142
qiym
ətləndirən prezident lazım olan vaxtda Yaxın və Orta Şərqdə
ABŞ hərbi qüvvələrini tətbiq etməyə icazə verilməsini konqresdən
xahiş etdi.
Doktrinanın məzmunu aşağıdakı kimi idi:
D. Eyzenhaur 1957 –
ci ilin yanvarın 5 –də konqresə göndər-
diyi m
əktubda göstərirdi ki, “Hər hansı bir ölkə digər dövlət
t
ərəfindən hər hansı bir təcavüzə məruz qalarsa, o ABŞ – ın
iqtisadi v
ə hərbi köməyindən istifadə edə bilər”. Eyzenhauer öz
doktri
nasında Sovet təhlükəsini xüsusilə qeyd edirdi. O, göstərirdi
ki beyn
əlxalq kommunizmin nəzarət etdiyi istənilən millət öz ərazi
bütövlüyünü v
ə siyasi müstəqilliyini təmin etmək üçün hərbi
yardıma ehtiyac hiss edərsə ABŞ, ona kömək etməyə hazırdır.
Qlobal siyasi s
əpkidə Doktrina irimiqyaslı hərbi müna-
qişələrə cavab olaraq irəli sürülmüşdü. Bu SSRİ – nin Süveyş
böhranı ilə əlaqədar olaraq Misirə soxulmaq cəhdinin qarşısının
alınmasına yönəldilmişdi. Böyük Britaniya və Fransanın uğursuz-
luğu nəticəsində regiona ağalıqda bir boşluq yaranmışdı. Ona görə
d
ə prezident regionda ABŞ – ın təsirinin gücləndirilməsini vacib
hesab edirdi. V
əziyyəti mürəkkəbləşdirən amillərdən biri Misir
lideri Kamal Əbdül Nasirin SSRİ ilə ABŞ – ın maraqlarının
toqquşmasına imkan yaradan mövqeyi idi. Kamal Əbdül Nasir bu
dövrd
ə kömək aldığı üçün “müsbət bitərəf” mövqedə dururdu.
Eyzenhauer Konqres
ə göndərdiyi məktubda yazırdı ki, “mən
m
əktubumda ölkədəki vəziyyət haqqında ümumi beynəlxalq
şəraitin xülasəsini verirəm. Bütün dünya ümid bəsləyir ki, biz
azadlığı təmin etməyi ilk növbədə öz şəxsi işimiz hesab etməliyik.
Orta Şərqdə vəziyyətin xeyli mürəkkəbləşdiyini ilk növbədə mən
siz
ə izah etmək istəyirəm. İlk növbədə xatırlatmaq istəyirəm ki,
bizim
əsas milli məqsədimiz beynəlxalq işlərdə bütün dünyada
sülhü t
əmin etməkdir. Bu sülh hüquqa əsaslanmalıdır. Bu sülh
dün
yanın bütün xalqlarını əhatə etməli və möhkəm olmalıdır. Həm
d
ə bu böyük və ya kiçikliyindən asılı olmayaraq dünyanın bütün
dövl
ətlərinə aid edilməlidir. Sülh proqramının əsas hissələrindən
biri dövl
ətlərin bir – birinə inamı və qarşılıqlı etibarıdır. Bu inam
bahalı silahlarla yaradılmış hamiləlikdən qurtarmağın əsas yoludur.
Bizim hökum
ətimiz bu məqsədə çatmaq üçün yorulmaz iş aparır,
143
lakin biz o zaman müv
əffəqiyyət qazana biləcəyik iki, bütün
dövl
ətlərdə sülhün mövcudluğu ilə bizim səylərimizin birləşməsi
t
əmin edilsin.
I.
Orta Şərqdə vəziyyət öz mürəkkəb və uzun tarixində ən
k
əskin nöqtəsinə çatmışdır. Son onilliklərdə əksər dövlətlər burada
tam öz idar
ələrini təmin etməyi bacarmamışlar. Başqa dövlətlər
regionda
əhəmiyyətli nüfuz qazansalar da, ancaq onların təhlükə-
sizliyi ilk növb
ədə güclərin nə dərəcədə olması ilə müəyyən
edilirdi. Birinci Dünya müharib
əsindən sonra bu ölkələrdə özünüi-
dar
əyə və müstəqilliyə doğru inkişaf müşahidə edilməyə başladı.
Hadis
ələrin belə gedişini ABŞ alqışladı. Bizim ölkəmiz Orta
Şərqin bütün dövlətlərinin tam suverenliyini, müstəqilliyini dəstək-
l
əyir. Müstəqilliyə təkamül yolu ilə nail olmaq sülh prosesinin
əsasında dayanır. Ancaq regionda tez – tez həyəcanlar baş verir.
Daim qarşılıqlı etimadsızlıq və qorxu sərhədlərin pozulması ilə
müşahidə olunur. Bu isə gərginliyi artırır. Orta Şərqin müəyyən
ərazilərində qeyri-sabit şərait yaradır. Tamamilə bu yaxınlarda
orada h
ərbi əməliyyatlar başlamış, Qərbi Avropa dövlətlərinin işə
qarışması ilə nəticələnmişdir. Həmin Avropa dövlətlərinin region-
da t
əsiri güclü olsa da, hadisələrin gedişi indi onların nüfuzunun bu
regionda aşağı düşdüyünü göstərdi. 1956 – cı ilin oktyabr ayında
İsrailin Misirə hücumu zamanı bu ölkələrlə Ərəb ölkələri arasın-
dakı ziddiyyətlər bir daha aşkar olundu. Bu qeyri-sabitliyin hökm
sürm
əsindən və dərinləşməsindən beynəlxalq kommunizm hər an
faydalana bil
ər.
II. Rusiya hökum
əti çoxdan öz ağalığını orta şərqdə bərqərar
etm
əyə cəhd edir. Bu həm Çarizm dövründə olmuş və həm də bol-
şeviklərin dövründə davam edir. Onun səbəbini tapmaq çətin
deyildir. Rusiyanın təhlükəsizliyini heç nə qorxutmur. Heç kim
Rusiya
əleyhinə təcavüz üçün Orta Şərqdən bir meydan kimi
istifad
ə etmək fikrində deyildir. ABŞ–da da belə bir fikir qətiyyən
olmamışdır. SSRİ – nin şərqdən - ABŞ tərəfdən təhlükəsi üçün
heç bir
əsas yoxdur. Mən bunu tam ciddi və qətiyyətlə elan edi-
r
əm. Rusiyanın öz xüsusi iqtisadi maraqları onu bu regiona diqqət
yetirm
əyə sövq edir. Rusiya Süveyş kanalından, demək olar ki,
istifad
ə etmir və ondan asılı deyildir. 1955- ci il kanaldan keçən
144
yükl
ərin cəmi 1%-i SRRİ – nin yüklərinin payına düşürdü. Regio-
nun
əsas təbii sərvəti olan neft ehtiyatlarına SSRİ – nin ehtiyacı
yoxdur. İş ondadır ki, SSRİ özü ən böyük neft ixrac edən
ölk
ələrdən biridir. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, Rusiyanın bu
regiona marağı sırf siyasi xarakter daşıyır. Onun bütün dünyanı
kommunistl
əşdirmək haqqında plan elan etdiyini əsas götürsək,
onun Orta Şərqə ağalığa nail olmaqla nəyə ümid etdiyini aydın
etm
ək olar. Bu region kontinentin şərq yarımkürəsinin kəsişdiyi
bir nöqt
ədə yerləşir. Süveyş kanalı Asiya və Avropa dövlətlərinə
bütün ticar
ətlərini aparmaq imkanını verir. Bunun üçün vacib şərt
is
ə onların hərtərəfli inkişafını, çiçəklənən iqtisadiyyatını dəstək-
l
əmək üçün tədbirlərin görülməsidir.
III.
Orta Şərq özünü Avrasiya və Avropa üçün darvaza kimi
t
əqdim edir. Bu ərazidə dünya neft ehtiyatlarının 2/ 3 hissəsi
yerl
əşir. bu region Avropa, Asiya, Afrikanın bir çox dövlətlərinin
neft
ə olan tələbatını ödəyir. Xüsusilə Avropanın bir çox ölkələri
üçün Orta Şərq həm onların neftə olan tələbatını ödəyir, həmdə
onlar üçün n
əqliyyat yoludur. Bu fakt Süveyş kanalı və neft
k
əmərləri bir müddətə bağlandıqda bir daha sübut edildi. Belə olan
t
əqdirdə alternativ nəqliyyat yolları və neft mənbələri axtarmaq
z
ərurəti meydana çıxır. Lakin bunlar yaxın gələcək üçün hələ
mümkün deyildir. Bütün bunlar is
ə Orta Şərqin çox mühüm
əhəmiyyət kəsb etdiyini bir daha yəqin edir. Əgər bu regionun
dövl
ətləri öz müstəqilliklərini itirsələr, əgər onların üzərində yad
gücl
ərin dominatlığı təmin edilərsə, azadlığa münasibətə düşmən
əhval – ruhiyyə bu region və bir sıra başqa azad dövlətlər üçün
faci
ə yaradar. İqtisadi həyat da aşağı səviyyəyə düşər. Əgər
Marşal planı və NATO olmasa idi, təhlükə Qərbi Avropanı da
əhatə edəcəkdi. Asiya və Afrikanın müstəqil dövlətləri üçün ciddi
t
əhlükə yaranmış olardı. Orta Şərqdə də onlar iqtisadiyyatlarının
asılı olduğu bazarlarını itirmiş olardı. Bu ABŞ üçün də, onun
iqtisadiyyatı üçün də gələcəkdə xoşagəlməz hallara səbəb ola bilər.
Başqa amillər də vardır ki, bunlar maddi səbəblərdən irəli gəlmir.
Orta Şərq üç mühüm dinin - islam, xristian və yəhudi dinlərinin
meydana g
əldiyi mərkəzdir. Məkkə və Yerusəlim o qədər də
böyük şəhərlər deyildir. Lakin bu şəhərlər dini rəmz daşıyırlar.
Dostları ilə paylaş: |