İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
142 qiym ətləndirən prezident lazım olan vaxtda Yaxın və Orta Şərqdə ABŞ hərbi qüvvələrini tətbiq etməyə icazə verilməsini konqresdən xahiş etdi. Doktrinanın məzmunu aşağıdakı kimi idi: D. Eyzenhaur 1957 – ci ilin yanvarın 5 –də konqresə göndər- diyi m əktubda göstərirdi ki, “Hər hansı bir ölkə digər dövlət t ərəfindən hər hansı bir təcavüzə məruz qalarsa, o ABŞ – ın iqtisadi v ə hərbi köməyindən istifadə edə bilər”. Eyzenhauer öz doktri nasında Sovet təhlükəsini xüsusilə qeyd edirdi. O, göstərirdi ki beyn əlxalq kommunizmin nəzarət etdiyi istənilən millət öz ərazi bütövlüyünü v ə siyasi müstəqilliyini təmin etmək üçün hərbi yardıma ehtiyac hiss edərsə ABŞ, ona kömək etməyə hazırdır. Qlobal siyasi s əpkidə Doktrina irimiqyaslı hərbi müna- qişələrə cavab olaraq irəli sürülmüşdü. Bu SSRİ – nin Süveyş böhranı ilə əlaqədar olaraq Misirə soxulmaq cəhdinin qarşısının alınmasına yönəldilmişdi. Böyük Britaniya və Fransanın uğursuz- luğu nəticəsində regiona ağalıqda bir boşluq yaranmışdı. Ona görə d ə prezident regionda ABŞ – ın təsirinin gücləndirilməsini vacib hesab edirdi. V əziyyəti mürəkkəbləşdirən amillərdən biri Misir lideri Kamal Əbdül Nasirin SSRİ ilə ABŞ – ın maraqlarının toqquşmasına imkan yaradan mövqeyi idi. Kamal Əbdül Nasir bu dövrd ə kömək aldığı üçün “müsbət bitərəf” mövqedə dururdu. Eyzenhauer Konqres ə göndərdiyi məktubda yazırdı ki, “mən m əktubumda ölkədəki vəziyyət haqqında ümumi beynəlxalq şəraitin xülasəsini verirəm. Bütün dünya ümid bəsləyir ki, biz azadlığı təmin etməyi ilk növbədə öz şəxsi işimiz hesab etməliyik. Orta Şərqdə vəziyyətin xeyli mürəkkəbləşdiyini ilk növbədə mən siz ə izah etmək istəyirəm. İlk növbədə xatırlatmaq istəyirəm ki, bizim əsas milli məqsədimiz beynəlxalq işlərdə bütün dünyada sülhü t əmin etməkdir. Bu sülh hüquqa əsaslanmalıdır. Bu sülh dün yanın bütün xalqlarını əhatə etməli və möhkəm olmalıdır. Həm d ə bu böyük və ya kiçikliyindən asılı olmayaraq dünyanın bütün dövl ətlərinə aid edilməlidir. Sülh proqramının əsas hissələrindən biri dövl ətlərin bir – birinə inamı və qarşılıqlı etibarıdır. Bu inam bahalı silahlarla yaradılmış hamiləlikdən qurtarmağın əsas yoludur. Bizim hökum ətimiz bu məqsədə çatmaq üçün yorulmaz iş aparır, 143 lakin biz o zaman müv əffəqiyyət qazana biləcəyik iki, bütün dövl ətlərdə sülhün mövcudluğu ilə bizim səylərimizin birləşməsi t əmin edilsin. I. Orta Şərqdə vəziyyət öz mürəkkəb və uzun tarixində ən k əskin nöqtəsinə çatmışdır. Son onilliklərdə əksər dövlətlər burada tam öz idar ələrini təmin etməyi bacarmamışlar. Başqa dövlətlər regionda əhəmiyyətli nüfuz qazansalar da, ancaq onların təhlükə- sizliyi ilk növb ədə güclərin nə dərəcədə olması ilə müəyyən edilirdi. Birinci Dünya müharib əsindən sonra bu ölkələrdə özünüi- dar əyə və müstəqilliyə doğru inkişaf müşahidə edilməyə başladı. Hadis ələrin belə gedişini ABŞ alqışladı. Bizim ölkəmiz Orta Şərqin bütün dövlətlərinin tam suverenliyini, müstəqilliyini dəstək- l əyir. Müstəqilliyə təkamül yolu ilə nail olmaq sülh prosesinin əsasında dayanır. Ancaq regionda tez – tez həyəcanlar baş verir. Daim qarşılıqlı etimadsızlıq və qorxu sərhədlərin pozulması ilə müşahidə olunur. Bu isə gərginliyi artırır. Orta Şərqin müəyyən ərazilərində qeyri-sabit şərait yaradır. Tamamilə bu yaxınlarda orada h ərbi əməliyyatlar başlamış, Qərbi Avropa dövlətlərinin işə qarışması ilə nəticələnmişdir. Həmin Avropa dövlətlərinin region- da t əsiri güclü olsa da, hadisələrin gedişi indi onların nüfuzunun bu regionda aşağı düşdüyünü göstərdi. 1956 – cı ilin oktyabr ayında İsrailin Misirə hücumu zamanı bu ölkələrlə Ərəb ölkələri arasın- dakı ziddiyyətlər bir daha aşkar olundu. Bu qeyri-sabitliyin hökm sürm əsindən və dərinləşməsindən beynəlxalq kommunizm hər an faydalana bil ər. II. Rusiya hökum əti çoxdan öz ağalığını orta şərqdə bərqərar etm əyə cəhd edir. Bu həm Çarizm dövründə olmuş və həm də bol- şeviklərin dövründə davam edir. Onun səbəbini tapmaq çətin deyildir. Rusiyanın təhlükəsizliyini heç nə qorxutmur. Heç kim Rusiya əleyhinə təcavüz üçün Orta Şərqdən bir meydan kimi istifad ə etmək fikrində deyildir. ABŞ–da da belə bir fikir qətiyyən olmamışdır. SSRİ – nin şərqdən - ABŞ tərəfdən təhlükəsi üçün heç bir əsas yoxdur. Mən bunu tam ciddi və qətiyyətlə elan edi- r əm. Rusiyanın öz xüsusi iqtisadi maraqları onu bu regiona diqqət yetirm əyə sövq edir. Rusiya Süveyş kanalından, demək olar ki, istifad ə etmir və ondan asılı deyildir. 1955- ci il kanaldan keçən 144 yükl ərin cəmi 1%-i SRRİ – nin yüklərinin payına düşürdü. Regio- nun əsas təbii sərvəti olan neft ehtiyatlarına SSRİ – nin ehtiyacı yoxdur. İş ondadır ki, SSRİ özü ən böyük neft ixrac edən ölk ələrdən biridir. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, Rusiyanın bu regiona marağı sırf siyasi xarakter daşıyır. Onun bütün dünyanı kommunistl əşdirmək haqqında plan elan etdiyini əsas götürsək, onun Orta Şərqə ağalığa nail olmaqla nəyə ümid etdiyini aydın etm ək olar. Bu region kontinentin şərq yarımkürəsinin kəsişdiyi bir nöqt ədə yerləşir. Süveyş kanalı Asiya və Avropa dövlətlərinə bütün ticar ətlərini aparmaq imkanını verir. Bunun üçün vacib şərt is ə onların hərtərəfli inkişafını, çiçəklənən iqtisadiyyatını dəstək- l əmək üçün tədbirlərin görülməsidir. III. Orta Şərq özünü Avrasiya və Avropa üçün darvaza kimi t əqdim edir. Bu ərazidə dünya neft ehtiyatlarının 2/ 3 hissəsi yerl əşir. bu region Avropa, Asiya, Afrikanın bir çox dövlətlərinin neft ə olan tələbatını ödəyir. Xüsusilə Avropanın bir çox ölkələri üçün Orta Şərq həm onların neftə olan tələbatını ödəyir, həmdə onlar üçün n əqliyyat yoludur. Bu fakt Süveyş kanalı və neft k əmərləri bir müddətə bağlandıqda bir daha sübut edildi. Belə olan t əqdirdə alternativ nəqliyyat yolları və neft mənbələri axtarmaq z ərurəti meydana çıxır. Lakin bunlar yaxın gələcək üçün hələ mümkün deyildir. Bütün bunlar is ə Orta Şərqin çox mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini bir daha yəqin edir. Əgər bu regionun dövl ətləri öz müstəqilliklərini itirsələr, əgər onların üzərində yad gücl ərin dominatlığı təmin edilərsə, azadlığa münasibətə düşmən əhval – ruhiyyə bu region və bir sıra başqa azad dövlətlər üçün faci ə yaradar. İqtisadi həyat da aşağı səviyyəyə düşər. Əgər Marşal planı və NATO olmasa idi, təhlükə Qərbi Avropanı da əhatə edəcəkdi. Asiya və Afrikanın müstəqil dövlətləri üçün ciddi t əhlükə yaranmış olardı. Orta Şərqdə də onlar iqtisadiyyatlarının asılı olduğu bazarlarını itirmiş olardı. Bu ABŞ üçün də, onun iqtisadiyyatı üçün də gələcəkdə xoşagəlməz hallara səbəb ola bilər. Başqa amillər də vardır ki, bunlar maddi səbəblərdən irəli gəlmir. Orta Şərq üç mühüm dinin - islam, xristian və yəhudi dinlərinin meydana g əldiyi mərkəzdir. Məkkə və Yerusəlim o qədər də böyük şəhərlər deyildir. Lakin bu şəhərlər dini rəmz daşıyırlar. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|