136
ortaya qoymalı idilər. İsrailin, düşmən bir "Müsəlman-Ərəb dənizi"
t
ərəfindən bir "ada" kimi əhatə olunduğu həqiqət olduğundan bu
v
əziyyətdə görülə biləcək iki şey vardı:
1)Müs
əlman Ərəb dənizinin kənarlarına əl atmaq, bu dənizin
"
ətrafındakı" ölkələrlə ittifaq şəraiti axtarmaq idi. "Ətraf strategi-
yası" adı verilən bu plan, İran və Efiopiya kimi Ərəb Yaxın Şər-
qinin
ətrafındakı Ərəb olmayan ölkələrlə ittifaqı nəzərdə tuturdu.
2)Müs
əlman-Ərəb ölkələrindəki daxili çaxnaşmaları, iqtidar
uğrunda gedən mübarizələri qızışdırmaq, vətəndaş müharibələri
meydana çıxarmaq və beləliklə də bu ölkələri parçalamaq.
İsrail hər iki strategiyasını israrla tətbiq etdi. ABŞ-ın dəstəyi
il
ə Efiopiya və İran ilə (Şah dövründə)çox güclü ittifaq qurdu və bu
minvalla Ərəb ölkələrinə qarşı strateji bir güc əldə etmiş oldu.
M
əsələn, İraqın şimalında 1960-cı illərdə başlayan və 70-ci illərin
ortalarına qədər davam edən Kürd üsyanı İsrail və İran tərəfindən
ortaq şəkildə dəstəklənildi.
Dig
ər tərəfdən İsrail Yaxın Şərqdəki bir çox Ərəb ölkələrini
daxili çaxnaşmalarla qarışdırmaq və mövcud qarşıdurmaları
qızışdırmaq üçün ciddi səy göstərdi. Livan, Yəmən, Oman, Çad və
Sudandakı vətəndaş müharibələrinin hamısında "İsrail barmağı"
vardı. İsrail bu vətəndaş müharibələrinin hər birində, müharibənin
Müs
əlman və ya Ərəb olmayan tərəflərini dəstəkləyərək bu ölkələri
z
əiflətmək və parçalamağa çalışırdı.
İsrail Xarici işlər Nazirliyində vəzifədə olmuş Oded Yinonun,
1982-ci ild
ə Dünya Sionist Təşkilatına bağlı İnformasiya mərkə-
zinin İbrit dilində nəşr orqanı olan Kivunimdə yayımladığı hesabat
Y
əhudi Dövlətinin Yaxın Şərqdə nə kimi strateji plan yürütdüyünü
göst
ərən çox əhəmiyyətli bir sənəd idi. Çünki "1980-ci illərdə İs-
rail Üçün Strategiya" başlığı ilə nəşr olunan hesabat İsrailin bütün
Yaxın Şərqi öz daimilik strategiyasına uyğun olaraq tənzimləmək
ist
ədiyini, bütün bölgəni idarəsi altına almaqla hədələdiyini
göst
ərirdi. Yinonun hesabatı, Yaxın Şərq ölkələrinin xüsusilə
demoqrafik strukturunu
əsas tuturdu. Bu demoqrafik strukturun
xülas
əsi bu idi: Yaxın Şərq ölkələrinin heç biri monoetnik - yalnız
bir mill
ətdən ibarət olan sabit və köklü dövlətlər deyildi. Əksinə,
süni şəkildə bir-birinə qarşı qoyulmuş etnik tərkibə malik idi. Bu
137
v
əziyyət, XIX əsrin sonu və XX əsrin ilk qərinəsində Yaxın Şərqi
müst
əmləkələşdirən Avropalı güclərin müəyyən məqsədlər üçün
h
əyata keçirdiyi bir tənzimləmə siyasətinin nəticəsi idi.
Müst
əmləkəçilər İraq, Suriya, Livan, İordaniya kimi Yaxın Şərq
ölk
ələrini əhali tərkibi və ya məzhəb təməlinə görə deyil, öz idarə-
etm
ə xüsusiyyətlərinə görə meydana çıxartmışdılar. Sərhədləri isə
masa üz
ərində xətkeşlə çəkmişdilər. Bu səbəbdən sözügedən
ölk
ələrin heç biri, fundament millətçilik tarixinə sahib olmayan,
süni v
ə dolayısı ilə də asanlıqla dağıla biləcək dövlətlərdir. Suriya
v
ə ya İraq ölkəsi var, amma nə "Suriya milləti", nə də "İraq mil-
l
əti" kimi sosial bir gerçəklik yoxdur. Bir sözlə, bu dövlətlərin
s
ərhədləri daxilində bir-birlərinə heç də normal münasibət bəslə-
m
əyən müxtəlif dini və etnik qruplar var. Belə bir şəraitdə Yaxın
Şərqdə İsrailin strategiyası nədir? Cavab sadədir; "parçala və idarə
et" y
əni bu süni dövlətləri parçalayıb asanlıqla nəzarət olun-
malarını təmin etmək.
"1980-ci ill
ərdə İsrailin hazırladığı Strategiyada Yaxın
Şərqdəki hər bir Ərəb ölkəsi təhlil edilir və İsrail tərəfindən necə
parçalana bil
əcəyi haqqında fikir yürüdülürdü. (Məsələn, İraqın
şimalında bir Kürd dövləti, mərkəzində bir Sünni Ərəb dövləti,
c
ənubunda isə Şiə Ərəb dövləti olmaqla üç yerə bölünməsinin
mümkün olduğu, İsrailin bu istiqamətdə ciddi səy göstərməsinin
lazım olduğu bildirilirdi).
"1980-ci ill
ərdə İsrail Üçün Strategiya" hesabatında Suriya
haqqında yazılan "parçalanma ssenarisi" isə belə idi: "Suriya etnik
t
ərkibinə uyğun olaraq, bu günki Livanda olduğu kimi müxtəlif
dövl
ətlərə parçalanacaq. Beləcə sahildə bir Şiə dövləti, Hələb
bölg
əsində də bir Sünni dövləti, Şamda isə buna düşmən mövqedə
başqa bir Sünni dövləti və Havran, şimali İordaniya və bəlkə bizim
Holanda bir Dürzi dövl
əti yaranacaq. Belə bir dövlətləşmə prosesi
uzun zaman bölg
ədə barış və təhlükəsizliyin zəmanəti olacaq və bu
h
ədəf bu gün artıq çata biləcəyimiz qədər yaxındır.
Yinon, Suriyanın parçalanmasının bölgədə "sülh və təhlü-
k
əsizliyin zəmanəti" olacağını söyləməklə, şübhəsiz ki, İsrailin təh-
lük
əsizliyini nəzərdə tutur. Yəhudi dövlətinin təhlükəsizliyi ancaq
Ərəb dövlətlərinin parçalanması ilə mümkün ola bilər.
138
İsrail Suriyanın bu cür formada parçalanma fikrini irəli sürər-
k
ən, ölkədəki Şiə azlığın əlində olan iqtidarının yaratdığı gər-
ginliy
ə diqqət cəlb edirdi: "Bu gün Suriya ordusunun böyük hissəsi
Sünnidir, amma r
əhbərlik Şiə zabitlərindədir. İraq ordusu isə
əsasən Şiədir, amma zabitləri Sünnidir. Bu, böyük əhəmiyyət kəsb
edir v
ə ordunun sədaqəti uzun ömürlü ola bilməz.
İqtidardakı güclü hərbi rejim (Hafiz Əsədin rejimi)xaricində
Suriyanın Livandan heç bir fərqi yoxdur. Necə ki, bu gün Sünni
çoxluq il
ə iqtidardakı Şiə azlıq (əhalinin yalnız 15%-i)arasında
davam ed
ən vətəndaş müharibəsi, mövcud problemin dəhşətini
ortaya qoyur”.
XX
əsrdə dünyanın ən qanlı, ən narahat və ən gərgin
nöqt
ələrindən ikisi Yaxın Şərq və Balkan Yarımadası oldu. Hər iki
bölg
ədə qanlı müharibələr, vətəndaş qarşıdurmaları, işğallar,
partizan h
ərəkatlarşı, etnik qırğınlar, sürgünlər baş verdi. Xüsusilə
etnik v
ə dini müxtəlifliyə əsaslanan qarşıdurmalar hər iki bölgəni
qan v
ə gözyaşı ilə suladı. Bir sözlə, son zamanlarda hər iki bölgədə
zorakı bir sülh küləyi əsdirilir, amma qarşıdurmalara səbəb olan
t
ərəflər hələ də soyumayıblar və hər fürsətdə bir-birlərinə girmək
üçün hazır vəziyyətdə gözləyirlər. Halbuki həm Balkan yarımadası,
h
əm də Yaxın Şərq bir zamanlar belə deyildi. Əksinə, hər iki
bölg
ədə əsrlərlə davam edən sabitlik, sülh və hüzur dövrü
yaşamışdı. Balkan yarımadası bölgəsində XIX əsrə qədər, Yaxın
Şərqdə isə XX əsrə qədər sabitlik əsas hökm sürürdü.
1956-
cı ildə Misirə İngiltərə-Fransa-İsrail təcavüzü və ABŞ-ın
buna münasib
əti
Afrikanın Ərəb dövlətlərindən olan Misir İkinici Dünya
müharib
əsindən sonrakı illərdə də rəsmən müstəqil dövlət hesab
olunsa da , faktiki olaraq s
ənayesi İngiltərədən asılı olaraq qalırdı.
O, İngiltərənin toxuculuq sənayesi üçün “pambıq plantasiyası”
rolunu oynayırdı. Həm də İngiltərə Süveyş kanalından və onun
zonasında yerləşdirilmiş hərbi bazalardan Misir və digər Ərəb
ölk
ələri üzərində ağalıq üçün istifadə edirdi. Misir xalqı İngilis
əsarəti ilə razılaşmaq istəmirdi, İngilis qoşunlarının Süveyş kanalı
zonasından çıxardılması və ölkənin həqiqi müstəqilliyinin bərpa
Dostları ilə paylaş: |