İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
148 edilmişdir. Son dərəcə vacibdir ki, region həm xarici, həm də düşmən qüvvələrə qarşı, kifayət qədər hərbi güclə doldurulsun. bununla h əm də regionun müstəqil dövlətlərinin özünü müdafiə qabiliyy əti gücləndirilsin. Bu həmçinin enerji artımına da səbəb olar. M ən artıq gedim ki, biz həm də regionun bu dövlətlərinin və ya dövl ətlər qrupunun güclənməsi işində iqtisadi köməyimizi əsirgəməməliyik. Hansı dövlətlərin hökumətləri kənar təsirlərə müqavim ət göstərərək qətiyyətlə öz müstəqilliklərini saxlamağa çalışırlar, biz onları dəstəkləyirik. Bu kommunist təhlükəsindən qorunmağın ən yaxşı təminatıdır. Təkcə sözlər kifayət deyildir. VIII. Regionun ist ənilən dövlətinin siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünün müdafiəsində ABŞ silahlı Qüvvələrindən köm ək üçün istifadə edilməsində prezidentin səlahiyyətlərinin qadağan edilməsi məsələsinə təkrar müraciət etmək üçün icazə ist əyirəm. Əgər hücuma məruz qalan dövlət arzu etməsə, bu səla- hiyy ətdən istifadə edilməyəcək. Mən ümid edirəm ki, heç vaxt bu s əlahiyyətlərdən istifadə etmək lazım gəlməyəcək. Böyük və ya kiçikliyind ən asılı olmayaraq bütün dövlətlərin müstəqilliklərinə və hüquqlarına bizim dərin hörmətimizi bildirmək və azadlığın müdafi əsində milli birliyimizi yenidən nümayiş etdirməyimizin zamanı gəldi. Biz zorakılıq deyil, sülh istəyirik. Biz indi bütün gücümüzü bu m əqsədə həsr etməliyik, bizim qətiyyətimiz və bütövlüyümüz buna imkan ver əcək. Qlobal siyasi kontekstdə doktrina SSRİ-nin Suveyş böhranından (1956-cı ilin iyulun 26-da Misir prezidenti Camal Əbdul Nasirin Suveyş kanalını milliləş- dirm əsindən sonra ona qarşı İsrail, İngiltərə və Fransadan ibarət koalisiyanın müharibə aparması) istifadə etməklə gələcəkdə Misirə müdaxil ə etməklə yaranacaq qlobal münaqişəyə (SSRİ tərəfindən yaradılmış) cavab kimi hazırlanmışdı. Fransa və İngiltərənin bu regionda uğursuz siyasətindən sonra yaranan “vakuumu” (boşluq) Eyzenhauerin fikrinc ə, məhz ABŞ doldurmalıdır. Mövcud vəziy- y əti qəlizləşdirən əsas amillərdən bir isə Misir prezidentinin “Sü- veyş böhranı” zamanı və ondan sonra “müsbət(+)neytralitet” siya- s ətindən istifadə etməklə “soyuq müharibə” də SSRİ-nin siyasətini d əstəkləməklə bərabər onu ABŞ-a qarşı qoymaq idi. 149 “Sovet kommunizmi”nd ən Yaxın Şərq ölkələrini “xilas etm ək” adı ilə Eyzenhauer konqresdən 3 istiqamətdə hərəkət etm əyə razılıq verilməsini xahiş etmişdi: 1)“milli müst əqilliyi qorumaq üçün iqtisadiyyatın inkişaf etdirilm əsində” ərəb ölkələri ilə əməkdaşlıq etmək; 2)”h ərbi güc və əməkdaşlıq sahəsində proqram hazırlamaq” (Yaxın Şərq siyasətində) 3)Yaxın Şərq ölkələrinin “ siyasi müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq” üçün ABŞ hərbi qüvvələrindən istifadə etm ək “Eyzenhauer doktrinası” SSRİ-yə hərbi təzyiq göstərmək və Dalles diplomatiyasının əsasını təşkil edən “mühasirə” (bu diplo- matiya SSRİ-nin sərhədlərinə yaxın ərazilərdə ona qarşı hərbi bloklar yaratmağı nəzərdə tuturdu) siyasətini reallaşdırmaq üçün bir vasit ə idi. Bundan əlavə bu doktrina bu regionda ABŞ-ın siyas ətinə maneə olan “neytralizm baryeri” ni aradan qaldırmaq öhd əçiliyini də öz üzərinə götürmüşdü. ABŞ konqresi Eyzenhauerin məktubunu müzakirə etdikdən sonra 1957-ci ilin ma rt ayında məktubda öz əksini tapan məsələləri bu regionda yerin ə yetirmək üçün dövlət büdcəsindən 200 milyon dollar v əsait ayırdı. Bu vəsait əsasən bu reginda sosial genişlən- m əyə və təcavüzkarlara qarşı (İngiltərə, Fransa və İsrail) baş qaldıran milli hərəkata qarşı yönəldilmişdi. Eyzenhauerin bu m əktubu sonra onu göndərənin adı ilə adla- naraq r əsmi ədəbiyyatlarda “Eyzenhauer doktrinası” kimi tanındı. Lakin bu doktrina bu regionda xoş qarşılanmadı. İlk olaraq buna etiraz bildir ən Yaxın Şərq ölkələrindən Misir və Suriya oldu. ABŞ hələ 1955-ci ildə Suriyada baş verən hərbi çevrilişlər seriyasında sonda özünü Ərəb Sosialist İntibah Partiyası adlandıran (Baas partiyası) hakimiyyətə gəlməsini bilirdi. Bu partiyanın təşkil etdiyi hökum ətə kommunistlər daxil olmuşdu. Misirə qarşı üçlər ittifaqının müdaxiləsi zamanı isə Suriya bu üç dövlətlə (Fransa, İngiltərə, İsrail) diplomatik əlaqələri kəsib elan etmişdi ki, o Misirə könüllü d əstələr göndərməklə Misirə köməklik edəcəkdir. ABŞ isə bunun qarşılığında Suriyanı “beynəlxalq kom- munizmin bazası” adlandırdı ABŞ 1957-ci ilin avqustunda yerli 150 amerikanp ərəst qüvvələrdən istifadə edərək Dəməşqdə siyasi çevriliş etməyə cəhd etdi. Lakin bu çevriliş baş tutmadı. Belə olan t əqdirdə ABŞ Suriyanın timsalında bu regiona hərbi müdaxilə t əşkil etməyə çalışdı. Hücuma dəstək vermək üçün isə Aralıq d ənizində olan ABŞ-ın 6-cı hərbi donanması Suriya sahillərinə doğru hərəkətə gətirildi. Müdaxilə təhlükəsi SSRİ-nin məsələyə qarışması nəticəsində aradan qalxdı. 1957-ci i lin oktyabrın 19-da SSRİ elan etdi ki, Suriyaya hər hansı bir müdaxilə təşkil edilərsə, o, BMT-nin bəyannaməsi və özünün t əhlükəsizliyini təmin etmək prizmasından çıxış edərək t əcavüzün qurbanına hərtərəfli yardım etmək üçün lazımı tədbirlər gör əcəkdir. Moskva artıq rəsmi şəkildə Türkiyənin Suriyaya qoşun yeritm əsinə cavab olaraq Suriyaya yardım edəcəyini bildirdi. Bununla b ərabər SSRİ Qafqaz sərhədi boyu öz ordusunu cəmləş- dirdi. Bundan sonra Türkiy ə öz ordusunu sərhəddən çəkdi. Suriyaya qarşı çevrilmiş imperialist xarakterli təhlükə onu Misir il ə yaxınlaşdırdı. 1958-ci ilin fevralın 1-də Suriya və Misiri birl əşdirən Birləşmiş Ərəb Respublikası yaradıldı ki, onun ilk prezidenti Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir oldu. Bu respub- likaya Misir v ə Suriyanın torpaqları daxil idi. Məhz bundan sonra bütün ərəb ölkələrində milli-azadlıq hərəkatları güclənməyə başladı. Livanda “Eyzenhauer doktrinası”nı qəbul etmiş prezident Şumana qarşı xalq etiraz dalğaları başlandı. Ən mühüm tarixi hadisə isə o dövrdə Yaxın Şərq ərazisində 1958-ci ilin iyulun 14-d ə İraqda olmuş inqilab idi. Başda 44 yaşlı briqada generalı Əbdül Kərim Qasem olmaqla vətənpərvər zabit- l ərdən ibarət olan “azad zabitlər” xalqın köməkliyi ilə hərbi çevriliş ed ərək ölkədə olan monarxiyanı devirdi. Kral II Feysəl və ingilis agenti olan baş nazir Nuri Səid öldürüldü. İraq respublika elan olundu v ə onun ilk prezidenti elə general Qasem oldu. Qasem prezident seçildikd ən sonra İraqın Bağdad paktından çıxdığını elan etdi. Ölk ədən ingilis qoşunlarını çıxardıqdan sonra SSRİ ilə dostluq v ə qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağladı. Bu isə Q ərbin İraqda eləcə də Yaxın Şərq regionunda həm siyasi nüfu- zuna h əm də neft sahəsində olan monopoliyaya böyük təhlükə tör ədirdi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|