İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
181 dinl ərinin iudizmin, xristianlığın və islamın müqəddəs məkanları burada yerl əşir. Üç qit ənin kəsişdiyi yerdə yerləşən Yaxın Şərq, eyni za- manda Vaşinqton üçün fəal rəqabət meydanı kimi də qəbul edilir. Müasir dövrd ə bu rəqabət ABŞ-ın Avropa birliyi, Asiya tərəf- daşları və rəqibləri arasında gedir. Bu da ABŞ-ın regional müna- sib ətlərində 3 amillə aydın büruzə verir: Regional-iqtisadi əmək- daşlıq və inteqrasiya; Neft amili; Dini amil. Corc Buş (Ata) həm- çinin “Kiçik addımlar” diplomatiyasını da irəli sürdü. Bununla əlaqədar ABŞ-ın dövlət katibi Beyker Yaxın Şərq regionuna səfər etdi. N əticədə ABŞ yenə də “Kiçik addımlar” diplomatiyasından istifad ə edərək Beyker “Mövsümi əməliyyat” planını irəli sürdü. Con Beyker 1991-ci ilin mart ın 8-dən oktyabrın 18-nə qədər aparılan danışıqlar nəticəsində həm İsrail dövlətini, həm də Ərəb dövl ətlərini beynəlxalq konfrans çağırılmasına razılaşdırırdı. 1991- ci ilin oktyabrın 30-dan noyabrın 1-nə qədər Madriddə Yaxın Şərqə dair beynəlxalq konfrans keçirildi. 1991-ci ildə Y.Ərəfat başda olmaqla FAT rəhbərliyi Madrid konfransında işti- rak etdi. 90- cı illərdə Ərəb-İsrail münaqişəsi yeni mərhələyə qə- d əm qoydu. SSRİ ilə Yaxın Şərqdə sülh yolu ilə məsələləri nizama salmağa razılıq əldə edildi. Bu konfransın ən böyük əhəmiyyəti o idi ki, o, ərəb-İsrail danışıqları üçün yol açdı. Konfransın iştirak- çıları “Torpaq müqabilində sülh” prinsipi əsasında məsələyə yanaş- mağı dəstəklədilər. Bundan sonra sülh prosesi ikitərəfli əsasda h əyata keçirilməyə başladı. Sülh prosesinin çərçivəsi dörd istiqa- m ətdə müəyyənləşdirildi: 1)İordaniya; 2)Suriya; 3)Livan; 4)Fələs- tin- İsrail. Gələcəkdə sülh prosesi çoxtərəfli əsasda davam etdiril- m əli idi. 1991-93-cü ill ərdə bu problem dəfələrlə müzakirə edildi. Yen ə də İsrail fələstinlilər əleyhinə kütləvi təqibləri davam etdirirdi. 1992-ci ild ə İsraildə Əmək Partiyası hakimiyyətə gəldi. Onun li- deri baş nazir İsaak Rabin dialoqlara cəhd etdi. İsrail rəhbərliyi FAT-a münasib ətdə mövqeyini dəyişdirdi, onu “terrorçu təşkilat” adlan dırmaq fikrindən əl çəkdi. Lakin İsrail onu da bildirdi ki, F ələstin ərəb xalqının nümayəndəliyini vahid və qanun hesab edə bilm əz. 182 1992- ci ilin yanvar ayının 28-29-da Moskvada ərəb-İsrail danışıqlarının birinci raundu keçirildi. Nəticədə aşağıdakı məsələ- l ərə aid işçi qrupu təşkil edildi: 1)regional t əhlükəsizlik və silahlar üzərində nəzarət üzrə 2)Su t əchizatı üzrə 3)Ətraf mühit üzrə 4)İqtisadi və regional inkiaşf üzrə 5)Qaçqınların vəziyyəti üzrə ABŞ FAT-la İsrail arasındakı münasibətlərin yumşalmasına xüsusi s əy göstərirdi. 1993-cü ilin sentyabrında Osloda İsraillə- FAT bir-birl ərini tanımaq haqda məktub mübadiləsi etdilər. Bu işdə Norveçin xarici işlər naziri Yohanna Yorqana Host vasitəçilik etdi. 1993- cü il sentyabrın 13-də FAT-ın nümayəndələri “Müvəq- q əti özünü idarənin təşkili prinsipləri haqqında” bəyənnaməni imzaladılar. Buna Oslo sazişi də deyirlər. Bu bəyənnamədə aşağı- dakı müddəalar var idi: 1. İordan çayının qərbi və Qəzzə bölgəsində İsrail tərəfindən tutulmuş ərazidə fələstinlilərə muxtariyyət vermək və oradan İsrail qoşunlarını evakuasiya etmək; 2. F ələstinlilərə təhsil, mədəniyyət, sosial təminat, səhiyyə, birbaşa vergilər sahəsində səlahiyyət vermək; 3. F ələstin muxtariyyəti çərçivəsində hərəkət edən polis qüvv ələri təşkil etmək. Bütün bunlar h əmin ərazidə İsrail qoşunları getdikdən sonra, 4-5 illik keçid dövründ ə başlamalı idi. Daimi statuslu sazişin bağlanmasına hazırlıq 3 mərhələdə həyata keçirilməli idi: a)Q əzza bölgəsi və İordan çayının qərb sahilindəki – İsrixon şəhərində fələstin milli inzibati idarəsi təşkil ediləcəkdi; b)II m ərhələdə bu ərazidə Fələstin və İsrail milli idarəsi birgə f əaliyyət göstərməli idi; c)Bu vilay ət daim İsrailin hakimiyyəti altında olmalı idi. F ələstin muxtariyyətini idarə etmək üçün Fələstin özünü- idar əsi müvəqqəti orqanları sovetinə ümumi seçkilər keçirilməsi t əşkil edilməli idi. İsrail hakimiyyəti ilə İsraillə Fələstin xalqının nümay əndələri arasında keçid dövrünün ilk 3 ilində daimi status haqqında danışıqlar aparılması, bu danışıqların hələ də qalan həll 183 edilm əmiş məsələləri əhatə etməsi nəzərdə tutulurdu. Sazişdə qaç- qınlar, təhlükəsizlik tədbirləri, sərhədlər, qonşu dövlətlərlə əmək- daşlıq və onlara münasibət və s. də öz əksini tapmış oldu. 80-ci ill ərin sonunda İsrailin işğal etmiş olduğu ərazilərdə İntifadın başlanması, eləcə də Fələstin Azadlıq təşkilatının tama- mil ə yeni keyfiyyətdə çıxış etməsi, Yaxın Şərq sülh prosesində də yeni m ərhələnin başlanmasını səciyyələndirirdi. 1991- ci ilin oktyabrında Helsinki razılaşmasına uyğun olaraq Vaşinqton və Moskva Yaxın Şərq sülh prosesinə dair növbəti sammitin çağırılmasını reallaşdırdılar. Konfransda əldə olunmuş razılığa əsasən Yaxın Şərq sülh prosesinin aparılması üçün iki istiqam ətdə - ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqların aparılması qərara alındı. Madrid sammitind ən sonra çoxtərəfli danışıqlar istiqamətində ilk konfrans Moskvada keçirildi. Moskva görüşü münaqişənin həl- lind ə çoxtərəfli müzakirələrin başlandığına start versə də, faktiki olaraq bu müzakir ələr 90-cı illərdə mütəmadi və intensiv olaraq keçirilm ədi. Buna səbəb isə ABŞ-ın ikitərəfli danışıq və görüşlərin keçirilm əsi istiqamətindəki vasitəçilik missiyasında yenidən təşəb- büsü ələ alması oldu. İshaq Rabinin hakimiyyətə gəlməsi, istər ABŞ-İsrail müna- sib ətlərinin, istərsə də Fələstin probleminin həllinin yeni müstəviyə keçirilm əsini əsaslandırırdı. Çünki Rabin torpaqların bir hissəsinin verilm əsi ilə razılaşır, yəhudi məskənlərinin tikintisinin dayan- dırılması mövqeyindən çıxış edirdi. Vaşinqton Strateji Tədqiqatlar Mərkəzinin Yaxın Şərq üzrə m əruzəsinə əsasən, “soyuq müharibə”nin başa çatması SSRİ-nin regiondakı satellitlərinin bir-biri ilə yaxınlaşmasına obyektiv şərait yaratdı. Ona görə də, İsrail ilə FAT qarşıya qoymuş olduğu müba- riz ədə balans və paritetə nail olmaq məqsədilə, Suriya və İranla yaxınlaşmanı ön plana çıxartdı. Qlobal dəyişikliklər İsrailə taktiki üstünlük vers ə də, beynəlxalq münasibətlərdə özünə yer almağa başlayan yeni tendensiya – böyük müharibələrin arxa plana keç- m əsi əvəzində lokal münaqişələrin ön plana çıxması tendensiyası T əl-Əvivə də öz mövqelərinə yeni yanaşmanı vacib edirdi. Qlobal s əviyyədə hərbi-siyasi dəstəkdən məhrum olan bəzi ərəb ölkələri, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|