Ikromova feruzaning biologik faol va dorivor moddalarning bola organizmiga ta

Bolalarning jinsiy tarbiyasi. 
Shuncha vaqt davomida sizning farzandingiz siz uchun er yuzidagi eng kichik va 
eng nozik maxluq bo'lib qoldi. Ammo vaqt beparvolik bilan o'tadi va endi sizda o'z 
huquqlari va istaklarini e'lon qiladigan o'spirin bor va bundan tashqari, u juda ko'p 
noqulay savollarga ega. Menstrüel tsikl, birinchi va jinsiy xayollar, tanadagi 
o'zgarishlar va qarama-qarshi tana bilan munosabatlar. Mavzular juda nozik va 
aksariyat ota-onalar ulardan qochishni afzal ko'rishadi. Biroq, o'spirinlar uchun 
jinsiy ta'lim muhim masala bo'lib, unga e'tibor bermaslik ko'pincha halokatli 
oqibatlarga olib keladi. 

---

Birinchi o'zgarishlar. 
Ularning yoshi ayniqsa sezilarli bo'lib turishi har xil bo'lishi 
mumkin. Ba'zilar uchun bu 11 yil, boshqalari uchun - 14. Ayni paytda tanani 
umuman rivojlanmoqda. Tana vazni va bo'yi sezilarli darajada oshadi, ish 
qobiliyati oshadi, barcha fiziologik tizimlar faol rivojlanmoqda. Ammo endokrin 
bezlar bu vaqtda eng faol ishlaydi. Hatto ularning ta'siri ostida xatti-harakatlar ham 
o'zgaradi. Axborot vakuumini yaratmaslik uchun, o'spirinlar uchun jinsiy tarbiyani 
iloji boricha tezroq boshlash kerak, barcha savollarga malakali javob berib, uni 
qiziqtirgan mavzularni yashirmaslik kerak.
 
Maktab yoki ota-onalar. 
Bu yana bir muhim savol. Nisbatan yaqinda o'spirinlar 
uchun jinsiy tarbiya umuman mavjud emas edi. Bolalarning o'zlari o'zlarining katta 
o'rtoqlaridan o'rganib, ma'lumotlarni asta-sekin yig'ishlari kerak edi. Natijada, u 
buzilgan va har doim ham to'liq bo'lmagan shaklda harakat qildi. Bugungi kunda 
jamiyat nihoyat shunday nuqtaga keldiki, o'spirinni nafaqat oila bag'rida 
tarbiyalash, balki maktab ta'limi doirasida maxsus ta'limni olib borish ham 
nihoyatda muhimdir. Maxsus fanlarning kiritilishi axborotni anglash darajasini 
oshiradi va har bir o'spirinni qiziqtirgan savollar bilan murojaat qilish imkoniyatini 
beradi. Shunday qilib, biz o'spirinlar uchun jinsiy tarbiya butun jamiyatning 
vazifasi deb ayta olamiz. Shuning uchun ham bugungi kunda televidenie orqali 
namoyish etilayotgan ko'plab ma'lumotli videolar yaratilmoqda. Ular kechagi 
bolaga juda zarur bo'lgan eng muhim ma'lumotlarni etkazish uchun ular qulay va 
sodda shaklda yaratilgan. Tugallanmagan 14 yoshdagi o'g'il ham, qiz ham 
butunlay boshqacha bo'lib qoladi, bu ko'pincha g'amxo'r ota-onani tashvishga 
soladi. Agar mehribon va aloqada bo'lgan bola to'satdan o'ziga kirib, o'zini yopib 
qo'yishni boshlasa, unda u hech narsa aytishni istamaydigan o'ziga xos hayotga ega 
bo'lsa, qanday qilib tashvishlanmaslik kerak. Darhaqiqat, uning o'zi unga nima 
bo'layotganini to'liq tushunmaydi. Haqiqat shundaki, balog'at davri keskin davri 
bilan ajralib turadi, shuning uchun ikkinchi darajali jinsiy xususiyatlarning faol 
ko'rinishi, tananing konstitutsiyaviy xususiyatlarining shakllanishi, ovozning 
buzilishi va tashqi va ichki jinsiy a'zolar bilan bog'liq barcha o'zgarishlar mavjud.
 

---

Hissiyot odamda sodir bo‘layotgan hodisa va narsalardan shaxs sifatidagi odam 
uchun ahamiyatli bo‘lganlari haqida darak beruvchi signallar tizimi hisoblanadi. 
Mazkur holda sezgi a’zolariga ta’sir qiluvchi cheksiz miqdordagi 
qo‘zg‘ovchilardan aniq bo‘lib ajraladi, ba’zilari bir-birlari bilan qo‘shilib ketadi va 
paydo bo‘lgan hissiyot bilan birlashib ketadi. Natijada ta’ssurot uyg‘otib, biror 
hissiy nom bilan ifodalangan xotira obrazlari tariqasida saqlanib qoladi. Buni 
fiziologik jihatdan shunday tushuntirish mumkin: ma’lum qo‘zg‘atuvchilar tirik 
mavjudotlar uchun xotirjamlik haqida darak beruvchiga aylanadi. Hissiy 
kechinmalar esa insonning shaxsiy tajribasida tarkib topadigan reflekslar tizimini 
mustahkamlash sifatida namoyon bo‘ladi. Hissiyotning mana shu darak beruvchilik 
vazifasi psixologiyada hissiyotning impressiv tomoni deb ataladi. 
Hissiyot boshqa hamma psixik jarayonlar kabi bosh miya po‘sti qismining faoliyati 
bilan bog‘liqdir. Bosh miya hissiyotlarning kuchini va barqarorligini idora qilib 
turadi. Hissiyotlar boshqa bilish jarayonlaridan farqli bosh miya po‘stining 
faoliyatidan tashqari organizmning ichki a’zolari faoliyati bilan ham bog‘liqdir, 
boshqacha qilib aytganda hissiyotlar vegetativ nerv tizimining faoliyati bilan ham 
bog‘liqdir. CHunonchi, odam qattiq uyalgan paytida qizarib ketadi, qattiq qo‘rqqan 
paytida esa rangi o‘chib, qaltirab ketadi, xattoki odamning ovozida ham o‘zgarish 
paydo bo‘ladi. Ana shunday hissiy holat yuz bergan paytda odamning yuragi tez 
ura boshlaydi, nafas olishi ham tezlashadi. 
1
Demak, odam ma’lum hissiy holatni boshdan kechirayotgan paytda uning qon 
aylanish tizimi, nafas olish organlari nutq apparatlari ichki sekretsiya bezlari ham 
qatnashadi. 
Masalan, 
materialni 
yaxshi 
bilmaydigan 
talaba 
imtihon 
topshirayotganda terlab ketadi, tomog‘iga nimadir tiqilib, gapini gapira olmay 
qoladi. Odamda qattiq qo‘rqish paytida «YUragi orqaga tortib ketdi», «Sovuq ter 
bosib ketdi» kabi iboralarning ishlatilishi hissiyot paytida odamning ichki 
a’zolarining ishtirok etishidan dalolat beradi. 

---

Juda ko‘p hissiy holatlar bosh miyaning yaqin po‘stloq osti qismlarining 
oralig‘i bilan ham bog‘liqdir. Masalan, ko‘rish tepaligi deb ataluvchi qism ayrim 
hislarni ifodalaydigan ixtiyorsiz harakatlarning markazi hisoblanadi.
Odamda uchraydigan yuksak ma’naviy hissiyotlar ham o‘zining nerv-
fiziologik asosiga ega bo‘lishi kerak (chunonchi intellektual, ahloqiy, estetik 
hissiyotlar). Bu jihatdan akademik I.P.Pavlovning dinamik streotip haqidagi 
ta’limoti juda katta ahamiyatga egadir. Bu haqda akademik I.P.Pavlov shunday deb 
yozgan edi: