İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
163 nevr ə konfransını çağırmaq üçün SSRİ-dən də razılıq alındı. Lakin Suriyanın etirazı bu planın baş tutmamasına səbəb oldu. 1978- ci ilin qışında Vaşinqtonda Misirlə İsrail arasında seperat danışıqlar başlandı. 1978-ci ilin bütün yarım ili ərzində ABŞ tərəflərin mövqeyinin yaxınlaşması üçün bütün diplomatik s əyləri fəallaşdırdı. Lakin irəliləyiş hiss olunmadı. Belə olan şəraitdə ABŞ prezidenti Misir prezidenti Ənvər Sadata və İsrailin baş naziri Beginə təklif etdi ki, Kemp-Deviddə birbaşa danışıqlara başlasınlar. Bu danışıqlar nizamasalma işlərini görməkdə mühüm addım olmalı idi. Karter vasitəçi rolunu öz üzərinə götürdü. Da- nışqlar çox kəskin şəraitdə gedirdi və hər an pozulmaq qorxusu var idi. Karter çox böyük z əhmət bahasına İsrailin baş nazirini güzəştə getm əyə razı sala bildi. Nəticədə 1978-ci ilin sentyabrın 17-də ABŞ nümayəndə heyəti həm ərəblərə, həm də yəhudilərə əlverişli olan layih ə ilə çıxış etdi. Bir çox tədqiqatçılar belə hesab edirdilər ki, bu saziş ərəblərin mənafeyinə ziddir, sülhün bağlanması işini l əngitmişdir. Tədqiqatçılar ABŞ inzibati idarəsinin bu məsələdə günahkar hesab edirl ər. Onların fikrincə, bu sənəd İsrailin maraq- la rına uyğundur və ərəblərin birliyini pozur. Lakin ABŞ prezi- dentinin yazılarını oxuyarkən məlum olur ki, onun fikrincə, bu s ənəd qonşu dövlətlərin barışmasında ilk addımdır. Prezident göst ərirdi ki, gec-tez digər ərəb dövlətləri də bu addımı atmalıdırlar. Kemp-Devid müqavil əsi isə 1979-cu ilin martında bağlandı. ABŞ çalışırdı ki, “Kiçik addımlar” diplomatiyasına əməl edilsin. Bu is ə o deməkdir ki, əvvəlcə İsraillə ərəb dövlətlərindən biri ikit ərəfli qaydada sülh bağlasın. 1978-ci il sentyabrın 6-7-də ABŞ- ın təşəbbüsü ilə Kemp-Deviddə ABŞ prezidenti Karterin vasit əçiliyi ilə İsrailin baş naziri Begin və Misir prezidenti Ənvər S ədat arasında görüş keçirildi. Bu görüş nəticəsində iki mühüm s ənəd imzaladı. Bu tarixə Kemp Devid sazişi kimi düşdü. S ənədlərdən biri “Yaxın Şərqdə sülhün çərçivəsi” adlanırdı ki, burada aşağıdakı məsələlər öz əksini tapmışdır: - Q əzzə bölgəsində və İordan çayının qərb sahilində yaşayan f ələstinlilərə məhdud özünü idarə hüququ verilməsi; - 242 v ə 338 saylı qətnamələrə uyğun olaraq ərəb-İsrail münaqişəsini qəti şəkildə nizama salmaq; 164 - beş il ərzində fələstinlilərə muxtariyyət təqdim etmək; - İsraillə Misir, İordaniya, fələstinlilər arasında İordan çayı- nın qərb sahili və Qəzzə bölgəsinin gələcəyi haqqında danışıqlar aparmaq. İkinci sənəd “Misirlə İsrail arasında sülh müqaviləsi bağlamağın çərçivəsi” adlanırdı ki, burada yaxın üç ay müddətində bu işə hər iki tərəfin hazırlaşması tələb olunurdu. Bu dövrd ə Dəməşqdə keçirilən ərəb ölkələrinin dövlət başçılarının müşavirəsində Misirlə diplomatik münasibətləri kəs- m ək haqqında qərar qəbul edildi. Ona qarşı iqtisadi baykot başlandı. Ərəb ölkələri liqasının ştab-mənzili Qahirədən köçürül- dü. Müşavirədə həmçinin “Siyasi bəyanat” qəbul edildi. Bəyanat- da bildirilirdi ki, ərəb dövlətləri Kemp-Devid sazişlərini tanımır. Ərəb dövlətləri bunu “təslimolma” kimi qəbul etdilər. Ərəb ölk ələrinin yüksək dairələrinin müşavirəsində (1978-ci il noyabr, Bağdad) Kemp-Devid sazişləri mühakimə edildi, qəbul edilmədi, Misir əleyhinə sanksiya tətbiq etmək qərara alındı. 1979-cu ilin martın 8-dən 13-nə qədər ABŞ prezidenti C. Karter və dövlət katibi Vens Misir v ə İsraildə oldular. Bu dövrdə ABŞ “kiçik addımlar diplomatiyası” yeridirdi. 1979- cu ilin mart ayının 26-da Kemp-Deviddə Misirlə İsrail arasında sülh müqaviləsi bağlandı ki, onun şərtləri aşağıdakılar idi: 1. Misirl ə İsrail arasında müharibə vəziyyətinin qurtarması 2. Qarşıdan gələn ilin üç ayı ərzində İsrailin Sinay yarıma- dasında öz qoşunlarını çıxarması haqqında öhdəlik götürməsi 3. Misirl ə İsrail arasında tam həcmdə diplomatik münasibət- l ərin yaradılması öhdəliyinin Misirin öz öhdəsinə götürməsi. Misirl ə İsrail arasında ticarət əlaqələrinin yaradılması, Suveyş kanalından İsrail gəmilərinin keçməsinə icazə verilməsi, həmçinin bunun Tiran b ərzəxinə və Akab körfəzinə də aid edilməsi Sinay yarımadasından İsrail qoşunları 1982-ci ilin aprelin 25- n ədək çıxarıldıqdan sonra oraya müşahidəçi kimi ABŞ, Böyük Britaniya, İtaliya və Niderlandın qoşun kontingentləri yerləşdirildi. Bütün bunlar yen ə də Yaxın Şərq problemini həll edə bilmə- di. Bu problem yen ə də dünyanın mədəsində həzm edilə bilməyən 165 bir tik ə kimi qaldı. Bu məsələyə görə Misir Ərəb dövlətləri liqasından çıxarıldı. Bu dövrd ə Kemp-Devid müqaviləsinə görə SSRİ ilə ABŞ arasındakı münasibətlər gərginləşdi, ərəb dövlətlərindən müna- qişədə iştirak edənlərin digərləri də ABŞ-dan narazı qaldılar. Bütün bunlarla b ərabər, Yaxın Şərq problemi ABŞ rəhbərliyinin yen ə də maraq dairəsi olaraq qaldı. Amerika- İsrail strateji ittifaqı 1981- ci il noyabrın 30-da ABŞ-ın və İsrailin müdafiə nazir- l əri Vaşinqtonda «strateji əməkdaşlıq sahəsində qarşılıqlı anlaşmaya dair memorandum» imzalamışdı. H əmin sənədin giriş hissəsində hər iki tərəf «Birləşmiş Ştatlarla İsrail arasında ümumi dostluq telləri» olduğunu və «qar şılıqlı təhlükəsizliyi təmin etmək sahəsində hər iki ölkə arasında münasibətlərin mövcudluğu»nu təsdiq etmişdi. Vaşinqtonun Təl-Əvivə «meyli»nin səbəbi ərəb xalqlarının milli- azadlıq hərəkatına qarşı mübarizə üçün ondan istifadə etmək v ə ən mühüm strateji dayaq məntəqəsində Amerika imperializ- minin mövqel ərini möhkəmlətmək niyyətləri idi. Amerika Birl əşmiş Ştatlarının hegemonluq planları ilə dövt ələb İsrail ekspansiyaçılığının uzlaşdırılmasına o əsas təşkil etmişdir ki, hər iki ölkə arasındakı «xüsusi» münasibətlər qırx ilə yaxın bir müddətdə onun üzərində dayanır. Londonda çıxan «Tayms» q əzeti həmin münasibətləri xarakterizə edərək hələ 1971- ci ild ə yazmışdı ki, ABŞ ilə İsrail arasındakı münasibətlərin «Amerika tarixind ə misli-bərabəri olmamışdır… Bütün sahələrdə – müdafi ə, iqtisadi əməkdaşlıq, kəşfiyyat məlumatları mübadiləsi, ikili t əbəəlik və qarşılıqlı diplomatik yardım sahələrində olan bu əlaqələr, məsələn, Birləşmiş Ştatlarla Böyük Britaniya arasındakı əlaqələrdən çox-çox sıx olmuşdur». Axı məlumdur ki, Vaşinqtonla Londonun beyn əlxalq meydanda siyasi xətlərinin eyniliyini bir çoxları uzun zaman az qala «ailə ittifaqı» kimi təsəvvür edirdilər. Bu dövrd ə həmişə olduğu kimi, Birləşmiş Ştatların siyasi h əyatında İsrail lobbisi olduqca mühüm rol oynayır, burada sionist yuxarı təbəqə ağalıq edirdi. İsrail lobbisi xeyli hissəsini öz nəzarəti Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|