İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
172 
üzvl
ərinin bu prinsiplərin təminatçısı  kimi  çıxış  etməsi  də  bu 
planda n
əzərdə tutulurdu.   
“Fahd planı” ərəb dövlətləri tərəfindən irəli sürülmüş birinci 
sülh t
əşəbbüsü idi.  
İsrail-Livan müharibəsi 
1982-ci ilin iyunun 6-
da  İsrailin  Livana  qarşı  təcavüzü 
başladı.  Bu əməliyyat “Qaliley üçün sülh” adlanırdı.  
İsrailin  1982-ci ildə  Livana təcavüzü  zamanı  iştirakçıların 
qüvv
ələr nisbəti aşağıdakı şəkildə idi.  
 
 
İsrail dövləti 
FAT 
Suri
ya 
Quru qoşunları 
76000 
1500
0 
2260
0 
Tanklar 
800 
300 
352 
Tank əleyhinə vasitələr 
200 
2300 
- 
Artilleriya 
- 
350 
300 
Zenit silahı 
- 
250 
100 
Təyyarələr 
1273 
0 
771 
Vertalyotlar 
42 
0 
16 
“Torpaq-Hava raketi” 
- 
- 
125 
 
1982-ci ilin aprelin 21-d
ən  İsrail  Livanın  paytaxtı  Beyrutu 
bombalamağa başladı.  İyunun 5-də İsrail Livan sərhədinə – Liva-
nın cənub hissəsinə zərbə endirdi.  Bununla əlaqədar, BMT-nin TŞ 
iyun 5-d
ə 508 saylı qətnaməni qəbul etdi ki, atəş kəsilsin.  Lakin 
İsrail  iyunun  6-da da hücumu davam etdirdi və  geniş  miqyaslı 
əməliyyata  başladı.    1982-ci ilin iyulun 3-də  İsrail  qoşunları 
Beyrutun q
ərbini mühasirəyə aldılar.  İyulun 6-da BMT TŞ  508, 
509 saylı qətnamələri qəbul etdi.  Yenə də İsrailin Livanı tərk et-
m
əsi tələb edilirdi.  1982-ci  ilin  avqustunda  İsraildən Beyrutun 
mühasir
əsindən əl çəkməsi tələb edildi.  
1982-ci ilin avqustun 21-d
ə ABŞ, Fransa və İtaliyadan təşkil 
edil
ən 2200 nəfərlik  əsgər və  zabitlər  sentyabrın  1-i ilə  14-ü 

---

 
173 
arasında  Beyrutda  olub  fələstinliləri evakuasiya etdilər.  Bundan 
sonra f
ələstinlilər tam müdafiəsiz qaldılar.  
İsrail  tərəfindən  Beyrut  dağıdıldı,  Sabra  və  Satil  düşər-
g
ələrində  əhaliyə  divan tutuldu.  Burada 700-dəən 3500 qədər 
adam öldürüldü.  
İsrailin  Livanda  təcavüzü  -  nəticə  etibarilə  Yaxın  Şərqdə 
Amerikanın  hərbi-siyasi  nüfuzunu  genişləndirməyə  yönəldilmiş 
olan bu t
əcavüz Kemp-Devid sövdələşməsinin və  Amerika-İsrail 
«strateji 
əməkdaşlığı»nın  birbaşa  nəticəsi  idi.    İsrail  qoşunlarının 
Livana girm
əsi  İsrail  və  ABŞ  tərəfindən  qabaqcadan  planlaş-
dırılmış tədbir idi.  Bu tədbir İsrailə ən müasir Amerika silahının 
külli miqdarda verilm
əsi,  İsrail  qoşunları  Sina  yarımadasında 
«mill
ətlərarası qüvvələr» adı altında Amerika qoşunları tərəfindən 
əvəz edildikdən  sonra  onların  İsrailə  qaytarılması  ilə  hazır-
lanmışdır.  İsrail işğalçılarının Livandakı qanlı avantürasının maddi 
əsasını Amerikanın çox böyük yardım göstərməsi, ildə 2,5 milyard 
dollar verm
əsi  təşkil  edirdi.  
Prezident  R.  Reyqan  Livanın  faciəsində  siyasi kapital 
qazanmağa  çalışaraq  Yaxın  Şərqdə  nizamasalnaməyə  aid  geniş 
elan edilmiş «yeni təşəbbüs»lə çıxış etdi.  Əslində «Reyqan planı» 
nın  mənası  bundan  ibarət  idi:  Livandakı  Amerika-İsrail  təcavü-
zünün n
əticələrini siyasi cəhətcə möhkəmlətməyi təmin etmək və 
yeni-yeni 
ərəb ölkələrini,  ən  əvvəl  İorandiyanı  Kemp-Devid 
prosesin
ə  cəlb etmək.    Amerikanın  təkliflərində  İsrail  qoşunlarını 
Livandan 
çıxarmaq barədə heç nə deyilmir, BMT-nin mövcudluğu 
yada salınmır, Fələstin dövlətinin yaradılması ideyası qəti sürətdə 
r
ədd edilirdi.   
Livanda hadis
ələrin qızğın vaxtında - 1982-ci ilin sentyabrın 
9-
da  yeni  “Reyqan  planı”  ortaya  çıxdı.    Onun  müəllifi ABŞ 
prezidenti R. Reyqan idi.  Planda göst
ərilirdi  ki,  İordan  çayının 
Q
ərb sahilində  və  Qəzzə  bölgəsində  İordaniya  ilə  assosiya hüqu-
qunda muxtariyy
ət çərçivəsində  fələstinlilərə  müstəqililk  verilsin.  
ABŞ-ın  bu  təşəbbüsü faktiki olaraq “Sülh müqabilində  torpaq” 
formuluna 
əsaslanırdı.    Bu  BMT  TŞ-nın  242  və  338  saylı  qətna-
m
əsində də öz əksini tapmışdır.  

---

 
174 
1982-
ci  ilin  sentyabrın  9-da  Ərəb  Dövlətləri  Liqasının 
M
ərakeşin  şəhəri Fəsin  adı  ilə  Fəs bəyannaməsi qəbul  edildi.  
Burada BMT-nin T
əhlükəsizlik  Şurasına  müraciət olunurdu ki, 
Yaxın  Şərqdə  regionun bütün dövlətləri  arasında  təminatlı  sülh 
yaratsınlar.  
1982-
ci ilin sentyabrın 15-də SSRİ “Yaxın Şərqdə sülhün altı 
prinsipi” adlı plan hazırladı.  
İsrail  özü  Livana  təcavüz zaman 675 adam itirdi. 
 
Ümumiyy
ətlə, “bu  təcavüz”  zamanı  Livandan  isə  17825 adam 
öldürüldü.  Q
ərbi Beyrut isə dağıdıldı.  Müharibə Livana 2 milyard 
dollara başa gəldi.   İsrail cüzi müvəffəqiyyət qazandı.  İsrail ona 
nail oldu ki, FAT-
ın  rəhbərləri və  silahlı  dəstələri Livandan 
çıxarıldılar.   Suriya  qoşunu  zəiflədi.  Digər tərəfdən isə, fələstin-
lil
ərin  Livandan  çıxarılması  heç  də  təhlükəni  aradan  qaldırmadı.  
Sad
əcə boşluq yarandı.  Burada İranın fəal müdafiə etdiyi Hizbul-
lah t
əşkilatının  üzvləri onun üçün yenidən təhlükə  təşkil  etdilər.  
İsrailin Cənubi Livanda “Cənubi Livan” adlı saxladığı qoşun da bu 
t
əhlükəni  aradan  qaldırmağı  bacarmadı.    1983-cü  il  mayın  17-də 
Liva
nda İsraillə sülh haqda danışıqlar başlandı.  Müharibədə vəziy-
y
əti aradan qaldırıldı.  Sülhün şərtləri aşağıdakılar idi: 
1.  C
ənubi Livanın xeyli hissəsi İsrailin təhlükəsizlik zonası 
adı ilə İsrailə keçirilirdi.  Həmin sərhəddə məhdud sayda Livanın 
silahlı qüvvələri yerləşdirilə bilərdi.  
2.    İsrail  qoşunlarının  iştirakı  ilə  Cənubi  Livanda  İsrailin 
hakimiyy
əti altında təhlükəsizlik zonası formalaşmalı idi.  
3.  Livan 
ərazisində Livan hökumətinə onun hakimiyyətinin 
möhk
əmlənməsinə  kömək üçün beynəlxalq qüvvələr  yerləş-
dirilm
əli idi.  
4.  Livandan f
ələstinlilərin İsrailə qarşı olan bütün təşkilatları 
çıxarılmalı və fəaliyyəti qadağan edilməli idi.  
5.    Livanın  cənubuna aid bütün qərarların  Livan  və  İsrailin 
birlikd
ə qəbul etməsi zəruri idi.   
Bütövlükd
ə  bu  saziş  Livanın  müstəqilliyi, suverenliyini və 
ərazi bütövlüyünü pozmaq demək idi.  Ona görə bu qeyri-hüquqi 
xarakter daşıyırdı.  Bu saziş Livanda sabitliyi pozdu.  

---