İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
105 Az ərbaycan və ABŞ arasında təhlükəsizlik və silahlara nəzarət m əsələlərinə dair ikitərəfli məsləhətləşmələr aparılırdı. Məsləhət- l əşmələr gedişində geniş spektrli təhlükəsizlik məsələləri araşdırıl- mış, o cümlədən, regional məsələlər, sərhədə nəzarət; Avropada Ali Silahlı Qüvvələr məsələsi və onunla bağlı narahatlıq doğuran suallar; “Sülh namin ə tərəfdaşlıq” proqramının yaratdığı imkanlar; NATO- nun genişlənməsi və Avropa təhlükəsizliyin arxitekturası, habel ə enerji və nəqliyyat dəhlizinin təhlükəsizliyi problemlərinə dair ətraflı fikir mübadiləsi aparılmışdır. 1997-ci il iyulun 27-d ən avqustun 7-dək Azərbaycan prezidenti H. Əliyevin ABŞ-a ilk rəsmi səfəri oldu. Bu səfərlə iki dövl ət arasında münasibətlərin inkişafında keyfiyyətcə yeni m ərhələnin əsası qoyuldu. S əfər zamanı 5 mühüm sənəd: - ABŞ – Azərbaycan münasibətləri haqqında birgə bəyanat; - S ərmayə qoyuluşunun qarşılıqlı qorunması və təşviq edilm əsi haqqında Azərbaycan Respublikası ilə ABŞ hökuməti arasında müqavilə; - ABŞ ilə Azərbaycan arasında müdafiə və hərbi sahələrdəki g ələcək münasibətlər barəsində birgə bəyanat; - Az ərbaycan Respublikası və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında energetikanın inkişafı üzrə ikitərəfli dialoq yaradılması niyy ətləri haqqında bəyanat; - Layihələrin təşviqinə dair baş saziş – imzalandı. Bununla yanaşı, dəyəri 8 mlrd. ABŞ dolları məbləğində qiy- m ətləndirilən yeni 4 neft müqaviləsi bağlandı. Partnyorluq müna- sib ətlərinin genişləndirilməsi tədbirləri haqqında” sərəncam imza- lan dı. Az ərbaycan – ABŞ iqtisadi münasibətlərinin yaranması və bütün sonrakı inkişafında neft amili həlledici rol oynamışdır. T əsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) xarici enerji kompaniyaları ilə 1994-cü il sentyabrın 20-də imzaladığı ilk neft müqaviləsində ABŞ-ın 4 iri neft şirkəti aşağıdakı mühüm pay faizləri ilə təmsil olunmuşdur. 1.Amoko – 17. 01 % 2.Yunokal – 10. 0489 % 106 3.Ekson – 8. 0006 % 4.Penzoyl – 4. 8175 % Az ərbaycanın zəngin enerji ehtiyatlarına malik olması ABŞ- ı respublikamızla sıx iqtisadi və siyasi münasibətlər qurmağa vadar ed ən olduqca əhəmiyyətli amil olsa da, hər halda yeganə c əhət deyildir. Azərbaycan – ABŞ əlaqələri iqtisadiyyatın digər sah ələrində də qurulmuşdur. Ölk ə prezidenti Heydər Əliyevin ABŞ-a ilk rəsmi səfərindən sonra ABŞ-la Azərbaycan Respublikası arasındakı əlaqələr daha da genişlənmişdi. 107 II. ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasəti Yaxın və Orta Şərq ölkələri haqqında ümumi məlumat Yaxın və Orta Şərq ölkələri Afrikadan Misir və Sudan daxil olmaqla 18 ölk ədən ibarətdir. Orta Şərqə İran və Əfqanıstan aid edilir. Regionun simasını ilk növbədə onun əlverişli coğrafi mövqeyi v ə zəngin neft yataqları müəyyən edir. Bu ölk ələrin başlıca əlaməti üç qitənin yol ayrıcında, mühüm hava v ə dəniz yollarının (Bosfor, Dardanel, Bab-ü-Məndəb boğazları, Süveyş kanalı) kəsişdiyi yerdə yerləşməsidir. Belə coğrafi mövqe Yaxın və Orta Şərq xalqlarının siyasi və iqtisadi h əyatına əsaslı təsir göstərmiş və onun tərkibində Mesopotamiya (D əclə və Fərat çayları arasında), Levant (Aralıq dənizi sahilində) kimi tarixi vilay ətlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Siyasi cəhət- d ən Yaxın Şərq həmişə dünyanın narahat regionlarından biri, “barıt çəlləyi” olmuşdur. XX əsrin II yarısında regionda siyasi v əziyyət qeyri-sabitliyi ilə fərqlənirdi. Yaxın Şərq, İraq-Qərb, Kürd, Kipr probleml ərinin uzun müddət həll olunmaması regionda siyasi g ərginlik yaradır. Regionun əhalisinin 80%-nı türklər, ərəblər və farslar təşkil edir. Başqa xalqlar arasında kürdlər, y əhudilər, bəluçlar üstünlük təşkil edir. İran körfəzi, Qara və Aralıq dənizi sahillərində, çay vadilərində və vahələrdə əhali sıx m əskunlaşmışdır. C ənub və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinə nisbətən bu region- da urbanizasiya s əviyyəsi yüksəkdir. Əfqanıstan, Yəmən və Oman istisna olmaqla, regionun bütün ölk ələrinin əhalisinin yarıdan çoxu şəhərlərdə yaşayır. Ən iri şəhərləri Tehran, İstanbul, Ankara, Bağdad, İzmir, İsfahan, Dəməşq, Ər-Riyad, Təbriz və başqalarıdır. Müasir dövrd ə regionun dünya təsərrüfatında neft və təbii qaz m əhsullarının iri istehsalçısı və NİEÖB-nin sənaye məhsullarının geniş satış bazarı kimi çıxış etməsi, dünya sənayesində və iqtisa- diyyatında onun rolunu gücləndirmişdir. Buradan NİEÖB qrupuna daxil olan ölk ələr, İsrail, Türkiyə, zəngin neft və qaz resursları hesa bına sürətlə inkişaf edən, dünyada ən varlı İran körfəzi sahili ərəb dövlətləri və dünyanın ən kasıb ölkələrindən olan Əfqanıstan v ə İordaniya yerləşir. Yaxın və Orta Şərq ölkələri müxtəlif islam 108 t əşkilatlarında (İKT, ƏÖC, İslam İnkişaf Bankı, İslam İqtisadi və M ədəni Məsələlər Komissiyası və s. ) birləşmişlər. S ənayenin inkişafı üçün təbiət Yaxın və Orta Şərq regionuna qiym ətli sərvətlər bəxş etmişdir. Zəngin neft və təbii qaz resurslarından başqa, region ölkələri filiz, qeyri-filiz və qiym ətli metal sərvətlərinə malikdir. Xrom (Türkiyə), xörək duzu (İordaniya) , təbii kükürd və fosforit (İraq)ehtiyatı dünya əhəmiy- y ətlidir. İran dəmir filizi, Türkiyə mis filizi ilə zəngindir. Regionda s əhra və yarımsəhra landşaftının üstünlük təşkil etm əsi suvarma əkinçiliyinin, köçəri və yarımköçəri heyvandar- lığın tarixən inkişafına səbəb olmuşdur. Yaxın və Orta Şərqin k ənd təsərrüfatında əkinçilik üstünlük təşkil edir. Regionun xarici əlaqələrində dəniz nəqliyyatı əsas rol oyna- yır. Regionun ən iri limanları İran körfəzində (Küveyt, Dubay, Əbu-Dabi) , Qara dənizdə (İstanbul, İzmir, İzmit, İsgəndurun)və Aralıq dənizdə (Hayfa)yerləşir. Dəmiryol nəqliyyatı zəif inkişaf etmişdir. İxracatında neft və neft məhsulları, mayeləşdirilmiş qaz, əlvan metallar, yüngül sənaye və ənənəvi kənd təsərrüfatı məh- sulları, idxalında isə sənaye məhsulları üstünlük təşkil edir. İran Yaxın və Orta Şərqdə sahəsinə görə Səudiyyə Ərəbis- tanından sonra ikinci böyük dövlətdir. İranın mühüm xüsusiyyəti onun Avropa, Asiya, v ə Afrika arasında yerləşməsi, dənizlərə çı- xışı olmasıdır. İran, əhalisi sürətlə artan dünya ölkələrindəndir. Son 50 ild ə əhalisi 4 dəfə artmışdır. İran mürəkkəb milli-etnik xü- susiyy ətlərə malik ölkədir. Ölkədə 40-dan artıq xalq yaşayır. Bun- lardan ən böyüyü farslardır. Fars dil qrupuna aid sayca ikinci xalq kürdl ərdir. Azərbaycanlılar (təqribən 30 mln. nəfər), türkmənlər, qaşqaylar, əfşarlar, şahsevənlər türk dili qrupuna aid edilir. 1979- cu il fevralın 11-də (“İnqilab günü” kimi ölkənin milli bayramı)İranda şah rejimi devrilmiş və ölkə İran İslam Respub- likası adlandırılmışdır. Həmin ildə qəbul edilən konstitusiyaya gör ə (1989-cu ildə bəzi əlavələr edilmişdir)ölkə həyatında ruha- nil ərin rəhbər rolu təsdiq olunmuşdur. Ölkənin ictimai həyatının bütün sah ələri (siyasət, iqtisadiyyat, mədəniyyət, tədris) islamlaşdı- rılmışdır. Dövlətdə ali vəzifələr bir-birindən aslı olmayan qanun- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|