21
mavsumiy o’zgarishlar
sababi tabiat, iqlim (klimatik) sharoitlar bo’lsa, siklik
(davriy) o’zgarishlarning sababi demografik sikllardan iborat bo’ladi.
Dinamika qatorining trend, mavsumiy va siklik tashkil etuvchilari mavsumiy
yoki tizimli tashkil etuvchilar deb ataladi. Agar davriy qatordan muntazam tashkil
etuvchilarni chiqarib tashlansa tasodifiy tashkil etuvchilar qoladi.
Iqtisodiy ma’lumotlarga qo’yiladigan talablar.
Bashoratlashda qatorlarning
yonma-yon kelgan darajalari oraliqlarini tanlash muhim ahamiyatga ega. Vaqt
bo’yicha oraliqlar o’ta yiriklashtirib olinganda ko’rsatkichlar
dinamikasining ayrim
qonuniyatlarini soddalashtirishlarga olib kelishi mumkin. O’ta maydalashtirilganda
esa hisoblash hajmi ko’payadi, jarayon dinamikasida muhim bo’lmagan qismlari
paydo bo’ladi. Qator darajalari o’rtasidagi vaqt bo’yicha oraliq har bir jarayon
uchun
aniq tanlanishi zarur, ammo darajalar teng oraliqlarda olinishi maqsadga
muvofiq hisoblanadi.
Haqiqatda rivojlanish jarayonini davriy qatorlar orqali ifodalashning muhim
shartlaridan biri qator darajalarini taqqoslamaligini ta’minlashdan iborat.
Buning
uchun qator darajalari bir hil o’lchov birliklariga keltirilishi, davrlar miqiyosida
olinganda esa aynan shu davrga tegishli bo’lishi kerak.
Taqqoslamalik sharti
ko’proq narx ko’rsatkichlari va narxlarning o’zgarishi, xududlarning almashinishi,
korxona va tashkilotlarni yiriklashtirilishi yoki butunlay yo’q bo’lib ketishi
natijasida buzilishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: