151
Buna cavab olaraq ABŞ İngiltərə ilə birgə Yaxın Şərqə hərbi
müdaxil
ə etməyə qərar verdilər. 1958-ci ilin iyulun 15-də Livan
sahill
ərinə ABŞ-ın 6-cı hərbi donanmasının gəmiləri yan aldılar və
quruya h
ərbi-dəniz süvari ordusu çıxarıldı. Həmin ilin iyulun 17-də
is
ə ingilis hava desant qüvvələri İordaniyanın paytaxtı olan
Amman şəhərini tutdu. İngilis-amerikan təcavüzkar bloku Livan və
İordaniya ərazisindən İraqa müdaxilə etmək üçün istifadə etmək
niyy
ətində idi.
Lakin SSRİ-nin yenə də məsələyə müdaxilə etməsi onları
İraqda inqilabı devirməyə və Suriyada amerikansayağı hakimiyyət
t
əşkil etməyə imkan vermədi. Hələ iyulun 16-da SSRİ rəsmi
şəkildə İraq respublikasını tanıdığını elan etmişdi. Sovet İttifaqı
d
ərhal Livandan ABŞ ordusunun və İordaniyadan ingilis ordu-
sunun çıxarılmasını tələb etməklə bərabər, SSRİ, ABŞ, İngiltərə,
Fransa v
ə Hindisdanın iştirakı ilə Yaxın Şərq məsələsinin tənzim-
l
ənməsinə dair konfransın çağrılmasının təklif etdi. Türkiyədə baş
ver
ən hadisələrlə əlaqədar olaraq Suriya sərhədində yenidən öz
ordusunu c
əmləşdirdi. Lakin SSRİ Türkiyəni ciddi şəkildə
x
əbərdarlıq etdikdən sonra Türkiyə öz fikrindən əl çəkdi.
ABŞ tərəfi SSRİ-nin bu təklifini qəbul etmədi. Belə olduqda
SSRİ-nin müraciəti əsasında BMT-nin Baş Məclisinin fövqəladə
sessiyası çağırıldı. Məclis Yaxın Şərqdə baş verən prosesləri
müzakir
ə edərək yekunda Livan və İordaniyadan tez bir zamanda
ingilis v
ə amerikan ordusunun çıxarılması haqqında qərar qəbul
etdi. ABŞ və İngiltərə uzun müddət konfransın işini uzatsalar da,
sonda öz h
ərbi qüvvələrini regiondan çıxarmağa başladılar.
Bundan sonra Livan hökum
əti “Eyzenhauer doktrinası” na
qoşulmaqdan imtina etdiyini bildirdi və SSRİ ilə yaxınlaşdı. Məhz
SSRİ-nin maddi və mənəvi dayağı nəticəsində ABŞ buna qarşı hər
hansı tədbir görmədi. Bundan sonra Livanın ardınca İraq da bu
doktrinadan imtina etdiyini r
əsmi şəkildə bildirdi.
Bel
əliklə, Misirə “3-lər təcavüzü” kimi bu doktrina da
müv
əffəqiyyətsizliyə düçar oldu. Lakin ABŞ özünün Yaxın Şərq
siyas
ətindən əl çəkmirdi 1959-cu il martın 24-də İraq Bağdad
paktından çıxmasını elan etdi. Paktın digər üzvləri olan İngiltərə,
Türkiy
ə, Pakistan və İran 1959 –cu ilin iyulun 25-də SENTO
152
(M
ərkəzi Müqavilə Təşkilatı) adlanan hərbi blok təşkil etdilər.
Onun
baş qərargahı Bağdaddan Ankaraya köçürüldü. Bu hərbi
blokun vasit
əsi ilə ABŞ bu bloka daxil olan ölkələrin ərazisində
g
ələcəkdə, lazım gələrsə, hərbi-strateji tədbirlər planı həyata
keçirm
əyi və bu ərazilərdən “soyuq müharibə” və Yaxın Şərq
siyas
əti ilə əlaqədar olaraq bir plasdarm (meydan) kimi istifadə
etm
əyi planlaşdırdı.
1967-ci il “Alt
ı günlük” müharibə və ABŞ-ın ona
münasib
əti
1964-cü ild
ə Fələstin Azadlıq Təşkilatı yaradıldı. İsrailə
qarşı partizan müharibəsi başladı. Öz doğma yurd-yuvalarından
çıxarılan və ya qaçıb canını qurtaran fələstinlilər, bu vəziyyətin
günahkarı yəhudiləri görürdülər.
1966-
cı il noyabr ayının 13-də İsrail ordusu tank və zirehli
avtomobill
ərlə İordaniya sərhədini keçərək 4000 sakini olan Samu
k
əndinə hücum etdi və kənd əhalisini qırğına məruz qoydu. 1967-
ci ild
ə aprel ayının 7-də Suriya topçularına havadan təcavüzə
Suriya t
əyyarələri də qarışdı. Hava müharibəsində Suriyaya məx-
sus 6 t
əyyarə partladıldı.
Misir
ə ingilis-fransız-İsrail təcavüzündən sonra mütəmadi
olaraq İsrailin Misir və Suriya ilə olan sərhədində sərhəd pozun-
tuları baş verirdi ki, bu hal 1967-ci ildə o dərəcədə kəskinləşdi ki,
silahlı münaqişəyə səbəb oldu. İsraillə Suriya və Misir sərhədində
qoşunların yerləşdirilməsi baş verdi. 1967-ci il mayın 16-da Misir
v
ə Suriya bəyanat verdi ki, İsrail hücum etdiyi təqdirdə ona
müqavim
ət göstərəcəklər. 1967-ci il mayın 20-də bu ölkələrdən
h
ər hansı birinə üçüncü bir ölkə hücum edərdisə, bir-birinə kömək
etm
ək haqqında bu ölkələr arasında müqavilə bağlandı. 1967-ci
ild
ə İordaniya da Misir və Suriya ilə belə bir müqavilə bağladı.
Ərəb ölkələri arasında yaranan müdafiə ittifaqı İsrailin siyasətinə
qarşı ərəb ölkələrinin birliyini möhkəmləndirmək məqsədi daşı-
yırdı. 1967-ci ilin mayın 16-da Birləşmiş Ərəb Respublikasının
silahlı qüvvələri Baş ştabının rəisi BMT qoşunlarının komanda
r
əisinə müraciət etdi ki, barışıq xəttindəki qoşunları geri çəksinlər.
153
çünki onlar h
ərbi əməliyyatlar zamanı zərər çəkə bilər. 1967-ci il
mayın 18-də BMT qoşunları öz yerlərindən köçürüldülər. 1967-ci
il mayn 23-d
ə Nasir Birləşmiş Ərəb Respublikasının prezidenti
C
amal Əbqül Nasir elan etdi ki, Misir Bərzə və Akap körfəzini
g
əmilər üçün bağlı elan edir. Bu əslində İsrailin Eylat limanının
mühasir
əyə alınması demək idi. Buna cavab olaraq İsrail 1967-ci
il mayın 20-də ölkədə səfərbərlik elan etdi. Həmin vaxt Qahirəyə
vasit
əçi missiyası ilə BMT-nin baş katibi U. Tan gəldi və Misir
prezidenti il
ə bu məsələ müzakirə edildi. Bu məsələnin BMT TŞ-
nin müzakir
əsinə verilməsi haqqında 1967-ci il mayında qərar
q
əbul edildi. Mayın 29-da TŞ yenidən toplandı. Yaxın Şərqdə və-
ziyy
ət daha da kəskinləşirdi. ABŞ başda olmaqla SSRİ, Fransa
İngiltərə danışıqlar prosesini sürətləndirməyə cəhd etsələr də, nəti-
c
əsiz qaldı. 1967-ci il iyunun 5-də İsrail qonşu ərəb dövlətlərinə
silahlı basqın etdi. İsrailin əlində əsas bəhanə beynəlxalq su yolla-
rının bağlanması və İsrailin mühasirəyə alınması idi. Bu zaman
İsrailin ixtiyarında 50 min, İordaniyada 55 min, Suriyada isə 75
min qoşun var idi. İsrail birinci Misirə zərbə vurdu. Misir qoşun-
ları Sınay yarımadasında İsrail qoşunları ilə birinci gün qarşı-
qarşıya dayandılar. Lakin İsrailin hava qüvvələri hücuma keçdikdə
Mi
sir aciz qaldı. 1967-ci il iyunun 9-da İsrail qoşunları hücuma ke-
ç
ərək Suveyş kanalına gəlib çatdılar. Misirə zərbə endirdikdən
sonra İsrail qoşunları hücumlarını İordaniyaya yönəltdilər. 1967-ci
il iyunun 7-d
ə İordaniya qoşunlarını geri çəkməyə məcbur oldu.
İyunun 9-da İsrail qoşunları Suriyaya girdilər və onları sərhəddən
xeyli uz
aqlaşdırdılar. Nəticədə bir neçə gün ərzində İsrail öz ərazi-
sini xeyli genişləndirdi. Onun ərazisi 68,7 min km
2
oldu. İsrail
t
ərəfindən İordan çayının qərb sahili, Yerusəlimin Şərq hissəsi
işğal olundu, həmçinin İsrail Misirə tabe olan Sinay yarımadası və
Suriyaya m
əxsus olan Holan təpələrinə nəzarəti öz əlinə aldı. Bu-
nun
la da, Yaxın Şərqdə mürəkkəb vəziyyət yaranmış oldu. 1967-ci
il iyunun 5-d
ə SSRİ hökuməti hərbi əməliyyatları dərhal kəsmək
t
ələbi ilə çıxış etdi. ABŞ əvvəlcə İsraili müdafiə etdi və İsrailin
t
əcavüzkar kimi tanınmasına qarşı çıxdı. 1967-ci ilin 6,7,9 iyunun-
da BMT-
nin TŞ İsraildən tələb etdi ki, atəşi dərhal dayandırsın və
tutduğu ərazilərdən qoşunları çıxarsın. 1967-ci il iyunun 10-da İs-
Dostları ilə paylaş: |