İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
139 
edilm
əsi uğrunda qətiyyətli mübarizə aparırdı. 1952-ci il iyulun 22-
d
ən 23-nə  keçən gecə  Qahirə  qarnizonu hissələrirnirn  üsyanı 
başladı. Üsyana Camal Əbdül Nasirin liderlik etdiyi “Azad zabit-
l
ər” təşkilatı  rəhbərlik edirdi. Üsyan nəticəsində  kral Faruq haki-
miy
ətdən əl çəkməyə və ölkəni tərk etməyə məcbur oldu.   
1952-
ci  il  iyun  inqilabından  sonra  prezident  seçilən Kamal 
Abdul  Nasir  milli  iqtisadiyyatı  inkişaf  etdirmək kursu  götürdü.  
ABŞ  və  İngiltərə  ilə  birlikdə  Misir Asuan bəndinin tikintisinə 
başladı.    Bu  bəndin tikintisi ilə  əlaqədar edilən  bir  sıra  tələbləri 
Misir yerin
ə  yetirmədikdə  İngiltərə  və  ABŞ  güzəştə  getməyə 
m
əcbur oldular.  Bununla bərabər Misirə verdikləri krediti dayan-
dıracaqlarını bildirdilər.  1956-cı ilin iyulun 20-də  Kamal Abdul 
Nasir s
əhmlərinin  əksər hissəsi Böyük Britaniya və  Fransaya 
m
əxsus olan.  Suveyş kanalını milliləşdirilməsi haqqında qərar qə-
bul  etdi.  Süveyş  kanalının  gəlirinin o vaxta qədər ancaq 7%-i 
Misir
ə aid idi. Kanalın gəlirinin xeyli hissəsinə sahib olmaq üçün 
Misir Süveyş kanalını özünə götürməyi vacib hesab etdi. O bildirdi 
ki, bu günd
ən sonra kanal müstəqil  Misirin  iqtisadi  maraqlarına 
cavab verm
əlidir.  Bu, əlbəttə, İngiltərə və Fransanın, eyni zaman-
da onları müdafiə edən ABŞ-ın maraqlarına toxunurdu.  1956-cı il 
avqustun 7-d
ə  Böyük Britaniyada keçirilən  konfransda  “Suveyş 
m
əsələsi”  adlı  məsələni həll etmək üçün 2 plan təqdim  edildi.  
Böyük Britaniya, Fransa v
ə  ABŞ  kanalın  milliləşdirilməsi ilə 
əlaqədar  Dallesin  planına  baxaraq  gəmiçiliyin sərbəstliyi üçün 
aşağıdakıları vacib bildilər: 
a)Kanal Misir
ə aid olmaqla yanaşı, onun üzərində beynəlxalq 
idar
ə qoyulmalıdır.  Misir hökuməti razılaşmalıdır ki, Suveyş kana-
lından gələn gəlirdən ədalətli istifadə etmək hüququ əldə etsin.  
b)Suveyş  dəniz  kanalının  ümumi  kompaniyasının  ədalətli 
kompensasiyasının ödənilməsi haqqında saziş bağlansın.   
SSRİ nümayəndə heyəti öz mənafeyinə uyğun olaraq bildirdi 
ki,  Suveyş  kanalının  sahibi  Misirdir  və  onun taleyini o, həll edə 
bil
ər.  
1956-
ci  ilin  sentyabrın  3-ü ilə  9-u  arasında  Misirdə  Böyük 
Britaniya, Fransa, ABŞ-ın nümayəndələri missiyası yerləşdi. Nasir-
l
ə  Dalles  planı  əsasında  danışıqlar  aparılsa  da,  nəticəsiz  qaldı.  

---

 
140 
1956-
cı  ilin  sentyabrın  10-da Misir hökuməti  Suveyş  kanalının 
g
əmiçiliyi ilə  əlaqədar dövlətlərə  danışıqlar  aparmaq  üçün  xüsusi 
orqan t
əşkil etmək təklifi ilə müraciət etdi.  Lakin, dövlətlər bunu 
soyuq qarşıladılar.  Elə həmin gün, yəni 1956-cı il sentyabrın 15-də 
Nasir elan etdi ki, 
əgər  Suveyş  kanalından  hər  hansı  bir  gəmi  
keç
ərsə, bu Misirin suverenliyini pozmaq kimi qimətləndiriləcək 
v
ə  buna  qarşı  mübarizə  aparılacaq.  1956-cı  sentyabrın  23-də 
Böyük Britaniya, Fransa ABŞ-ın dəstəyilə BMT-nin Təhlükəsizlik 
Şurasına  Misir  hadisələri ilə  əlaqədar məsələ  qoyuldu.  Misirin 
h
ərəkətlərinin BMT-nin nizamnaməsini  pozduğu  və  ümumi sülh 
üçün t
əhlükə yaratdığı barədə qətnamə qəbul edildi.  Ümumiyyətlə, 
1956-
cı il sentyabrın 26-dan oktyabrın 13-dək BMT Təhlükəsizlik 
şurası Suveyş məsələsinə baxsa da, yenə  də “Suveyş böhranı” həll 
edilm
əmiş qaldı.  1956-cı ilin oktyabrında Dalles planının tərəfdarı 
olan 18 dövl
ətin iştirakı ilə müşavirə keçirildi.  Böyük Britaniya və 
Fransa, h
əmçinin onları müdafiə edən ABŞ yenə də Dalles planı ilə 
əlaqədar layihə  çıxardı.Misir  oktyabrın  12-də  kompromisə  get-
diyini bildirs
ə də, qəbul edilmədi.  Bu dövrdə faktiki olaraq möv-
qeyinin Misird
ə zəifləməsi Böyük Britaniyanı narahat edirdi.   
“Suveyş  böhranı”ndan  dərhal sonra Fransa və  İngiltərə 
İsraillə əlaqəyə girdi.  İsrailin seçilməsi təsadüfi deyildi.  Artıq bu 
dövrd
ə  İsrailin  kifayət qədər  silahlı  qüvvələri  var  ildi.    İsrailin 
siyas
əti də Yaxın Şərqdə mühüm rol oynayırldı.  Çünki İsrail ya-
ran
dığı gündən “Böyük İsrail” yaratmaq fikrində idi.  Ekspansiya 
İsrailin  xarici siyasət kursunun əsas istiqaməti idi.  1950-ci ildə 
İsrail Yerusəlimin qərb hissəsini rəsmən özünün paytaxtı elan etdi.  
Artıq  1956-cı  il  oktyabrın  16-da Misirə  hücum etmək üçün, 
İngiltərə  və  Fransanın,  həmçinin  İsrailin  birgə  hərbi  əməliyyat 
planı hazırlandı.  1956-cı il oktyabrın 29-dan 30-na keçən gecə Mi-
sir
ə ümumi sayı 100 min olan İsrailin qoşunu hücum etdi.  Tezliklə 
İngiltərə  və  Fransa  da  Suveyş  kanalı  zonasında  qoşun  çıxardı  və 
onun üz
ərində  nəzarəti öz əlinə  aldı.    1956-cı  il  oktyabrın  30-da 
Fran
sanın baş naziri Gi Mollin və İngiltərənin bas naziri  Antoni 
İden  arasında  görüş  oldu  və  Misirə  birgə  ultimatum  verildi.  
Ultimatumda göst
ərilirdi ki, 12 saatdan gec olmayaraq Misir hərbi 
əməliyyatları dayandırmalı və öz qoşunlarını Suveyş kanalından 10 

---

 
141 
mil uzaqlaşdırmalı idi.  Misir İngiltərə və Fransa qoşunlarının Su-
veyş  kanalı  zonasına  daxil  olmasına  razılaşmalı  idi.    Əgər bu 
t
ələblər yerinə yetirilməsə idi, İngiltərə və Fransa qoşunları Misirə 
daxil olmalı idi.  Bundan istifadə edən İsrail Şinay yarımadasının 
xeyli hiss
əsini tutdu. Lakin bu ərazi  Suveyş  kanalından  hələ  200 
km aralıda yerləşirdi.  Misir İngiltərə və Fransanın ultimatumunu 
r
ədd etdi.  1956-cı il oktyabrın 30-da BMT-nin Təhlükəsizlik Şura-
sı  Misirə  İsrailin  təcavüzünü müzakirə  etdi.    SSRİ  Misirə  qarşı 
t
əcavüzün  dayandırılmasını  tələb etdi.  Lakin Fransa və  İngiltərə 
bunun 
əksinə çıxdılar.  ABŞ-da onları müdafiə etdi.  İngiltərə və 
Fransa Misirin Qahir
ə, Port Səid,  Suveyş,  İsmaliyyə  şəhərlərini 
bombardman etdi.  1956-
cı il noyabrın 1-də BMT Baş Assamble-
ya
sı,  İngiltərə,  Fransa,  İsraildən tələb etdi ki, hərbi  əməliyyatları 
dayandırsınlar.  Lakin, onlar bunu qəbul etmədilər.  Belə olduqda, 
SSRİ  ABŞ-a  Yaxın  Şərqdəki vəziyyəti  normallaşdırmaq  işində 
əməkdaşlıq etməyi təklif etdi.  ABŞ təcavüz əleyhinə çıxış etsə də, 
SSRİ ilə əməkdaşlıqdan əvvəl imtina etdi.  Lakin SSRİ-nin təkidini 
gördükd
ə bu təklifə razı oldu.  1956-cı il noyabrın 6-da ABŞ prezi-
denti Eyzenhauer d
ə  hərbi  əməliyyatları  dayandırmaq  tələbi ilə 
çıxış  etdi.    1956-cı  il  noyabrın  7-də  BMT-nin  64  üzvü  İngiltərə, 
Fran
sa, İsrail qoşunlarının Misir ərazisindən çıxarılması lehinə səs 
verdi.  1956-
cı il noyabrın 15-də Misirə BMT qoşunlarının ilk dəs-
t
ələri gətirildi.  Tezliklə  təcavüzkar  qoşunlar  Misirdən  çıxarıldı 
Misird
ə BMT-nin nəzarəti qoyuldu.  Misir bu müharibədə SSRİ və 
ABŞ-ın köməyi ilə qalib gəldi.  
Eyzenhauer doktrinası və ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasəti.  
1956-
cı  il  Süveyş  böhranından  sonra  ABŞ-ın  Yaxın  Şərq 
siyas
əti daha da fəallaşdı. 
 
1957-
ci  ilin  yanvarın  5-də  ABŞ  prezidenti D. Eyzenhauer 
Yaxın  və  Orta  Şərq ölkələrində  Birləşmiş  Ştatların  siyasəti 
haqqında  xüsusi  məktubla konqresə  müraciət etdi. Euzenhauerin 
bu m
əktubu Sovet İttifaqının və beynəlxalq kommunizmin təcavü-
zün
ə  qarşı  yönəldilmişdi.  Bu  regionda  böhranlı  vəziyyətin oldu-
ğunu,  həmin dövrdə  dünyada  neft  ehtiyatlarının  2/3-sinin burada 
yerl
əşməsini və  Yaxın  Şərqin Avropa, Asiya və  Afrika  arasında 
qapı  rolu  oynamasını  və  üç səmavi  dinin  yarandığı  yer  olduğunu 

---