133
yatlar keçirdi. N
əticədə Fələstinin xeyli ərazisini işğal etdi. İsrail
əlavə daha 6,7 km
2
ərazini işğal etdi. Halbuki, bu ərazi BMT
q
ətnaməsinə əsasən Fələstin ərəb dövlətinə aid idi. Bu məsələdə
h
əm SSRİ, həm ABŞ İsraili müdafiə etdilər. 1948-ci ilin iyulun 8-
d
ə barışıq bağlandı və bu oktyabrın 13-nə qədər davam etdi.
F
ələstin məsələsində BMT-də vasitəçi olan F. Bernadotun 1948-ci
ilin sentyabrın 17-də öldürülməsi, 1948-ci il oktyabrın 15-də
müharib
ənin yenidən başlanmasına səbəb oldu. İsrail bu dəfə digər
rayonları da işğal etdi. 1948-ci ilin dekabrın 11-də BMT bu məsə-
l
ə ilə əlaqədar ABŞ-ın təşəbbüsü ilə 194 saylı qətnamə qəbul etdi.
Müharib
ə 1949-cu il iyulun 20-nə qədər davam etdi və İsrail dövlə-
tinin q
ələbəsi ilə qurtardı Yerusəlimin qərb hissəsi İsrailin nəzarəti
altına düşdü. Öz növbəsində Fələstinin hələ təşkil edilməmiş ərəb
dövl
əti hissəsində qalan ərazilərində Misir və İordaniya öz
n
əzarətlərini təşkil etdilər. Aralıq dənizi boyunca Qəzzə rayonunun
sahil boyu
ərazisi Misirə, Fələstinin şərq hissəsi Transiorodaniyaya
keçdi. Bunların ikisinin birləşdirilməsi nəticəsində 1950-ci ildə
İordaniya krallığı yaradıldı. Onu Haşimilər sülaləsi idarə edirdi.
İlk gündən ABŞ-İordaniya münasibətləri yaxşılaşdı. 1949-cu ilin
iyulunda
Rodos adasında İsraillə Misir, Suriya, İordaniya və Livan
arasında müqavilə bağlandı. Birinci ərəb-İsrail müharibəsi nəticə-
sind
ə Fələstin ərəbləri öz doğma torpaqlarından qovuldular. 9000-
d
ən çox fələstinli ərəb qaçqın oldu. BMT-də Fələstin qaçqınları ilə
əlaqədar olaraq xüsusi komissiya yaradıldı. Lakin indiyə qədər
F
ələstin qaçqınlarının problemi həll edilməmiş qalır. 1948-ci ilin
noyabr
ında BMT-nin Baş Məclisində Fələstin qaçqınlarına kömək
etm
ək haqqında ilk qətnamə qəbul edildi. 1949-cu ilin aprelində
keçiril
ən Lozanna konfransında İsrail, Misir, Suriya, Livan,
İordaniya arasındakı seperat danışıqların nəticəsi olaraq protokol
imzala
dı ki, burada sərhədlərdən istifadə etmək razılaşdırıldı.
ABŞ TƏRƏFİNDƏN DƏSTƏKLƏNƏN İSRAİLİN
YAXIN ŞƏRQ STRATEGİYASI
İsrail Yaxın Şərqdə sanki Müsəlman dənizinin ortasında bir
adada yaşayırdı və varlığını davam etdirə bilməsi müsəlman
134
ölk
ələrin zəif və passiv qalması ilə bağlı idi. Ancaq ABŞ-ın gücü
say
əsində İsrail qarşılaşdığı təhlükələri asanlıqla uzaqlaşdıra
bilirdi.
Potensial olaraq h
ər bir israillinin beyninin bir küncündə
özün
ə yer tutmuş bu qorxu, İsrailli psixoloq professor və politop-
loq Benjamin-Beit Hallahmiy
ə görə bir növ "Hıttin Sindromu"dur
(Hıttin Müharibəsi - Qüdsdə qurulan və bir əsrdən çox ömür sürən
Xaçlı Krallığının 1187-ci ildə Səlahəddin Eyyubinin orduları
t
ərəfindən məğlub edildiyi döyüş idi. Güclü hərbi güc sayəsində
Q
ərbdən gələrək Qüdsü işğal edən Xaçlı qüvvələr, nəticədə
F
ələstindən uzaqlaşdırılmışdı). Benjamin Beit-Hallahmi yazırdı ki,
"1187-ci ild
əki Hıttin Müharibəsi bu gün Yaxın Şərqdə demək olar
ki, heç k
əs tərəfindən unudulmayıb. Bu, Səlahaddinin Xaçlı
ordusunu m
əğlub etdiyi böyük döyüşdür”. Bu səbəbdəndir ki, İs-
railin 1950-ci ill
ərdən bu yana əsas məntiqini qətiyyən dəyiş-
dirm
ədən tətbiq etdiyi strategiyası - Yaxın Şərqdəki Müsəlman-
Ərəb dünyasını özünə qarşı birləşmiş bir cəbhə meydana gətir-
m
əkdən uzaq tutmaq idi. Buna görə də Müsəlman-Ərəb dünyasını
birl
əşdirməyə və İsrailə qarşı fəaliyyətə keçirməyə çalışan bütün
c
ərəyanlar İsrailin hər zaman bir nömrəli düşməni olmuşdur.
Yaxşı, bəs ən təhlükəli strateji təhdid olaraq qəbul etdiyi bu
düşmənə qarşı İsrail nə kimi regional tənzimləmə siyasəti izləyir?
Yaşadığı coğrafiyada, yəni Yaxın Şərqdə qonşularına və digər
Ərəb və Müsəlman dövlətlərə qarşı hansı siyasi tənzimlənmə
mexanizmin
ə sahibdir?
Bu problemin cavabı tapmaq üçün əvvəlcə yaxın keçmişə
n
əzər salmaq lazımdır.
İsrail qurulduğu gündən etibarən onu təhdid edən "Hıttin
Qo
rxusu"na qarşı laqeyd qalmadı. Yəhudi dövləti sanki "Müsəl-
man d
ənizi" mövqeydə olan Yaxın Şərqdə həyatda qala bilmək
üçün geniş miqyaslı "daimilik strategiyası"nı formalaşdırdı. Strate-
giya -
Yaxın Şərq ölkələrinin İsrailə qarşı birləşmiş cəbhə halına
g
əlməkdən uzaq tutulmasını nəzərdə tuturdu.
İsrail liderlərinin bu məqsədlə 1950-ci illərdə ortaya
qoyduqları "həll yolu" Yaxın Şərqin sadəcə müstəmləkə bölgəsi
olaraq qalmasını təmin etmək idi. İsrail Baş naziri Ben-Qurion
135
1956-
cı ilin oktyabrında Fransa və İsrail liderləri arasında keçirilən
Sevr konfransında ortaya atdığı Yaxın Şərqdə "məskunlaşma"
planına belə bir təklif gətirmişdi: "İordaniyanın mövcud olma
haqqı yoxdur və bölünməlidir. İordan çayının şərq sahili İraq
ərazisinə daxil ediləcək və Ərəb köçkünləri bura yerləşəcək. Qərbi
Şəriyə (çayın qərb sahili)muxtar vilayət kimi İsrailə veriləcək.
Livan is
ə Xristian bölgəsində tarazlığı pozan Müsəlman
bölg
ələrdən xilas olacaq. İraq, Şərqi Şəriyə və Ərəb yarımadasının
c
ənubu İngilislərin olacaq. Süveyş Kanalı beynəlxalq statusa
malik olacaq v
ə Qırmızı dəniz boğazları İsrailin idarəsi altına
alınacaq".
Ben-
Qurion Yaxın Şərqin İsrail baxımından etibarlı hala
g
ətirilməsi üçün bəzi bölgələrin İsrail tərəfindən işğal edilməsini,
b
əzi bölgələrin də İngiltərə kimi Qərb gücləri tərəfindən yenidən
müst
əmləkələşdirilməsini istəyirdi. Yəni bölgə təkrarən müstəm-
l
əkələşdirilməli və İsrail bu işin reallaşmasına kömək etməli idi.
Hayfa Universitetind
ən Benjamin Beit-Hallahmi bu mövzuda belə
deyirdi: "1950-ci ill
ərin əvvəllərindən etibarən İsrail liderləri
Üçüncü Dünya ölk
ələrində və Yaxın Şərqdə müstəmləkəçiliyin
l
əğvinə yönəlmiş bütün fəaliyyətləri İsrail üçün təhdid ünsürü
olduğunun fərqində idilər və buna görə davranırdılar.
İsrail bu strategiyanın tələblərinə uyğun olaraq 1950-ci illər
boyu Yaxın Şərqdəki müstəmləkəçi güclərlə, yəni Fransa və
İngiltərə ilə bu sahədə əməkdaşlıq etdi. Fransanın Əlcəzairdəki
müst
əqillik hərəkatını yatırtmaq üçün həyata keçirdiyi qanlı
müharib
ənin və Müsəlmanlara qarşı reallaşdırdığı qırğınların ən
böyük d
əstəkçisi İsrail idi. İsrail 1956-cı ildə İngiltərə və Fransa
il
ə ittifaq halında Misirə hücum etdi.
Lakin İsrailin 1950-ci illərin əvvəlində hazırladığı və tətbiq
etdiyi bu strategiya, çox da uğurlu olmadı. Yəhudi dövləti keçən
əsrin ilk yarısında Yaxın Şərqi əsarətdə saxlamış Qərbin müstəm-
l
əkəçi güclərinin bölgəyə istədiyi kimi hakim ola bilməsini təmin
ed
ə bilmədi.
Y
əhudi dövlətini quran və ilk iki onillikdə dövlətin idarə
olunmasında yaxından iştirak edən David Ben-Qurion və onun
ətrafı bu məqamda daha həqiqi və tutarlı bir "daimilik strategiya"
Dostları ilə paylaş: |