İlkel, Köleci ve Feodal Toplum
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
80 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum özel niteliði dolayýsýyla, tarým ile hayvancýlýk arasýndaki iþbölümü, Amerikada son derece zayýf oldu, bazan hiç olmadý. Amerikan toplumunun aðýr geliþmesi öyle oldu ki, Ýspanyol- lar, Yeni Dünyada (Avrupalýlar Amerikayý böyle adlandýrmýþlardý), ilkel düzeni, kabile federasyonlarýný ve köleci despotizmi buldular, oysa öte yandan, kapitalizmin kanlý þafaðý Avrupanýn üzerine doð- mak üzereydi. Ýlk federasyonlar arasýnda, bugünkü Þili topraklarý üzerinde, dört Arokan {mapuches) kabilesinin birliðini belirtelim. Kopolikan ve Lotaro adlý þeflerinin yönetiminde güçlenmiþ olan bu kabileler birliði, istilâcýlarý þiddetli bozgunlara uðrattýlar. Ýspanyollar, Arokan- larýn direniþini kýrmayý baþaramadýlar. Maya Toplumu Maya kabileleri, MS 1. yüzyýlýn hemen baþlarýnda, Yükatan yarýmadasý ve çevresindeki bölgelerde yüksek bir uygarlýk yaratmýþlardý. Bu, bir site-devletler kümelenmesi oldu. Her Maya devleti, bir kent ile ona bitiþik bölgelerden oluþuyordu. Devlet baþkaný, bütün iktidarý: yasama, yürütme, yargýl- ama ve dinsel yetkiyi elinde toplamýþtý. Rahipler ve askerî þefler, en yakýn yardýmcýlarý idiler. Kölelik, yaygýn bir biçimde uygulanmaktaydý. Köleler, savaþlarla, köle ticaretiyle ve borç yüzünden köleleþtirmeyle saðlanýyordu. Eski Çinde de olduðu gibi, insanlar, iþledikleri her çeþit suçtan dolayý köleleþebiliyordu. Tacirler, önemli bir tabaka oluþturuyorlardý. Yükatanda, ma- den cevherleri yoktu, bu da. Mayalarýn, kendi aralarýnda ve komþu halklarla yaptýklarý deðiþime canlýlýk veriyordu. Kakao taneleri, para yerine kullanýlýyordu. Bitki örtüsünün yakýlmasý ile açýlan tarlalar üzerinde yapýlan gezici tarým, ekonomik yaþamýn temelini oluþturuyordu. [sayfa 91] Ma- yalar, mýsýr, meyve aðaçlarý, baklagiller, pamuk, kakao vb. yetiþtiri- yorlardý. Çok usta tarýmcýlar, mýsýr gibi bir tahýldan çeþitli türler yaratmasýný bildiler. Bu türlerden biri, en turfandasý, horoz ötüþü diye adlandýrýldý. Maya zanaatçýlarý yetkin ustalardý: dokumacýlar, kuyumcu- lar, silah yapýmcýlarý, taþ yontucularý, kemik, aðaç ve taþ üzerinde çalýþan heykelciler, kuþ tüyleri ile süsler yapanlar vb.. Madenlere 81 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum sahip olmadýklarýndan Mayalar, avadanlýklar, iþ aletleri, silahlar yap- mak için obsidiyen (yanardað camý) denilen, çok sert ve dayanýklý doðal bir cam kullanýyorlardý. Dinsel ayinler çok karmaþýk ve zengindi. Çok sayýdaki ku- dretli ve korkunç tanrýlar, durmadan yeni yeni insan kurbanlar isti- yorlardý; bu da, basit çiftçiler ve köleleri korkutuyor ve onlarý baðým- lýlýk altýnda tutuyordu. Bununla birlikte, bazý bulgular, sýnýf savaþýmýnýn zaman zaman kýzýþtýðýna inanmamýzý saðlýyordu. Bilgilerin birikimi, tarýmsal uygarlýðýn pratik gereksinmeleri, matematik, gökbilim, tarih gibi bilimlerin ana çizgilerini ortaya çý- kardý. Mayalar, yirmi sayýsýna dayanan bir sayma sistemi yarattý ve sýfýrý tanýmlamak için özel bir iþaret kullandýlar. Maya takviminin bir yýlý, dakikasý dakikasýna hesaplanmýþtý ve bugünkü takvimimizden çok daha büyük bir kesinlikteydi. Maya halký, hiyeroglif yazýsýný icat etti ve geniþ ölçüde kullandý. Her jatön dönemi (Maya takviminde genel olarak 20 yýla eþit olan bir zaman dönemi), üzerine geçen dönemin önemli olaylarýný anlatan yazýlarýn kazýldýðý, taþtan bir du- var dikiliyordu. Maya kitaplarý, akordeon gibi katlanmýþ özel kâðýt- tan ve uzun þeritlerden yapýlmýþtý. Bu kitaplarýn binlercesi, Ýspanyol papazý Diego de Landanýn emri üzerine yakýlmýþtýr. Mayalar önemli mimarlýk, heykelcilik ve duvar ressamlýðý anýt- larý býraktýlar. Maya halkýnýn daðýlmasý, sürekli iç savaþlar, Ýspanyol [sayfa 92] istilâcýlarýna, Yükataný ve komþu bölgeleri ele geçirmek, özgün ve zengin bir uygarlýðý yoketmek fýrsatýný verdi. Aztekler Devleti Birkaç yüzyýl boyunca Meksika yaylasý üzerinde, Yükatanýn kuzeyinde Tenoþkalar ya da Aztek kabileleri tarafýndan kurulmuþ baþka bir köleci devlet yaþadý. Daðlýk Texcoco gölünün güçlükle eriþilebilir adalarý üzerine çýkan Tenoþkalar, akraba kabilelere ken- dileriyle birleþmeyi zorla kabul ettirdiler; ki bu birleþme ilerdeki devletin çekirdeði oldu. Ýspanyollar geldikleri zaman, bu birleþmenin bir köleci des- potik devlete dönüþmesi tamamlanma yolunda idi. Kabile yöneti- mi hâlâ vardý, ama çok deðiþmiþ bir biçimdeydi, görevleri de deðiþmiþti. Meksika ovasýna, nispeten geç yerleþmiþ olan Aztekler, 82 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum Meksikanýn öteki halklarý olan Olmeklerin, Tolteklerin, Miksteklerin vb. zengin kültürlerini kendilerine malettiler. Ve hýzla, çok ileri bir uygarlýk olan kendi öz uygarlýklarýný yaratabildiler. Bütün iktidarý elinde tutan devlet baþkaný, çok dallanmýþ yö- netim aygýtýna, orduya ve rahiplere dayanýyordu. Sürekli savaþlar sýrasýnda, Aztekler, pek çok tutsak ele geçiriyorlardý. Bu tutsaklarýn bir bölümü tanrýlara kurban ediliyor, bir kýsmý ise köle oluyordu. Köle alým-satýmý yanýnda, borç yüzünden köleleþme de, baþka bir kölelik kaynaðý idi. Köleler, en yorucu iþleri yapmak zorundaydýlar; çok kez de bedenî cezalara, ölüm cezasýna çarptýrýlýyorlardý. Özgür yurttaþlar, Hindistandaki varnalara ve Babilin bütün yurttaþlýk haklarýna sahip olanlar ile boyuneðen yurttaþlar arasýn- daki bölünmeye benzeyen birçok gruplara ayrýlýyorlardý. Kabilelerin özgür üyeleri, alt gruplardan birini oluþturuyorlardý. Bunlarýn emeði- yle yaratýlan ürünün ilk önemli bir bölümüne, devlet tarafýndan, ordunun bakýmý ve beslenmesi için elkonuyor ve bu, hükümdarýn, aristokrasinin [sayfa 93] ve rahiplerin zenginlik kaynaðýný oluþturuyordu. Tarým, uygarlýðýn temeli oldu. Meksika, özellikle Aztekler, dünyaya, kakao, kauçuk, domates, mýsýr gibi çok deðerli bitkileri verdiler. Ekilebilir topraklardan yoksun olan Aztekler, göl üzerinde yapay adalar yaptýlar ve bunlar üzerinde yüzen bahçeler, tarým iþletmeleri (plantasyonlar) kurdular. Hayvancýlýk yaygýn deðildi. Zanaatçýlýk çok geliþmiþti. Kuyumcular, silah yapýmcýlarý, ma- denciler, çömlekçiler, pek usta zanaatçýlardý. Müzelerde, onlarýn yaptýklarý nesneler, bugün bile hayranlýkla seyredilebilmektedir. Ticaret, dýþ ticaret de dahil olmak üzere, çok parlaktý. Altýn tozu ile dolu çeþitli uzunluklardaki telek saplarý, para olarak kullaný- lýyordu. Aztekler, kendi piktografik (resimlerle anlatan) yazýlarýný ya- rattýlar. Bazý kavramlarý betimlemek için, kuþkusuz, öteki halklarýn yazýlarýndan aldýklarý hiyeroglif iþaretlerini de kullanýyorlardý. Aztek sanatý, özellikle mimarlýk, heykelcilik yapýtlarý, pikto- grafik yazý ile yazýlan edebiyat yapýtlarý, yaðlýboya resimler, Aztekle- rin baþkenti Tenoþtitlanýn (bugünkü Meksikonun) Ýspanyol se- rüvencisi Cortezin askerleri tarafýndan barbarca tahrip edilmesi sý- rasýnda, hemen hemen tümüyle yakýlýp yýkýldý, yokedildi. Korunabi- len pek az yapýt, Aztek uygarlýðýnýn yüksek düzeyine tanýklýk eder. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|