qadr-qimmatiga zarar yetkazishga olib keladigan yoki buning yuqori ehtimoli bo‘lgan jismoniy kuch ishlatish. Bunga urish, turtish, tepish, silkitish, tishlash, bo‘g‘ish, kuydirish, zaharlash, bo‘g‘ish kiradi. Uyda bolalarga nisbatan jismoniy zo‘ravonlikning ko‘plab holatlari jazolash obyekti bilan amalga oshiriladi.
Bolalarga nisbatan jismoniy zoʻravonlik va jismoniy jazolashning bir-biriga oʻxshash taʼriflari zoʻravonlik va jazo oʻrtasidagi nozik yoki mavjud boʻlmagan farqni taʼkidlaydi, ammo jismoniy zoʻravonlik holatlarining aksariyati “niyat, shakl va taʼsirga koʻra” jismoniy jazodir. Masalan, 2006-yil holatiga koʻra, Paulo Sergio Pinheiro BMT Bosh kotibining bolalarga nisbatan zoʻravonlik haqidagi tadqiqotida shunday yozgan: Jismoniy jazo bolalarni qo‘l yoki biror ashyo, masalan, qamchi, tayoq, kamar, poyabzal, yog‘och qoshiq va hokazo bilan urishni o‘z ichiga oladi. Lekin u bolani tepish, silkitish, uloqtirish, tirnash, chimchilash, tishlash, sochlarini yoki quloqlarini tortish, bolani noqulay holatda qolishga majburlash, kuyish yoki nimanidir yutishga majburlashni (masalan, bolaning og‘zini sovun bilan yuvish yoki achchiq ziravorlarni yutishga majburlash) ham o‘z ichiga olishi mumkin.
Bolalarga nisbatan zoʻravonlik toʻgʻrisidagi qonunlar mavjud boʻlgan aksariyat davlatlar bolaga qasddan jiddiy zarar yetkazish, shikastlash yoki uni oʻlim xavfi ostida qoldiradigan harakatlarni sodir etishni noqonuniy deb biladi. Koʻkarishlar, tirnalgan joylar, kuyishlar, singan suyaklar, yaralar, shuningdek, takroriy “baxtsiz hodisalar” va jismoniy shikastlanishga olib kelishi mumkin boʻlgan qoʻpol davolash usullari jismoniy zoʻravonlik hisoblanishi mumkin. Davolashning turli bosqichlarida orttirilgan koʻplab jarohatlar yoki sinishlar zoʻravonlik haqida shubha tugʻdirishi mumkin.
Psixolog Alice Miller, bolalarga nisbatan zoʻravonlik haqidagi kitoblarida taʼkidlaganidek, haqorat qilish, kaltaklash, yuzga urish va hokazolarning barchasi zoʻravonlikning koʻrinishi deb hisoblaydi, chunki oqibatlari darhol koʻrinmasada, ular bolaning butunligi va qadr-qimmatiga putur yetkazadi.
Bolalikdagi jismoniy zoʻravonlik kelajakda jismoniy va ruhiy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin, jumladan, takroriy qurbonlik, shaxsiyatning buzilishi, travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD — post-traumatic stress disorder), dissotsiativ kasalliklar, depressiya, tashvish, oʻz joniga qasd qilish fikri, ovqatlanish buzilishi, giyohvand moddalarni isteʼmol qilish va agressivlik kabilar. Ulgʻayganda boshpanasiz qolish holatlari ham bolalikdagi jismoniy zoʻravonlik oqibatlaridan biri sanaladi.⁸
Bolalarga nisbatan jinsiy zoʻravonlik (CSA) — bu kattalar yoki oʻsmirlar oʻz jinsiy xohishlarini ragʻbatlantirish uchun bolalardan foydalanadigan bolalarga nisbatan zoʻravonlikning bir shakli. Jinsiy zoʻravonlik deganda bolaning zoʻravonning jismoniy qoniqishi yoki moliyaviy foydasiga qaratilgan jinsiy harakatda ishtirok etishi tushuniladi. Bolalarga nisbatan jinsiy zoʻravonlik shakllariga boladan jinsiy faoliyat bilan shugʻullanishni soʻrash yoki unga bosim oʻtkazish (natijasidan qatʼiy nazar), jinsiy aʼzolar bilan bolaga odobsiz taʼsir oʻtkazish, bolaga pornografiya koʻrsatish, bola bilan haqiqiy jinsiy aloqa, bolaning jinsiy aʼzolari bilan jismoniy aloqa qilish, bolaning jinsiy aʼzolarini jismoniy aloqa qilmasdan koʻrish yoki bolalar pornografiyasini yaratish uchun boladan foydalanish kabilar kiradi. Bolalarning jinsiy xizmatlarini taklif qilishga oddiy huquqbuzarlik emas, balki bolalarga nisbatan zoʻravonlik sifatida qaralishi va muomala qilinishi mumkin.
Bolalarga nisbatan jinsiy zoʻravonlikning jabrlanuvchilariga yetkaziladigan salbiy taʼsirlar orasida uyat va oʻzini aybdor his qilish, xotiralar, dahshatli tushlar, uyqusizlik, zoʻravonlik bilan bogʻliq narsalardan qoʻrqish (jumladan, narsalar, hidlar, joylar, shifokor tashrifi va boshqalar), oʻzini oʻzi qadrlashda qiyinchiliklar, jinsiy disfunksiya, surunkali ogʻriq, giyohvandlik, oʻz-oʻziga shikast yetkazish, oʻz joniga qasd qilish gʻoyalari, somatik shikoyatlar, depressiya, travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD), tashvish, boshqa ruhiy kasalliklar, shu jumladan chegaradagi shaxsiyat buzilishi va dissotsiativ identifikatsiya buzilishi, balogʻat yoshida qayta qurbon boʻlishga moyillik, asabiy bulimiya va boshqa muammolar qatorida bolaning jismoniy shikastlanishi ham bordir. Jabrlanuvchi boʻlgan bolalarda, shuningdek, ularning immuniteti yetuk emasligi va majburiy jinsiy aloqa paytida shilliq qavatda yuz beradigan muammolar tufayli jinsiy yoʻl bilan yuqadigan infektsiyalar uchrashi xavfi ham yuqori boʻladi. Yoshlikda jinsiy tajovvuz qurboni boʻlish OIV yuqtirishning bir qator xavf omillari bilan bogʻliq boʻlib, ular orasida jinsiy mavzular boʻyicha bilimlarning kamayishi, OIV tarqalishining ortishi, xavfli jinsiy amaliyotlar bilan shugʻullanish, prezervativdan qochish, xavfsiz jinsiy aloqa amaliyotlari haqida kam maʼlumot, jinsiy sheriklarni tez-tez almashtirish kabilar mavjud.⁹ 2016-yil holatiga koʻra, Amerika Qoʻshma Shtatlarida ayollarning taxminan 15-25 foizi va erkaklarning 5-15 foizi bolaligida jinsiy zoʻravonlikka duchor boʻlgan. Aksariyat jinsiy zoʻravonlik jinoyatchilari oʻz qurbonlari bilan avvaldan tanish. boʻladilar; zoʻravonlarning taxminan 30 foizi bolaning qarindoshlari, koʻpincha aka-uka, opa-singillari, otalar, onalari, amakilar yoki amakivachchalari; 60 foiz atrofida esa boshqa tanishlar, masalan, oilaning doʻstlari, enagalar yoki qoʻshnilar boʻlib. chiqadi; Bolalar bilan bogʻliq jinsiy zoʻravonlik holatlarining taxminan 10 foizida begonalar jinoyatchilar hisoblanadi. Mazkur holatlarning uchdan biridan koʻprogʻida jinoyatchi ham voyaga yetmagan shaxs boʻlib chiqadi.
1999-yilda BBC Hindistondagi RAHI jamgʻarmasi tomonidan oʻtkazilgan jinsiy zoʻravonlik boʻyicha soʻrovnoma haqida haqida xabar berdi, unda respondentlarning 76 foizi bolaligida jinsiy zoʻravonlik qurboniga aylanganini taʼkidlagan, shundan 40 foiz ovoz beruvchi jinoyatchi aynan oʻz oila aʼzosi ekanligi haqida maʼlumot qoldirgan.

1.