o‘zgarishlar bilan birga insonning o‘tmish tajribasi va uning vaziyatni sub’ektiv
baholashi ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Bunda baholash uning dolzarb qiziqishlari
va ehtiyojlari asosida shakllanadi.
Kognitivistik nazariyalar qatoriga p.v. simonovning hissiyotlar
axborot beruvchi
konsepsiyasi
ham kiritilishi mumkin. Bu nazariyaga asosan, emotsional holat
individ dolzarb ehtiyoji sifati va jadalligi, hamda, uni qondirish ehtimolligini
baholashi bilan belgilanadi. Bu ehtimollikni baholashni inson tug‘ma
va avval
orttirilgan individual tajriba asosida, ixtiyorsiz ravishda ehtiyojni qondirish uchun
taxminiy zarur vositalar, vaqt, zahiralar haqidagi ma’lumotni ayni vaqtda olgan
ma’lumot bilan taqqoslagan holda amalga oshiradi. P.v. simonovning yondoshuvi
quyidagi formulada aks etgan: h = e (m – a), bunda h –
hissiyot, uning kuchi va
sifati; e – dolzarb ehtiyoj kattaligi va o‘ziga xos xususiyati; m – dolzarb ehtiyojni
qondirish uchun zarur ma’lumot; a – ayni paytda insonda mavjud bo‘lgan tegishli
axborot.
Ushbu formuladan kelib chiqadigan oqibatlar quyidagicha: agar insonda ehtiyojlar
mavjud bo‘lmasa (e = 0), u holda hissiyotlarni ham sezmaydi (h = 0); ehtiyoj
sezayotgan inson uni amalga oshirish uchun to‘la imkoniyatga ega bo‘lgan holatda
ham, hissiyotlar yuzaga kelmaydi. Agar ehtiyojni qondirish ehtimolligining
sub’ektiv baholanishi yuqori bo‘lsa, ijobiy hislar namoyon bo‘ladi. Salbiy hislar
esa sub’ekt ehtiyojini qondirish imkoniyatini salbiy baholaganda yuzaga keladi.
Miya po‘stlog‘i emotsional holatlarni boshqarishda o‘ta muhim o‘rin tutadi. I.p.
pavlov tomonidan aynan, miya po‘stlog‘ining hissiyotlar kechishi va ifodalanishi,
boshqarishi, tanada yuz beradigan barcha hodisalarni o‘z
nazorati ostida ushlab
turishi, po‘stloq osti markazlariga tormozlovchi ta’sir ko‘rsatishi, ularni
boshqarishi ko‘rsatib o‘tilgan. Yuqorida bayon etilganlarning tasdig‘i sifatida
sub’ektiv kechinmalar va ularning tashqi ifodasi o‘rtasida keskin farqlar
kuzatiladigan klinik holatlarni keltirish mumkin. Miya katta yarim sharlari
po‘stlog‘i shikastlangan bemorlarda istalgan seskantiruvchi muvofiq kelmaydigan
tashqi ta’sirlanish: qattiq kulgi yoki shashqator ko‘z yoshlarga sabab bo‘lishi
mumkin. Lekin,
kulib turib, bu bemorlar o‘zlarini qayg‘uli, yig‘lab turib esa,
ba’zan xursandchilik sezadilar.
Inson hissiyotli kechinmalarida
Dostları ilə paylaş: