İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
54
- ayrıca  komplekslərin  və  obyektlərin fərdi  və  ya  qrup  halında  icarəsi.
İcarəyəverən  və  icarədar arasındakı  münasibətlər  tərtib  olunmuş icarə  müqaviləsinə
əsasən  tənzimlənir. İcarə  müqaviləsinə  qoyulan   ümumi  tələblər bunlardır:
1.İcarə  müqaviləsi  yazılı  şəkildə  tərtib  olunmalıdır; 
2.Bir  sənədlə  rəsmləşdirilməli və hər iki tərəfin imzası ilə təsdiq   olunmalıdır;
3.Bağlanmış  icarə  müqaviləsi  dövlət  orqanlarında  qeydiyyatdan  keçməlidir,  əks  halda
müqavilə  əsassız  sayılır.
Tipik icarə müqaviləsini nəzərdən keçirək:  
- icarəyə verilən    əmlakın   tərkibi    və  qiyməti;
- icarənin  müddəti;
- əmlakın  ikinci  əldən  icarəyə  verilməsinə  münasibət;
- icarəyə  götürülmüş   əmlakın  təmiri  və  saxlanması  xərcləri;
- icarəverənin   əmlakı   icarədara  müqavilə  şərtlərinə   uyğun   verməsi   vəzifəsi;
İcarədarın   əmlakdan   müqavilə  şərtlərinə  uyğun  istifadə   etməyi bu şəkildə  olacaq:
- icarə  haqqının    müqavilə  şərtlərinə  uyğun  ödənilməsi;
- icarə  müqaviləsinə  xitam verilməsi  və  icarəyə  verilmiş  əmlakın    qaytarılma   şərtləri.
Bir  qayda   olaraq, icarəyə verilmiş   əsas  vəsaitlərin icarə  haqqı  məbləği və  ödənilməsi
müqavilədə  göstərilir. fikrimizcə, əsasən  icarə  haqqının  tərkibinə   aşağıdakılar  daxil
edilməlidir :
- icarə  müddəti  əsas  vəsait  obyektinin   istismar  müddətinə  bərabər  olması;
- icarə  haqqına  əsas vəsait  obyektinin   dəyəri,  kredit  faizləri  və  komissiyon  ödəmələrin
daxil  edilməsi;
- icarəyə   götürülmüş   əmlakın   dəyərindən  hesablanmış amortizasiya  ayırmalarının
müəyyən edilməsi;
- icarəyə  verilmiş əsas  vəsait  obyektinin  xarab  olmasını  və  sıradan  çıxması  ilə  xərcləri
icarədarın  öz  üzərinə   götürməsi;
- icarə  müddəti  başa  çatdıqdan  sonra    obyektlərin   təmiri    üçün   icarədar    tərəfindən
icarəyə   verən  təşkilata  ödənilə  bilən  vəsaitlərin müəyyən edilməsi (1. s.126).
Mühasibat uçotunda icarə münasibətlərinin uçota alınması icarə formalarından, yəni uzun
müddətli icarə (lizinq-bir ildən çox) və cari icarə (bir ilə qədər) asılıdır. İcarə  formalarının
növlərindən  asılı  olaraq, mühasibat   uçotunda uçota  alınması  və  uçotun  təşkilində  mühüm
rolu  vardır.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  icarə obyektlərinin  uçotda  əks  etdirilməsi  hər bir
icarə  subyektində-icarəyə  verən  və  icarəyə  götürümüş (icarədar),  müxtəlif  qaydada
aparılır.
Məsələn, icarəyə verən müəssisədə cari icarə uçotu aşağıdakı  kimi   aparılır: 
İcarə obyekti  kimi əsas  vəsait  şəkilində   əmlak  çıxış  edir. o,  müəssisənin balansında
ilk dəyərlə  uçota  alınır.  Əsas  vəsaitlərin  cari  icarəyə  verilməsi     icarə  müqaviləsi   və
qəbul - təhvil   sənədlərilə  rəsmiyyətə  salınır. Hesab edirik ki,  bu  zaman   müəssisənin
mühasibatlığında    aşağıdakı  yazılış  edilməlidir:
Debet 01 (111) “Əsas  vəsaitlər” (torpaq,  tikili və avadanlıqlar-dəyəri)  hesabının “İcarəyə
verilmiş  əsas  vəsaitlər”  subhesabı.

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
55
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
Kredit   01 (111)   “Əsas  vəsaitlər”   hesabının  “İstismarda   olan əsas   vəsaitlər”;  “Ehti -
yatda  olan  əsas  vəsaitlər”  subhesabları.   
Bu  zaman  obyektlərin  verilməsi uçotda balans  dəyəri ilə  göstəriləcək.  Cari icarəyə
verilmiş  əsas  vəsaitlərə  köhnəlmə məbləği icarəyə  verən  tərəfindən  aşağıdakı  kimi  uçota
alınacaq:
Debet  80  (801)   “Mənfəət  və  zərər” (Ümumi  mənfəət-zərər) hesabı,  Kredit  02 (112)
“Əsas  vəsaitlərin  köhnəlməsi (torpaq,  tikili və  avadanlıqlar  (amortizasiya)” hesabı.
Məlumdur ki, icarəyə verilmiş əsas  vəsait  obyektlərinin köhnəlmə  məbləği   icarə
verənə  icarə haqqından  ödənilir  və   buna   görə də məhsulun  maya  dəyərinə  daxil
edilməyərək    uçotda   mənfəətin   azalması  kimi göstərilir. İcarə  haqqı   hesabat dövrü
ərzində  hesablanır   və  bu,  müəssisənin  satışından  kənar  mənfəəti  sayılır. Hesab edirik
ki,  icarə  müqaviləsinin   şərtlərinə  əsasən icarə  haqqı   hər  ay   üçün   ayrıldıqda və ya
avans qaydasında bir  neçə  ay üçün  qabaqcadan   hesablana  bilər.
İcarə  haqqı   hər  ay  hesablandıqda:
Debet  76  (538)
Kredit  80 (801)
İcarə  haqqı   bir  neçə  ay  qabaqcadan  hesablandıqda:
Debet   76  (538)
Kredit   83  (542)
İcarədardan   icarə  haqqı  daxil  olduqda isə bu aşağıdakı kimi olar:
Debet   50, 51 (221,223)
Kredit  76  (538) yazılışları olmalıdır.
Avans qaydasında  hesablanmış icarə  haqqı  hər  ay  təyinatına  görə  silindikdə;
Debet   83 (542)
Kredit   80 (801)  mühasibat  yazılışları  tərtib  edilir.
İcarəyə  verilmiş   əsas   vəsaitlər  icarəyə verənə  qaytarıldıqda onun balans  dəyərinə
yazılış:
- Debet  01 (111)  “Əsas  vəsaitlər”  (Torpaq,  tikili  və   avadanlıqlar-dəyər)  hesabının
“İstismarda  olan  əsas  vəsaitlər”, “Ehtiyatda olan əsas vəsaitlər”  subhesabları;
- Kredit 01 (111) “Əsas vəsaitlər” (torpaq,  tikili və avadanlıqlar-dəyər)  icarəyəyə  ve -
rilmiş  əsas  vəsaitlər”  subhesabı.
İcarədarın     kapital  qoyuluşu hesabına  əsas  vəsaitlərin  artmış  dəyərinə
Debet  01   (111)
Kredit 87-3 (335)   yazılışı   verilir.   sonuncu  məbləğ   icarədara  birbaşa
ödənildikdə:
Debet   87-3  (335)
Kredit   50,51 (221, 223)
İcarə  haqqının    azaldılması  yolu  ilə   ödəniş  aparıldıqda:
Debet   87-3  (335)
Kredit  76      (538)   müxabirləşmələri  tərtib  edilir.

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
56
Əsas  vəsaitləri   uzunmüddətli     icarəyə  verdikdə,  uzunmüddətli  icarənin  uçotu  üçün
09 №-li “Daxil   olası  icarə   öhdəlikləri” (214),  sintetik   hesabdan  istifadə  edilir. obyektləri
uzunmüddətli   icarəyə  verərkən    müəssisə  onları  özünün  balansından  silir və  bu əməliy -
yatı   aşağıdakı  kimi   mühasibat  yazılışı  etməklə   yerinə  yetirir (3. səh. 126).
obyektlərin  balans  dəyəri   üçün:
Debet   47  (611)
Kredit   01  (111)
obyektin  köhnəlmə  məbləği  üçün:
Debet  02   (112)
Kredit  47   (611)
İcarəyə  verilmiş  obyektin  icarədarla   razılaşdırılmış  qiyməti  üçün:
Debet  09  (214)
Kredit  47  (611)
Hesablanmış  əlavə  dəyər   məbləğinə:
Debet   47  (611)
Kredit   68  (422)  mühasibat  yazılışı  aparılır.
Əlavə  dəyər  (ƏDv)  məbləğinin   hesablanması   Azərbaycan Respublikası   “Əlavə
dəyər   vergisi  haqqında”  qanuna  uyğun  hesablanır.
47 N-li     hesabın    kredit   qalığı   obyektin   satış  və   qalıq  dəyərinin    fərqini  göstərir
və icarəyəverənin  gəliridir.  Bu  gəlir   yalnız  hesabat   dövrünə  yox, bütün  icarə  müddətinə
aid  olduğu  üçün  83N-li  hesab silinir  və  aşağıdakı  mühasibat  yazılışı  aparılır:
Debet   47   (611)
Kredit   83  (542)
və  uyğun  hesabat  dövründə:
Debet   83   (542)
Kredit   80  (801)
Əgər icarə  müddəti  ərzində əlavə icarə faizinin  alınması  nəzərdə tutulmuşdursa,  həmin
məbləğin   hər  bir hesabat  dövrü  üçün  hesablanması: 
Debet   09  (214)
Kredit  80  (801)
Daxil  olması   isə:
Debet   51( 221,223)
Kredit  09 (214)  müxabirləşməsi   ilə  uçotda əks  etdirilir.
uzun müddətə icarəyə götürülmüş icarə müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq, gələcəkdə
alınma hüququ olan, yaxud alınma hüququ olmayan əsas vəsaitlər 03 N-li “uzun müddətə
icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər” hesabında icarəyə verən və icarədar arasında razılaşdırılmış
qiymətlərlə uçota alınır. uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amor-
tizasiyası) 02  N-li “əsas vəsaitlərin köhnəlməsi hesabında uçota alınır. uzun müddətə icarə
şərti ilə müəssisəyə daxil olmuş əsas vəsaitlərin mədaxili 03 N-li “uzun müddətə  götürülmüş
əsas  vəsaitlər  hesabının  debetinə  və  97 N-li  “İcarə  öhdəlikləri  hesabının   kreditində  əks

---