killari (ayollar, homiladorlar) yoki xavfli guruhga mansub shaxs-
lar (giyohvandJar, OIV bilan kasallanganlar, sil kasalligi borlar),
shuningdek, yoshlarga nisbatan munosabatlardagi tafovutlarda
kuzatilishi mumkin.
Shaxslaro munosabatlar tizimida uchraydigan shaxsga tegishli
yana bir xulq-atvor turi stigmalash holatidir.
Bu atama qadimgi
yunon tilidan olingan boiib, stigma — «belgi», «dog1» ma’nolarini
ifodalaydi.
«Men» — konsepsiyaning inson xulq-atvoriga ta’siri borasi-
da tadqiqot olib borgan Djenifer Kroker va Brenda Mayorlar
o‘tkazgan ko‘p yillik tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, badanida turli
chandiqlar,
teri patologiyalari, ko‘zga tashlanadigan badbashara-
liklar va shu kabi stigmalarga ega boigan kishilarning jamiyat-
dagi xulqi o‘ziga xos bo iar ekan. Ulardagi jismoniy kamchiliklar
boshqa insonlarning rahmini keltirishi yoki ularda qo‘rquv hissini
keltirib chiqarishi mumkin boiib, bunday odamlar o‘z kamchi-
liklarini ataylab hammaga ko‘z-ko‘z qilishlari mumkin ekan. Bu
bilan ular o‘z kamchiliklari orqali o‘z «Men»ini
namoyon etish-
ga urinadilar, chunki stigmali insonlarning «Men» konsepsiyasi
markazida aynan o‘z stigmasini anglash turadi.
Yana bir narsaga e'tiboringizni qaratamiz, stigmalangan o‘z-
o‘zini anglash faqatgina qandaydir tashqi kamchilikka ega inson-
larda emas, balki umuman nimasi bilandir
boshqalardan ajralib
turuvchi insonlarda ham shakllanishi mumkin. Albert Megrab-
yanning fikricha, aholisining ko‘pchiligini oq tanlilar tashkil
qiladigan AQSHda qora tanlilarda stigmalangan o‘zini anglash
shakllanib qolar ekan. Chunki ko‘pchilikni
tashkil qiluvchi oq
tanlilar ularga o‘z salbiy fikrlarini noverbal kommunikatsiya ka-
nallari orqali yetkazib turadilar. Shu yoi bilan milliy yoki irqiy
jihatdan kamchilikni tashkil qiluvchi insonlarda yoshligidanoq
stigmalangan o‘z-o‘zini anglash shakllanadi.
Bundan tashqari shaxs xususiyatlarida kamchiligi boigan
insonlarda ham stigmali o‘zini
anglash shakllanishi mumkin,
o‘zida biror-bir ustunlikni ko‘rmagandan keyin ular o‘z ruhiy
kamchiliklarini ro‘kach qilib, shu bilan faxrlanib yurishi mumkin
(Payns E., Maslach K., 2000). Albatta inson xulq-atvorini faqat-
gina «Men» konsepsiyaning tarkibi emas, balki, o‘z-o‘zini ang-
lashning u yoki bu funksiyasi rivojlanganligi ham determinatsi-
yalaydi. Biroq bizga omma psixologiyasi bo‘limidan
shu narsa
ma’lumki, inson xatti-harakatining juda kam qismi ongli bo‘lib,
katta qismi anglanmagan mayllar bilan shartlashadi. Shu sababli
ongsizlikka singib ketgan stigmalar xohlaymizmi-yo^mi, bizni
boshqarishi mumkin. Albatta bu qarash hozirda ko‘p munozara-
larga sabab bo‘layotgan bo‘lsa-da, ma’lum bir toifadagi insonlar
uchun o‘rinlidir.
Dostları ilə paylaş: