139
edilm
əsi uğrunda qətiyyətli mübarizə aparırdı. 1952-ci il iyulun 22-
d
ən 23-nə keçən gecə Qahirə qarnizonu hissələrirnirn üsyanı
başladı. Üsyana Camal Əbdül Nasirin liderlik etdiyi “Azad zabit-
l
ər” təşkilatı rəhbərlik edirdi. Üsyan nəticəsində kral Faruq haki-
miy
ətdən əl çəkməyə və ölkəni tərk etməyə məcbur oldu.
1952-
ci il iyun inqilabından sonra prezident seçilən Kamal
Abdul Nasir milli iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək kursu götürdü.
ABŞ və İngiltərə ilə birlikdə Misir Asuan bəndinin tikintisinə
başladı. Bu bəndin tikintisi ilə əlaqədar edilən bir sıra tələbləri
Misir yerin
ə yetirmədikdə İngiltərə və ABŞ güzəştə getməyə
m
əcbur oldular. Bununla bərabər Misirə verdikləri krediti dayan-
dıracaqlarını bildirdilər. 1956-cı ilin iyulun 20-də Kamal Abdul
Nasir s
əhmlərinin əksər hissəsi Böyük Britaniya və Fransaya
m
əxsus olan. Suveyş kanalını milliləşdirilməsi haqqında qərar qə-
bul etdi. Süveyş kanalının gəlirinin o vaxta qədər ancaq 7%-i
Misir
ə aid idi. Kanalın gəlirinin xeyli hissəsinə sahib olmaq üçün
Misir Süveyş kanalını özünə götürməyi vacib hesab etdi. O bildirdi
ki, bu günd
ən sonra kanal müstəqil Misirin iqtisadi maraqlarına
cavab verm
əlidir. Bu, əlbəttə, İngiltərə və Fransanın, eyni zaman-
da onları müdafiə edən ABŞ-ın maraqlarına toxunurdu. 1956-cı il
avqustun 7-d
ə Böyük Britaniyada keçirilən konfransda “Suveyş
m
əsələsi” adlı məsələni həll etmək üçün 2 plan təqdim edildi.
Böyük Britaniya, Fransa v
ə ABŞ kanalın milliləşdirilməsi ilə
əlaqədar Dallesin planına baxaraq gəmiçiliyin sərbəstliyi üçün
aşağıdakıları vacib bildilər:
a)Kanal Misir
ə aid olmaqla yanaşı, onun üzərində beynəlxalq
idar
ə qoyulmalıdır. Misir hökuməti razılaşmalıdır ki, Suveyş kana-
lından gələn gəlirdən ədalətli istifadə etmək hüququ əldə etsin.
b)Suveyş dəniz kanalının ümumi kompaniyasının ədalətli
kompensasiyasının ödənilməsi haqqında saziş bağlansın.
SSRİ nümayəndə heyəti öz mənafeyinə uyğun olaraq bildirdi
ki, Suveyş kanalının sahibi Misirdir və onun taleyini o, həll edə
bil
ər.
1956-
ci ilin sentyabrın 3-ü ilə 9-u arasında Misirdə Böyük
Britaniya, Fransa, ABŞ-ın nümayəndələri missiyası yerləşdi. Nasir-
l
ə Dalles planı əsasında danışıqlar aparılsa da, nəticəsiz qaldı.
140
1956-
cı ilin sentyabrın 10-da Misir hökuməti Suveyş kanalının
g
əmiçiliyi ilə əlaqədar dövlətlərə danışıqlar aparmaq üçün xüsusi
orqan t
əşkil etmək təklifi ilə müraciət etdi. Lakin, dövlətlər bunu
soyuq qarşıladılar. Elə həmin gün, yəni 1956-cı il sentyabrın 15-də
Nasir elan etdi ki,
əgər Suveyş kanalından hər hansı bir gəmi
keç
ərsə, bu Misirin suverenliyini pozmaq kimi qimətləndiriləcək
v
ə buna qarşı mübarizə aparılacaq. 1956-cı sentyabrın 23-də
Böyük Britaniya, Fransa ABŞ-ın dəstəyilə BMT-nin Təhlükəsizlik
Şurasına Misir hadisələri ilə əlaqədar məsələ qoyuldu. Misirin
h
ərəkətlərinin BMT-nin nizamnaməsini pozduğu və ümumi sülh
üçün t
əhlükə yaratdığı barədə qətnamə qəbul edildi. Ümumiyyətlə,
1956-
cı il sentyabrın 26-dan oktyabrın 13-dək BMT Təhlükəsizlik
şurası Suveyş məsələsinə baxsa da, yenə də “Suveyş böhranı” həll
edilm
əmiş qaldı. 1956-cı ilin oktyabrında Dalles planının tərəfdarı
olan 18 dövl
ətin iştirakı ilə müşavirə keçirildi. Böyük Britaniya və
Fransa, h
əmçinin onları müdafiə edən ABŞ yenə də Dalles planı ilə
əlaqədar layihə çıxardı.Misir oktyabrın 12-də kompromisə get-
diyini bildirs
ə də, qəbul edilmədi. Bu dövrdə faktiki olaraq möv-
qeyinin Misird
ə zəifləməsi Böyük Britaniyanı narahat edirdi.
“Suveyş böhranı”ndan dərhal sonra Fransa və İngiltərə
İsraillə əlaqəyə girdi. İsrailin seçilməsi təsadüfi deyildi. Artıq bu
dövrd
ə İsrailin kifayət qədər silahlı qüvvələri var ildi. İsrailin
siyas
əti də Yaxın Şərqdə mühüm rol oynayırldı. Çünki İsrail ya-
ran
dığı gündən “Böyük İsrail” yaratmaq fikrində idi. Ekspansiya
İsrailin xarici siyasət kursunun əsas istiqaməti idi. 1950-ci ildə
İsrail Yerusəlimin qərb hissəsini rəsmən özünün paytaxtı elan etdi.
Artıq 1956-cı il oktyabrın 16-da Misirə hücum etmək üçün,
İngiltərə və Fransanın, həmçinin İsrailin birgə hərbi əməliyyat
planı hazırlandı. 1956-cı il oktyabrın 29-dan 30-na keçən gecə Mi-
sir
ə ümumi sayı 100 min olan İsrailin qoşunu hücum etdi. Tezliklə
İngiltərə və Fransa da Suveyş kanalı zonasında qoşun çıxardı və
onun üz
ərində nəzarəti öz əlinə aldı. 1956-cı il oktyabrın 30-da
Fran
sanın baş naziri Gi Mollin və İngiltərənin bas naziri Antoni
İden arasında görüş oldu və Misirə birgə ultimatum verildi.
Ultimatumda göst
ərilirdi ki, 12 saatdan gec olmayaraq Misir hərbi
əməliyyatları dayandırmalı və öz qoşunlarını Suveyş kanalından 10
141
mil uzaqlaşdırmalı idi. Misir İngiltərə və Fransa qoşunlarının Su-
veyş kanalı zonasına daxil olmasına razılaşmalı idi. Əgər bu
t
ələblər yerinə yetirilməsə idi, İngiltərə və Fransa qoşunları Misirə
daxil olmalı idi. Bundan istifadə edən İsrail Şinay yarımadasının
xeyli hiss
əsini tutdu. Lakin bu ərazi Suveyş kanalından hələ 200
km aralıda yerləşirdi. Misir İngiltərə və Fransanın ultimatumunu
r
ədd etdi. 1956-cı il oktyabrın 30-da BMT-nin Təhlükəsizlik Şura-
sı Misirə İsrailin təcavüzünü müzakirə etdi. SSRİ Misirə qarşı
t
əcavüzün dayandırılmasını tələb etdi. Lakin Fransa və İngiltərə
bunun
əksinə çıxdılar. ABŞ-da onları müdafiə etdi. İngiltərə və
Fransa Misirin Qahir
ə, Port Səid, Suveyş, İsmaliyyə şəhərlərini
bombardman etdi. 1956-
cı il noyabrın 1-də BMT Baş Assamble-
ya
sı, İngiltərə, Fransa, İsraildən tələb etdi ki, hərbi əməliyyatları
dayandırsınlar. Lakin, onlar bunu qəbul etmədilər. Belə olduqda,
SSRİ ABŞ-a Yaxın Şərqdəki vəziyyəti normallaşdırmaq işində
əməkdaşlıq etməyi təklif etdi. ABŞ təcavüz əleyhinə çıxış etsə də,
SSRİ ilə əməkdaşlıqdan əvvəl imtina etdi. Lakin SSRİ-nin təkidini
gördükd
ə bu təklifə razı oldu. 1956-cı il noyabrın 6-da ABŞ prezi-
denti Eyzenhauer d
ə hərbi əməliyyatları dayandırmaq tələbi ilə
çıxış etdi. 1956-cı il noyabrın 7-də BMT-nin 64 üzvü İngiltərə,
Fran
sa, İsrail qoşunlarının Misir ərazisindən çıxarılması lehinə səs
verdi. 1956-
cı il noyabrın 15-də Misirə BMT qoşunlarının ilk dəs-
t
ələri gətirildi. Tezliklə təcavüzkar qoşunlar Misirdən çıxarıldı
Misird
ə BMT-nin nəzarəti qoyuldu. Misir bu müharibədə SSRİ və
ABŞ-ın köməyi ilə qalib gəldi.
Eyzenhauer doktrinası və ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasəti.
1956-
cı il Süveyş böhranından sonra ABŞ-ın Yaxın Şərq
siyas
əti daha da fəallaşdı.
1957-
ci ilin yanvarın 5-də ABŞ prezidenti D. Eyzenhauer
Yaxın və Orta Şərq ölkələrində Birləşmiş Ştatların siyasəti
haqqında xüsusi məktubla konqresə müraciət etdi. Euzenhauerin
bu m
əktubu Sovet İttifaqının və beynəlxalq kommunizmin təcavü-
zün
ə qarşı yönəldilmişdi. Bu regionda böhranlı vəziyyətin oldu-
ğunu, həmin dövrdə dünyada neft ehtiyatlarının 2/3-sinin burada
yerl
əşməsini və Yaxın Şərqin Avropa, Asiya və Afrika arasında
qapı rolu oynamasını və üç səmavi dinin yarandığı yer olduğunu
Dostları ilə paylaş: |