İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
133 yatlar keçirdi. N əticədə Fələstinin xeyli ərazisini işğal etdi. İsrail əlavə daha 6,7 km 2 ərazini işğal etdi. Halbuki, bu ərazi BMT q ətnaməsinə əsasən Fələstin ərəb dövlətinə aid idi. Bu məsələdə h əm SSRİ, həm ABŞ İsraili müdafiə etdilər. 1948-ci ilin iyulun 8- d ə barışıq bağlandı və bu oktyabrın 13-nə qədər davam etdi. F ələstin məsələsində BMT-də vasitəçi olan F. Bernadotun 1948-ci ilin sentyabrın 17-də öldürülməsi, 1948-ci il oktyabrın 15-də müharib ənin yenidən başlanmasına səbəb oldu. İsrail bu dəfə digər rayonları da işğal etdi. 1948-ci ilin dekabrın 11-də BMT bu məsə- l ə ilə əlaqədar ABŞ-ın təşəbbüsü ilə 194 saylı qətnamə qəbul etdi. Müharib ə 1949-cu il iyulun 20-nə qədər davam etdi və İsrail dövlə- tinin q ələbəsi ilə qurtardı Yerusəlimin qərb hissəsi İsrailin nəzarəti altına düşdü. Öz növbəsində Fələstinin hələ təşkil edilməmiş ərəb dövl əti hissəsində qalan ərazilərində Misir və İordaniya öz n əzarətlərini təşkil etdilər. Aralıq dənizi boyunca Qəzzə rayonunun sahil boyu ərazisi Misirə, Fələstinin şərq hissəsi Transiorodaniyaya keçdi. Bunların ikisinin birləşdirilməsi nəticəsində 1950-ci ildə İordaniya krallığı yaradıldı. Onu Haşimilər sülaləsi idarə edirdi. İlk gündən ABŞ-İordaniya münasibətləri yaxşılaşdı. 1949-cu ilin iyulunda Rodos adasında İsraillə Misir, Suriya, İordaniya və Livan arasında müqavilə bağlandı. Birinci ərəb-İsrail müharibəsi nəticə- sind ə Fələstin ərəbləri öz doğma torpaqlarından qovuldular. 9000- d ən çox fələstinli ərəb qaçqın oldu. BMT-də Fələstin qaçqınları ilə əlaqədar olaraq xüsusi komissiya yaradıldı. Lakin indiyə qədər F ələstin qaçqınlarının problemi həll edilməmiş qalır. 1948-ci ilin noyabr ında BMT-nin Baş Məclisində Fələstin qaçqınlarına kömək etm ək haqqında ilk qətnamə qəbul edildi. 1949-cu ilin aprelində keçiril ən Lozanna konfransında İsrail, Misir, Suriya, Livan, İordaniya arasındakı seperat danışıqların nəticəsi olaraq protokol imzala dı ki, burada sərhədlərdən istifadə etmək razılaşdırıldı. ABŞ TƏRƏFİNDƏN DƏSTƏKLƏNƏN İSRAİLİN YAXIN ŞƏRQ STRATEGİYASI İsrail Yaxın Şərqdə sanki Müsəlman dənizinin ortasında bir adada yaşayırdı və varlığını davam etdirə bilməsi müsəlman 134 ölk ələrin zəif və passiv qalması ilə bağlı idi. Ancaq ABŞ-ın gücü say əsində İsrail qarşılaşdığı təhlükələri asanlıqla uzaqlaşdıra bilirdi. Potensial olaraq h ər bir israillinin beyninin bir küncündə özün ə yer tutmuş bu qorxu, İsrailli psixoloq professor və politop- loq Benjamin-Beit Hallahmiy ə görə bir növ "Hıttin Sindromu"dur (Hıttin Müharibəsi - Qüdsdə qurulan və bir əsrdən çox ömür sürən Xaçlı Krallığının 1187-ci ildə Səlahəddin Eyyubinin orduları t ərəfindən məğlub edildiyi döyüş idi. Güclü hərbi güc sayəsində Q ərbdən gələrək Qüdsü işğal edən Xaçlı qüvvələr, nəticədə F ələstindən uzaqlaşdırılmışdı). Benjamin Beit-Hallahmi yazırdı ki, "1187-ci ild əki Hıttin Müharibəsi bu gün Yaxın Şərqdə demək olar ki, heç k əs tərəfindən unudulmayıb. Bu, Səlahaddinin Xaçlı ordusunu m əğlub etdiyi böyük döyüşdür”. Bu səbəbdəndir ki, İs- railin 1950-ci ill ərdən bu yana əsas məntiqini qətiyyən dəyiş- dirm ədən tətbiq etdiyi strategiyası - Yaxın Şərqdəki Müsəlman- Ərəb dünyasını özünə qarşı birləşmiş bir cəbhə meydana gətir- m əkdən uzaq tutmaq idi. Buna görə də Müsəlman-Ərəb dünyasını birl əşdirməyə və İsrailə qarşı fəaliyyətə keçirməyə çalışan bütün c ərəyanlar İsrailin hər zaman bir nömrəli düşməni olmuşdur. Yaxşı, bəs ən təhlükəli strateji təhdid olaraq qəbul etdiyi bu düşmənə qarşı İsrail nə kimi regional tənzimləmə siyasəti izləyir? Yaşadığı coğrafiyada, yəni Yaxın Şərqdə qonşularına və digər Ərəb və Müsəlman dövlətlərə qarşı hansı siyasi tənzimlənmə mexanizmin ə sahibdir? Bu problemin cavabı tapmaq üçün əvvəlcə yaxın keçmişə n əzər salmaq lazımdır. İsrail qurulduğu gündən etibarən onu təhdid edən "Hıttin Qo rxusu"na qarşı laqeyd qalmadı. Yəhudi dövləti sanki "Müsəl- man d ənizi" mövqeydə olan Yaxın Şərqdə həyatda qala bilmək üçün geniş miqyaslı "daimilik strategiyası"nı formalaşdırdı. Strate- giya - Yaxın Şərq ölkələrinin İsrailə qarşı birləşmiş cəbhə halına g əlməkdən uzaq tutulmasını nəzərdə tuturdu. İsrail liderlərinin bu məqsədlə 1950-ci illərdə ortaya qoyduqları "həll yolu" Yaxın Şərqin sadəcə müstəmləkə bölgəsi olaraq qalmasını təmin etmək idi. İsrail Baş naziri Ben-Qurion 135 1956- cı ilin oktyabrında Fransa və İsrail liderləri arasında keçirilən Sevr konfransında ortaya atdığı Yaxın Şərqdə "məskunlaşma" planına belə bir təklif gətirmişdi: "İordaniyanın mövcud olma haqqı yoxdur və bölünməlidir. İordan çayının şərq sahili İraq ərazisinə daxil ediləcək və Ərəb köçkünləri bura yerləşəcək. Qərbi Şəriyə (çayın qərb sahili)muxtar vilayət kimi İsrailə veriləcək. Livan is ə Xristian bölgəsində tarazlığı pozan Müsəlman bölg ələrdən xilas olacaq. İraq, Şərqi Şəriyə və Ərəb yarımadasının c ənubu İngilislərin olacaq. Süveyş Kanalı beynəlxalq statusa malik olacaq v ə Qırmızı dəniz boğazları İsrailin idarəsi altına alınacaq". Ben- Qurion Yaxın Şərqin İsrail baxımından etibarlı hala g ətirilməsi üçün bəzi bölgələrin İsrail tərəfindən işğal edilməsini, b əzi bölgələrin də İngiltərə kimi Qərb gücləri tərəfindən yenidən müst əmləkələşdirilməsini istəyirdi. Yəni bölgə təkrarən müstəm- l əkələşdirilməli və İsrail bu işin reallaşmasına kömək etməli idi. Hayfa Universitetind ən Benjamin Beit-Hallahmi bu mövzuda belə deyirdi: "1950-ci ill ərin əvvəllərindən etibarən İsrail liderləri Üçüncü Dünya ölk ələrində və Yaxın Şərqdə müstəmləkəçiliyin l əğvinə yönəlmiş bütün fəaliyyətləri İsrail üçün təhdid ünsürü olduğunun fərqində idilər və buna görə davranırdılar. İsrail bu strategiyanın tələblərinə uyğun olaraq 1950-ci illər boyu Yaxın Şərqdəki müstəmləkəçi güclərlə, yəni Fransa və İngiltərə ilə bu sahədə əməkdaşlıq etdi. Fransanın Əlcəzairdəki müst əqillik hərəkatını yatırtmaq üçün həyata keçirdiyi qanlı müharib ənin və Müsəlmanlara qarşı reallaşdırdığı qırğınların ən böyük d əstəkçisi İsrail idi. İsrail 1956-cı ildə İngiltərə və Fransa il ə ittifaq halında Misirə hücum etdi. Lakin İsrailin 1950-ci illərin əvvəlində hazırladığı və tətbiq etdiyi bu strategiya, çox da uğurlu olmadı. Yəhudi dövləti keçən əsrin ilk yarısında Yaxın Şərqi əsarətdə saxlamış Qərbin müstəm- l əkəçi güclərinin bölgəyə istədiyi kimi hakim ola bilməsini təmin ed ə bilmədi. Y əhudi dövlətini quran və ilk iki onillikdə dövlətin idarə olunmasında yaxından iştirak edən David Ben-Qurion və onun ətrafı bu məqamda daha həqiqi və tutarlı bir "daimilik strategiya" Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|