Ikromova feruzaning biologik faol va dorivor moddalarning bola organizmiga ta

Rivojlanishidagi kritik davrlar 
Odam organizmining rivojlanishi uzluksiz jarayon sifatida inson hayotining barcha 
davrida davom etadi. Odam hayotining har bir davrida shu davrning xarakterli 
xususiyatlari, oldingi davrning qoldiqlari va kelgusi davrning kurtaklari paydo 
bo'ladi. Bu davrlarda organizm ketma-ket morfologik biokimyoviy va fiziologik 
o'zgarishlarga uchraydi. Bu o'zgarishlar o'sish va rivojlanish bosqichlarini yuzaga 
keltiruvchi irsiy faktorlarga bog'langan.Bola 
organizmi 
voyaga 
yetgan 
organizmdan bir qator belgilari bilan farq qiladi. Tana vaznining ortishidagi, 
alohida a'zolar va to'qimalarning kattalashuvidagi eng jadal o'zgarishlar bola 
hayotining birinchi yilida va bolalik davrida yuzaga chiqadi.Voyaga yetgan davrda 
organizmning o'sishi to'xtaydi, lekin funksional differensiyalashuvi va reflektor 
faoliyati 
takomillashuvi 
ichki 
kortikal 
aloqalarning 
rivojlanishi 
va 
murakkablashuvi hisobiga davom etadi. Qarish jarayoni o'ziga xos bo'lib, bir qator 
qayta rivojlanish bilan bog'liqdir.Bolaning rivojlanish davrlari tana va a'zolar 
og'irligi va kattaligi, skelet suyaklarining qotish darajasi, tishlarning paydo bo'lishi, 
ichki sekretsiya bezlaridagi birlashtiruvchi to'qimalarning rivojlanishi, kortikal 
faoliyat tavsifi va boshqa belgilar asosida aniqlanadi. Lekin, hozirgi davrgacha, 
yoshga oid davrlarni tizimlashtirish uchun asos bo'ladigan universal umumiy 
biologik funksional va morfologik belgilarning to'liq ro'yxati aniqlangani yo'q. 
Yoshga oid davrlar tizimi N.P.Gundobin tomonidan tavsiya qilingan bo'lib 
tizimlashtirishda 
bir 
tomondan 
organizmning 
asosiy 
rivojlanish 
qonuniyatlari, ikkinchi tomondan, bolalik va o'smirlik davrida tarbiyalashni tashkil 
qilish masalalari hisobga olingan. Shuning uchun quyidagi: yasli, bog'cha, 
boshlang'ich, o'rta va yuqori maktab yosh davrlarini pedagogik davrlar deb ham 
yuritsa bo'ladi. Bolalik davrining tizimi quyidagicha tavsiya etilgan 
Yosh - bu shaxsning yashovchan xususiyati bo'lib, u inson hayotining 
davomiyligini va uning hayot natijasida olingan rivojlanish darajasini aks ettiradi. 
Yosh turlari: 

---

1. Xronologik (pasport) 
2. Shartli yosh (yosh normasiga muvofiq insonning rivojlanish darajasi) 
Shartli yoshga ajrating: biologik, psixologik (aqliy), ijtimoiy, shaxsiy. 
Elkoninning yosh davri 
1) Go'daklik (0-1 yosh) - kattalar bilan hissiy aloqa 
2) Erta bolalik (1-3 yosh) - subyektiv-manipulyatsion faoliyat 
3) Maktabgacha tarbiyachi (3-7 yosh) - rolli o'yin 
4) kichik maktab o'quvchisi (7-11 yosh) o'quv faoliyati 
5) O'smir (11-15 yosh) bilan shaxsiy shaxsiy aloqa 
6) Erta yoshdagi (15-18 yosh) o'quv va kasbiy faoliyat 
Boshlang'ich maktab o'quvchilarining yosh xususiyatlari, ularning jismoniy tarbiya 
darslarini hisobga olish. 
Eng yosh maktab yoshi 6 - 7 yoshdan boshlanadi, bola maktabda o'qishni 
boshlaganda va 10 - 11 yoshgacha davom etadi. Ushbu davrning etakchi faoliyati 
o'quv faoliyati hisoblanadi. Bolaning jismoniy va ruhiy sog'lig'ini mustahkamlash 
davom etmoqda. Ayniqsa ... duruş shakllanishiga e'tibor berish juda muhim, 
chunki birinchi marta bola maktab anjomlari bilan og'ir portfelni olib yurishga 
majbur. Boshlang'ich maktab yoshida bolalarning intilishlari ko'paymoqda. Shu 
sababli, ushbu yoshdagi bolaning faoliyatining asosiy sababi muvaffaqiyatlarga 
erishish uchun sababdir. Ba'zida bu motivning yana bir turi mavjud - 
muvaffaqiyatsizlikka yo'l qo'ymaslik uchun sabab. Bola ongiga muayyan axloqiy 
ideallar, xulq-atvor namunalari qo'yildi. Bola ularning ahamiyati va zarurligini 
tushunishni boshlaydi. Ammo bolaning shaxsiyati shakllanishi samarali bo'lishi 
uchun kattalarga e'tibor va baho berish muhimdir. 

---

Xulosa 
Shundan xulosa qilish mumkunki, balog’at davri keskin davri bilan ajralib turadi, 
shuning uchun ikkinchi darajali jinsiy xususiyatlarning faol ko’rinishi, tananing 
konstitutsiyaviy xususiyatlarning shakllanishi, ovozning buzilishi va tashqi va 
ichki jinsiy a’zolar bilan bog’liq barcha o’zgarishlar mavjud. Hissiyot odamda 
sodir bo’layotgan hodisa va narsalardan shaxs sifatidagi odam uchun ahamiyatli 
bo’lganlari haqida darak beruvchi signallar tizimi hisoblanadi. Mazkur holda sezgi 
a’zolariga ta’sir qiluvchi cheksiz miqdordagi qo’zg’ovchilardan aniq bo’lib 
ajraladi, ba’zilari bir-birlari bilan qo’shilib ketadi va paydo bo’lgan hissiyot bilan 
birlashib ketadi. 
Xulosa o‘rnida hissiyotlarning tarkibiy qismlarini keltirib o‘tish zarur, bular: 1) 
sub’ektiv kechinma, 2) organizm reaksiyasi, 3) hissiyotlar bilan yuzaga kelgan va 
xayoldagi fikrlar yig‘indisi, 4) o‘ziga xos yuz ifodasi, 5) umumlashtirilgan hissiyotli 
reaksiyalar: salbiy hissiyotda atrofdagi voqealarga nisbatan munosabatingiz ham 
salbiy bo‘ladi, 6) ushbu hissiyot bilan assotsiatsiyalangan harakatlarga moyillik. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
S.X.Aripova, “Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi”. Toshkent: “Fan va 
texnologiya”. 2010y. 
2.
K.Almatov., “Ulg’ayish fiziologiyasi” T.: M.Ulug’bek nomidagi 
bosmaxonasi. 2004y. 
3.
Q.Sodiqov “Sog’lom turmush tarzini shakllantirish” o’quv qo’llanma. 2007.