İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
109 verici, icraedici v ə məhkəmə sistemindən ibarətdir. Bu sistemlər is ə ölkənin siyasi və dini rəhbərinin nəzarəti altındadır. Hakim partiya 1979-cu ild ə Ruhulla Xomeyni tərəfindən yaradılan İslam Res publikası partiyadır. İnzibati cəhətdən ölkədə 25 ostan (vilayət)və bir paytaxt mahalı var. Tarixi Azərbaycan torpaqları – Qərbi Azərbaycan, Şərqi Azərbaycan, Zəncan, Savalan inzibati əyalətləridir. Müasir İran neft və təbii qaz sənayesi inkişaf etmiş aqrar-sənaye ölkəsidir. Öt ən əsrin 70-ci illərində dünyada yaranmış enerji böhranı n əticəsində İran külli miqdarda valyuta əldə etmişdir. Ölk ə faydalı qazıntılarla (dəmir, mis filizi və s.) zəngindir. Neft v ə təbii qaz ehtiyatları isə dünya əhəmiyyətinə malikdir. Neft v ə qaz sənayesi İran iqtisadiyyatının başlıca sahəsidir v ə dövlətin valyuta gəlirinin 90%-nı verir. Ən böyük neft emalı zavodları Adaban və Tehran sənaye rayonlarındadır. Metallurgiya yerli xammala əsaslanır.Maşınqayırma səna- ye sinin inkişafında AFR və Böyük Britaniyaya məxsus şirkətlərin f əaliyyəti böyükdür. Ənənəvi sahələrdən xalçaçılıq və sənətkarlıq xüsusil ə seçilir. İran dağlıq ölkədir. Dağ və yaylalar onun ərazisinin təxmi- n ən 4/5 hissəsini tutur. Kənd təsərrüfatı məhsullarının böyük his- s əsini bitkiçilik verir. Dənli bitkilərin əkinləri üstünlük təşkil edir. Heyvandarlıq davar saxlanması üzrə ixtisaslaşmışdır. Ölk ənin xarici ticarət əlaqələrində dəniz nəqliyyatından geniş istifadə olunur. Ən mühüm limanları Ənzəli, Bəndər-Xomey- ni, B əndər-Abbas, Buşəhrdir. Xark və Abadan neft daşınan liman- lardır. Boru-kəmər nəqliyyatının inkişafı neft və qaz sənayesi ilə bağlıdır. Ərəb dünyasının ümumi ərazisinin (14 mln. km 2 ) 27%-i Asi- ya nın ərəb ölkələrinin payına düşür (ərəb ölkələrinin 10-u Afrika- dadır). Asiyanın ərəb ölkələrindən Livan və Suriya Aralıq dənizi sahilind ə (Levant tarixi vilayətində), əksəriyyəti Ərəbistan yarıma- dasında, İordaniya və İraqın bir hissəsi isə Kiçik Asiyada yerləşir. İran körfəzindəki Bəhreyn ada dövləti isə 1986-cı ildə torpaq b əndlər üzərində salınmış, Asiyada ən uzun (25 km)körpü vasit əsilə Ərəbistan yarımadası ilə birləşdirilmişdir. 110 Ərəbistan yarımadası Nil vadisi ilə yanaşı, ilk məskunlaşmış ərazi və dünya mədəniyyətinin beşiklərindən biri hesab edilir. Ərəbistan dünya siyasətində və iqtisadiyyatında tarixən görkəmli rol oynamış və oynamaqda davam edir. Sirli Ərəbistanı zəbt etmək q ədim vaxtlarda Makedoniyalı İsgəndərin, Roma imperatorlarının arzusu olmuşdur. Bu ərazi uğrunda İran şahları və Osmanlı sultanları, Avropa müstəmləkəçiləri uzun müddət mübarizə apar- mışlar. İran körfəzindən keçməklə Hindistanı fəth etmək xəyalında olan Napoleon da ərəblər adasını ələ keçirmək arzusunda olmuşdu. İran körfəzi siyasi-hərbi çəkişmələr baxımından həmişə dünyanın ən gərgin regionlarından biri olmuşdur. Qədim dövrlərdə İran imperiyası İran körfəzindən daxili dəniz kimi istifadə etmişdir. Güman edilir ki, el ə buna görə də onu İran körfəzi adlandırmışlar. Ərəb ölkələrində onu Ərəb körfəzi, Qərbdə isə sadəcə olaraq Körf əz adlandırırlar. XVI əsrdə bura gələn avropalılar onu “Mir- vari körf əzi” adlandırmışlar. Çünki körfəzin sahillərində yerləşən dövl ətlər onun dibindən mirvari çıxarırdılar. Sonradan körfəz sahili dövl ətləri zəbt etməyə təşəbbüs göstərən Böyük Britaniya yerli tayfaların ciddi müqaviməti ilə qarşılaşmış və bununla əlaqə- dar körf əzi Dəniz Qulduru sahili adlandırmışdır. Bu regionda iri neft ehtiyatları aşkar edildikdən sonra onu Neft körfəzi adlan- dırmağa başlamışlar. Yəqin ki, dünyada elə bir körfəz tapılmaz ki, bu q ədər ad qazanmış olsun. Asiyanın ərəb ölkələri əhalisinin 4/5-dən çoxu dörd ölkədə - İraq, Səudiyyə Ərəbistanı, Yəmən və Suriyada cəmləşmişdir. Milli azlıqlar arasında kürdlər üstünlük təşkil edir. Kürdlər , əsasən, İraq və Suriyada yaşayırlar. Son illər kütləvi mühacir axını hesa bına (işçi qüvvəsinin çatışmaması ilə əlaqədar) İran körfəzi sahilind əki dövlətlərin əhalisinin etnik tərkibi mürəkkəbləşmişdir. Xarici mühacirl ər arasında hindlilər, pakistanlılar, iranlılar üstün- lük t əşkil edir. Küveyt, Bəhreyn, Qatar kimi ölkələrdə xarici mühacirl ər (əsasən, digər ərəb ölkələrindən gələnlər)ölkə əhalisinin 70-80%- nı təşkil edir. bu isə ölkədə yerlilər və gəlmələr proble- mini yaradır. Ərəblərin böyük əksəriyyəti islam dininə etiqad edir. Livan- da (qism ən də Suriyada)yaşayan ərəblərin yarıya qədəri xristiandır. 111 Aralıq dənizi və İran körfəzi sahilləri, həm də İraqın şimal- q ərbindəki Mesopotamiya ovalığında əhali sıx məskunlaşmışdır. İri şəhərlərin əksəriyyəti (Beyrut, Dəməşq, Amman, Bağdad, Küveyt, Əbu-Dabi, Dubay, Bəsrə)də məhz bu bölgələrdədir. Urbanizasiya s əviyyəsinə görə Asiyanın bir sıra ərəb ölkələri NİEÖ-dən geri qalmırlar. Küveyt, Bəhreyn, Qatar və BƏƏ-də şə- h ər əhalisinin xüsusi çəkisi 90%-ə çatmışdır. Bu ölkələrin səhra- larında son 20-25 il ərzində yeni, müasir şəhərlər salınmışdır (BƏƏ-də Əl-Ayn və b). Şəhərlərin zövqlə, ərəb memarlıq üslu- bunda tikilm əsi, onların istirahət guşələri, təmizlik və yaşıllığı bura g ələnləri, hətta “yaşıllar” partiyasının üzvlərini də heyrətləndirir. H əqiqətən möcüzədir. Möcüzənin sirri isə neftdir, “qara qızıldır”. Bu gün “Ərəblər adası” dünyamiqyaslı nəhəng neft və maliyy ə dövlətlərinin “adasıdır”. İran körfəzi sahili ərəb dövlətləri (Səudiyyə Ərəbistanı, Oman, Küveyt, BƏƏ, Bəhreyn, Qatar)dünya iqtisadiyyatında baş ver ə biləcək dəyişiklikləri düzgün qiymətləndirmiş və qısa tarixi müdd ətdə neft hay-küyünün bəhrəsindən məharətlə istifadə et mişlər. Məhz bu dövrdə (1970-ci illərin enerji böhranını yadı- nıza salın)XXI əsrə sıçrayış üçün start meydançasına çevrilə bilən iri infrastruktur sah ələrini – sənaye müəssisələrinin çoxunu yarada bilmişlər. Cəmi 20 mln. nəfər əhalisi olan (bunun da 1/3-ə qədəri xarici mühacirl ərdir) bu ölkələr qısa müddətdə nəinki ərəb və mü- s əlman aləmində, həm də dünyada nüfuzlu qüvvəyə çevrilmiş və bir çox m əsələlərin həllində fəal rol oynamağa başlamışlar. Güclü maliyy ə-iqtisadi potensiala malik olan bu ölkələr dünya t əsərrüfatının inkişafına və onun strukturunun dəyişilməsinə təsir ed ə bilən bir qüvvə kimi formalaşırlar. Ərəbistan yarımadasında yerləşən ərəb ölkələrinin əksəriy- y ətinin aqroiqlim şəraiti kənd təsərrüfatı üçün əlverişli deyildir. Yalnız Aralıq dənizi sahilində (Livan, Suriya), Ərəbistan yarıma- dasının cənubunda (Yəmənin cənubunda)və Mesopotamiya ovalı- ğında müxtəlif bitkilərin (dənli, sitrus, tərəvəz və s.) yetişdirilməsi üçün əlverişli şərait vardır. Neft, t əbii qaz, xurma ağacları Asiyanın ərəb ölkələrinin iqtisadi r əmzidir. Dünya əhəmiyyətli neft və təbii qaz ehtiyatları Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|