154
rai
lin Moskvadakı səfirinə SSRİ nota göndərərək İsraillə diplo-
matik münasib
ətləri kəsdiyini bildirdi. Həmin gün SSRİ Nazirlər
sovetinin s
ədri Kosıgin telefonla ABŞ prezidenti Consonla əlaqə
saxladı və onu İsraili danışıqsız hərbi əməliyyatları dayandırmağa
m
əcbur etməyə çağırdı və xəbərdarlıq etdi ki, əks- təqdirdə SSRİ
müşahidəçi kimi qalmayacaqdır. Bir saat 15 dəqiqədən sonra ABŞ
x
əbər verdi ki, İsrail hərbi əməliyyatları dayandırmağa hazırdır.
Bel
əliklə, “6 günlük” müharibə başa çatdı (5-10 iyun).
Altı gün çəkən müharibə tarixə “Altı günlük müharibə” adı
il
ə düşdü. BMT-nin 1967-ci il noyabr ayının 10-da “ATƏŞKƏS”
elan etm
əsi ilə müharibəyə son qoyuldu. İordaniya 1967 – ci il
Ərəb-İsrail müharibəsində 1948-ci ildə qazandığı torpaqları itirdi.
6000 insan h
əlak oldu. İsrail ərazisi bu müharibədən sonra iki dəfə
artdı. İsrail Qəzzə bölgəsini, Sinay yarımadasını, Şərqi Qüdsü,
İordan çayının qərb sahilini və Suriyanın Holan təpəliklərini işğal
etdi.
Müharib
ənin nəticələri İsrail üçün əlverişli idi. 1967-ci il
iyunun 17-d
ən 23-dək BMT-nin Baş Assambleyasının Vaşinqtonda
Yaxın Şərqə dair xüsusi sessiyası oldu. SSRİ-nin təkidinə bax-
mayaraq İsrailin işğalçılıq hərəkətlərini göstərən və onun tutduğu
əraziləri tərk etməsini tələb edən qətnamə qəbul edilmədi. Ancaq
1967-
ci il noyabrın 22-də BMT-nin TŞ-sının 242 saylı qətna-
m
əsinə əsasən İsrail təcavüzkar hesab olunur və tutduğu ərazilər-
d
ən dərhal çıxması tələb olunurdu. Lakin İsrail bu qətnaməyə əməl
etm
ədi. 1968-ci ilin martında İsveç səfiri Hummar Yarınqin Yaxın
Şərqlə əlaqədar İsrail, Misir, Suriya, İordaniya nümayəndələri ilə
danışıqları bir nəticə vermədi. Beləliklə də, “6 günlük” müharibə
Yaxın Şərqdə unikal şərait yaratdı. Bunu bu cür qiymətləndirmək
olar: “N
ə müharibə, nə də sülh” 1968-ci ildə “yorğunluqla müha-
rib
ə” gedirdi ki, hansı ki, İsraillə Misir sərhədlərdə çərçivədən
çıxmayaraq bir-birlərinə zərbələr endirirdilər. SSRİ 1968-ci ilin
sonunda TŞ-nın 242 saylı qətnaməsini həyata keçirmək üçün ABŞ,
Böyük Britaniya v
ə Fransaya təkliflərini təqdim etdi. Fransa bunu
d
əstəklədi. Yuxarıdakı dövlətlərin iştirakı ilə Yaxın Şərqdə ədalət-
li v
ə möhkəm sülh yaratmaq məsələsi 1969-cu il yanvarın 16-da
keçiril
ən görüşdə müzakirə edildi. Lakin ABŞ belə hesab edirdi ki,
155
Yaxın Şərqdə ancaq birgə sülh yaradıla bilər. 1969-cu ildə ABŞ-ın
dövl
ət katibi Rocers bəyan etdi ki, ABŞ Yaxın şərq prosesinin
nizamlanmasında birbaşa rol oynamaq qərarına gəlib. “Rocers
planı” adlı plan meydana çıxdı ki, burada ilk növbədə Misir və
İsrail arasındaa sülh və hərbi əməliyyatları dayandırmaq əsas yer
tuturdu. Planda n
əzərdə tutulmuşdur ki, İsrail TŞ-nin 242 saylı
q
ətnaməsini yerinə yetirməlidir, ancaq bu şərtlə ki, Yaxın Şərqdə
v
əziyyət normalaşdırılsın. Lakin İsrail bu planı yerinə yetirmədi.
1972-ci ild
ə iyulun 22-də Misirin Xarici İşlər Naziri isə öz
cavabında ABŞ-ın təklifinə razı olduğunu bildirdi.
1973-cü il oktyabr müharib
əsi və ona ABŞ-ın münasibəti
“Altı günlük” müharibədən bir neçə il keçdikdən sonra ərəb
ölk
ələri, ilk növbədə Misir və Suriya itirdikləri mövqelərini bərpa
etm
ək üçün 1973-cü ilin oktyabr ayının 6-da İsrailə qarşı yenidən
müharib
əyə başladılar. Bu tarixdə “Oktyabr”, “Mühakimə günləri”,
“Ramazan müharib
əsi” kimi də məşhurdur. Hələ 1973-cü ilin yan-
va
rında Misir və Suriya ümumi hərbi komandanlıq təsis etdilər.
Sonrakı aylarda isə onlar digər ərəb ölkələri ilə, ilk növbədə İraqla
ərəb həmrəyliyi nümayiş etdirərək birgə əməliyyatın planını işləyib
hazırladıqları 1973-cü il oktyabr müharibəsində iştirakçıların
qüvv
ələr nisbəti aşağıdakı kimi idi. İsrailin 415 min quru qoşunu,
1500 tank, 3000 bron maşını, 945 artilleriyası, 561 təyyarəsi, 84
vertolyotu, Misirin
830 min piyada qoşunu, 2200 tankı, 2400 bron
maşını, 1120 artilleriyası, 690 təyyarəsi, 161 vertolyotu, 104
g
əmisi, Suriyanın 332 min piyada qoşunu, 1350 tankı, 1300 bron
maşını, 655 artilleriyası, 321 təyyarəsi, 36 vertolyotu, 21 gəmisi
var idi. Bu müharib
ədə İraqın vertolyotu və gəmisi deyil, ancaq 20
min qoşunu, 310 tankı, 300 bron maşını, 54 artilleriyası, 73
t
əyyarəsi iştirak edirdi.
1973-
cü il oktyabrın 6-da Misir və Suriya eyni zamanda İsrail
qoşunlarının mövqelərinə hücum etdilər və ilk anda uğur
qazandılar. Müttəfiqlərin məqsədi o idi ki, İsrailin işğal etdiyi
əraziləri (1967)geri qaytarsınlar. Bu dövrdə SSRİ Misir və Suriya-
ya maddi v
ə hərbi cəhətdən kömək edirdi. Lakin ərəb ölkələri
uğurlarını davam etdirə bilmədilər. Tezliklə vəziyyət dəyişdi. İsrail
qoşunları ərəb ölkələrinin irəli hərəkətini dayandıraraq Misir və
156
Suriyaya qarşı hücuma keçdi. Bu dövrdə ABŞ İsrailə hərbi köməyi
genişləndirməklə əlaqədar təcili tədbirlər görməyi qərara aldı.
H
əmçinin ABŞ-ın təşkil etdiyi hava körpüsü ilə İsrailə kütləvi
qaydada silahla v
ə hərbi materiallar atılmağa başlandı. Bu isə
İsrailin ərəb ölkələri ilə mübarizəsində tələbatını ödəmək üçün
kifay
ət idi. Bu dövrdə dünya ictimaiyyəti Yaxın Şərqdə atəşi
k
əsmək məsələsini kəskin şəkildə qarşıya qoydu. Bu məsələnin
müzakir
əsi zamanı İsrail hökuməti tələb etdi ki, xüsusi yerdə onun
t
əhlükəsizlik problemi dayanmalıdır. Bu dövrdə ABŞ 1973-cü ilin
oktyabrın 8-də BMT-nin TŞ-nın iclasında tələb etdi ki, ərəb
ölk
ələri tutduqları mövqedən çəkilməlidirlər ki, atəşkəs elan
edilsin. SSRİ və ərəb ölkələri buna qəti etiraz etdilər. 1973-cü ilin
oktyabrın 12-də İsrail hökuməti cəbhədəki vəziyyətlə əlaqədar
olaraq razılaşdığını bildirdi. SSRİ-nin təşəbbüsü ilə 1973-cü ilin
oktyabrın 20-21-də SSRİ Xarici İşlər naziri Qromiko ilə ABŞ-ın
dövl
ət katibi Kissincer arasındakı görüşdə Yaxın Şərqdəki mürək-
k
əb vəziyyət müzakirə edildi və onun nizama salınması vacibliyi
vurğulandı. 1973-cü il oktyabrın 22-də BMT-nin 338 saylı qətna-
m
əsi qəbul edildi. Bildirildi ki, 12 saatdan gec olmayaraq atəşkəs
t
əmin edilsin. Lakin, atəşkəs elan edilsə də, 3 saat keçməmiş
yenid
ən hərbi əməliyyatlar başlandı. Ərəb-İsrail münaqişəsi ancaq
1973-
cü ilin oktyabrın 25-də 2 fövqəl dövlətin - SSRİ və ABŞ-ın
f
əal müdaxiləsi ilə dayandırıldı. Bu sahədə ilk təşəbbüsü isə Avro-
pa birliyi göst
ərdi. Buna səbəb o idi ki, 1973-cü il oktyabr mü-
harib
əsi zamanı ərəb ölkələri ilk dəfə neft faktorundan istifadə
etdil
ər. 1973-cü il oktyabrın 17-də neft çıxaran ərəb ölkələrinin
nümay
əndələrinin Küveytdə görüşü keçirdi. Qərara alındı ki, neft
satışını azaltsınlar, bir neçə ölkəyə neft göndərilməsi üzərinə
embarqo qoysunlar. Bundan m
əqsəd işğal edilmiş Fələstindəki
ərəb torpaqlarından İsrail qoşunlarının çıxarılmasını təmin etmək
idi. İlk növbədə ABŞ-a və onun Avropadakı müttəfiqlərinə
(Niderland, Portuqaliya) neft gönd
ərilməsi dayandırıldı. O cümlə-
d
ən, CAR-a da neft göndərilmədi. Bu energetika böhranı yaratdı.
O dövrd
ə ABŞ-ın dövlət katibi Kisincer idi. ABŞ-ın təkidi ilə
BMT TŞ-sı 1973-cü ilin oktyabrın 22-də 338, oktyabrın 29-da 339,
oktyabrın 25-də 340 saylı qətnamələr qəbul etdi. Neftə qoyulan
Dostları ilə paylaş: |