172
üzvl
ərinin bu prinsiplərin təminatçısı kimi çıxış etməsi də bu
planda n
əzərdə tutulurdu.
“Fahd planı” ərəb dövlətləri tərəfindən
irəli sürülmüş birinci
sülh t
əşəbbüsü idi.
İsrail-Livan müharibəsi
1982-ci ilin iyunun 6-
da İsrailin Livana qarşı təcavüzü
başladı. Bu əməliyyat “Qaliley üçün sülh” adlanırdı.
İsrailin 1982-ci ildə Livana təcavüzü zamanı iştirakçıların
qüvv
ələr nisbəti aşağıdakı şəkildə idi.
İsrail dövləti
FAT
Suri
ya
Quru qoşunları
76000
1500
0
2260
0
Tanklar
800
300
352
Tank əleyhinə vasitələr
200
2300
-
Artilleriya
-
350
300
Zenit silahı
-
250
100
Təyyarələr
1273
0
771
Vertalyotlar
42
0
16
“Torpaq-Hava raketi”
-
-
125
1982-ci ilin aprelin 21-d
ən İsrail Livanın paytaxtı Beyrutu
bombalamağa başladı. İyunun 5-də İsrail Livan sərhədinə – Liva-
nın cənub hissəsinə zərbə endirdi. Bununla əlaqədar,
BMT-nin TŞ
iyun 5-d
ə 508 saylı qətnaməni qəbul etdi ki, atəş kəsilsin. Lakin
İsrail iyunun 6-da da hücumu davam etdirdi və geniş miqyaslı
əməliyyata başladı. 1982-ci ilin iyulun 3-də İsrail qoşunları
Beyrutun q
ərbini mühasirəyə aldılar. İyulun 6-da BMT TŞ 508,
509 saylı qətnamələri qəbul etdi. Yenə də İsrailin Livanı tərk et-
m
əsi tələb edilirdi. 1982-ci ilin avqustunda İsraildən Beyrutun
mühasir
əsindən əl çəkməsi tələb edildi.
1982-ci ilin avqustun 21-d
ə ABŞ, Fransa və İtaliyadan təşkil
edil
ən 2200 nəfərlik əsgər və zabitlər sentyabrın 1-i ilə 14-ü
173
arasında Beyrutda olub fələstinliləri evakuasiya etdilər. Bundan
sonra f
ələstinlilər tam müdafiəsiz qaldılar.
İsrail tərəfindən Beyrut dağıdıldı, Sabra və Satil düşər-
g
ələrində əhaliyə divan tutuldu. Burada 700-dəən 3500 qədər
adam öldürüldü.
İsrailin Livanda təcavüzü - nəticə etibarilə Yaxın Şərqdə
Amerikanın hərbi-siyasi nüfuzunu genişləndirməyə yönəldilmiş
olan bu t
əcavüz Kemp-Devid sövdələşməsinin və Amerika-İsrail
«strateji
əməkdaşlığı»nın birbaşa nəticəsi idi. İsrail qoşunlarının
Livana girm
əsi İsrail və ABŞ tərəfindən qabaqcadan planlaş-
dırılmış tədbir idi. Bu tədbir İsrailə ən müasir Amerika silahının
külli
miqdarda verilm
əsi, İsrail qoşunları Sina yarımadasında
«mill
ətlərarası qüvvələr» adı altında Amerika qoşunları tərəfindən
əvəz edildikdən sonra onların İsrailə qaytarılması ilə hazır-
lanmışdır. İsrail işğalçılarının Livandakı qanlı avantürasının maddi
əsasını Amerikanın çox böyük yardım göstərməsi, ildə 2,5
milyard
dollar verm
əsi təşkil edirdi.
Prezident R. Reyqan Livanın faciəsində siyasi kapital
qazanmağa çalışaraq Yaxın Şərqdə nizamasalnaməyə aid geniş
elan edilmiş «yeni təşəbbüs»lə çıxış etdi. Əslində «Reyqan planı»
nın mənası bundan ibarət idi: Livandakı Amerika-İsrail təcavü-
zünün n
əticələrini siyasi cəhətcə möhkəmlətməyi təmin etmək və
yeni-yeni
ərəb ölkələrini, ən əvvəl İorandiyanı Kemp-Devid
prosesin
ə cəlb etmək. Amerikanın təkliflərində İsrail qoşunlarını
Livandan
çıxarmaq barədə heç
nə deyilmir, BMT-nin mövcudluğu
yada salınmır, Fələstin dövlətinin yaradılması ideyası qəti sürətdə
r
ədd edilirdi.
Livanda hadis
ələrin qızğın vaxtında - 1982-ci ilin sentyabrın
9-
da yeni “Reyqan planı” ortaya çıxdı. Onun müəllifi ABŞ
prezidenti R. Reyqan idi. Planda göst
ərilirdi ki, İordan çayının
Q
ərb sahilində və Qəzzə bölgəsində İordaniya ilə assosiya hüqu-
qunda muxtariyy
ət çərçivəsində fələstinlilərə müstəqililk verilsin.
ABŞ-ın bu təşəbbüsü faktiki olaraq “Sülh müqabilində torpaq”
formuluna
əsaslanırdı. Bu BMT TŞ-nın 242 və 338 saylı qətna-
m
əsində də öz əksini tapmışdır.
174
1982-
ci ilin sentyabrın 9-da Ərəb Dövlətləri Liqasının
M
ərakeşin şəhəri Fəsin adı ilə Fəs bəyannaməsi qəbul edildi.
Burada BMT-nin T
əhlükəsizlik Şurasına müraciət olunurdu ki,
Yaxın Şərqdə regionun bütün dövlətləri arasında təminatlı sülh
yaratsınlar.
1982-
ci ilin sentyabrın 15-də SSRİ “Yaxın Şərqdə sülhün altı
prinsipi” adlı plan hazırladı.
İsrail özü Livana təcavüz zaman 675 adam itirdi.
Ümumiyy
ətlə, “bu təcavüz” zamanı Livandan isə 17825 adam
öldürüldü. Q
ərbi Beyrut isə dağıdıldı. Müharibə Livana 2 milyard
dollara başa gəldi. İsrail cüzi müvəffəqiyyət qazandı. İsrail ona
nail oldu ki, FAT-
ın rəhbərləri və silahlı dəstələri Livandan
çıxarıldılar. Suriya qoşunu zəiflədi. Digər tərəfdən isə, fələstin-
lil
ərin Livandan çıxarılması heç də təhlükəni aradan qaldırmadı.
Sad
əcə boşluq yarandı. Burada İranın fəal müdafiə etdiyi Hizbul-
lah t
əşkilatının üzvləri onun üçün yenidən təhlükə təşkil etdilər.
İsrailin Cənubi Livanda “Cənubi Livan” adlı saxladığı qoşun da bu
t
əhlükəni aradan qaldırmağı bacarmadı. 1983-cü il mayın 17-də
Liva
nda İsraillə sülh haqda danışıqlar başlandı. Müharibədə vəziy-
y
əti aradan qaldırıldı. Sülhün şərtləri aşağıdakılar idi:
1. C
ənubi Livanın xeyli hissəsi İsrailin təhlükəsizlik zonası
adı ilə İsrailə keçirilirdi. Həmin sərhəddə məhdud sayda Livanın
silahlı qüvvələri yerləşdirilə bilərdi.
2. İsrail qoşunlarının iştirakı ilə Cənubi Livanda İsrailin
hakimiyy
əti altında təhlükəsizlik zonası formalaşmalı idi.
3. Livan
ərazisində Livan hökumətinə onun
hakimiyyətinin
möhk
əmlənməsinə kömək üçün beynəlxalq qüvvələr yerləş-
dirilm
əli idi.
4. Livandan f
ələstinlilərin İsrailə qarşı olan bütün təşkilatları
çıxarılmalı və fəaliyyəti qadağan edilməli idi.
5. Livanın cənubuna aid bütün qərarların Livan və İsrailin
birlikd
ə qəbul etməsi zəruri idi.
Bütövlükd
ə bu saziş Livanın müstəqilliyi, suverenliyini və
ərazi bütövlüyünü pozmaq demək idi.
Ona görə bu qeyri-hüquqi
xarakter daşıyırdı. Bu saziş Livanda sabitliyi pozdu.