İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
164
İNGİLİS tƏLƏFFÜZÜNÜN CƏNUB-QƏRBİ 
MÜXtƏLİFLİyİNİN FORMALAŞMASI
Svetlana ALIyEvA
Azərbaycan Universitetinin magistrantı
Rəyçi: f.e.n., dosent H. M. Hüseynov
Açar sözlər: Coğrafi-məhəlli variantlılıq, dialekt, cənub-qərb dialekti, Kokni
İngilis dilində coğrafi-məhəlli (regional) variantlıq çox geniş yayılmışdır. Bu, uzun müd-
dətli tarixi və həm də bütün dünya üzrə coğrafi-məhəlli bölgüsü nəticəsində təxminən Xviii
əsrin başlanğıcından meydana gəlmişdir. Qeyd edək ki, təkcə Birləşmiş Krallığın özündə
belə, İngiltərə, uels, Şotlandiya və İrlandiyada ingilis dili variativ şəkildə işlənməkdədir.
Bundan başqa, ingilis dili bütün dünyada yayılmışdır, bu da dilin hər yerdə eyni şəkildə
deyil, variantlarla işlənməsi üçün zəmin yaratmışdır. Belə ki, dil nə qədər geniş yayılarsa,
işlanməsi də o qədər də variativləşir, dilin sabitliyi getdikcə zəifləyir. Bu da özünü dilin lüğət
tərkibində və tələffüzündə göstərir [2, s.86].
Dilin coğrafi-məhəlli mahiyyəti, həmin ərazinin flora və faunadakı həyat tərzi, yaşayışı
və s. dilin lüğət tərkibinə təsir göstərir. Bunlar da müəyyən bir ərazi, yaxud bir qrup insanın
danışıq dialektini yaradır və başqa bir ərazidə anlaşılmaz edir və bəzən də əksinə, bu və ya
digər yeni yaranmış söz geniş şəkildə işlənərək hamı tərəfindən başa düşülür, dilin lüğət
tərkibinə daxil olur, zaman keçdikcə geniş əhatəli kütlə həmin sözün haradan gəldiyini unu -
dur.
İngilis sözlərinin tələffüzü müstəmləkələrdə və digər ərazilərdə əksər hallarda təhrifə
məruz qalır. Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Avstraliya və başqa ölkələrə köçmüş ingilisdilli
əhali arasında yuxarı təbəqədən az adam olduğu üçün yerlilərin danışığı aşağı təbəqədə olan
ingilislərin tələffüzünə öz təsirini göstərmişdir. Tarixən olduğu kimi, bugünkü ingilis dilində
də bu proses gedir. Amerikan ingiliscəsində yaranan yeni sözlər dərhal ona təsir göstərir,
yaxud da ingilis dilinə qeyd-şərtsiz qəbul olunur.
İngilis dilinin məhəlli variantlığı əsasən ya beynəlxalq variantlıq (məsələn: Britaniya və
amerikan ingiliscəsi), yaxud da dialekt variantlığı (Kokni və Həmpşir dialekti) adlandırmaq
olar. Məhəlli variantlıq dedikdə, biz Şimali və Cənubi ingilis, İrlandiya və uels aksentini də
nəzərdə tuturuq. Bu o demək deyildir ki, İngiltərədə yalnız bir ingilis, bir İrlandiya və bir
uels aksenti mövcuddur. Hər bir aksent daxilində, məsələn şimali ərazidə də bir neçə aksent
tələffüz  çalarları  var  ki,  onlar  başqaları  üçün  də  ümumi  ola  bilər.  Bu  ərazilərdə  RP-də
danışanlar isə cəmiyyətin ən yuxarı təbəqəsidir, bu da əhalinin çox az bir hissəsini təşkil
edir. Aşağı təbəqə isə ən geniş yayılmış regional aksentdə danışır [3,s.38].
Ümumiyyətlə, hər kəsi məcbur etmək olmaz ki, onlar mütləq RP-də danışsınlar. Hətta
dünyanın ən tanınmış radiostansiyası olan BBs regional dialektdə verilişlər aparır, məşhur
sənaye kompaniyalarının çoxu beynəlxalq müqavilələrini bağlayarkən belə regioanl dialekt -

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
165
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
dən istifadə edir. Dialekt qədim yunan sözü “dialectos”dan yaranıb, dil, dialekt, mühakimə
deməkdir.
Dialekt hamarlanması çox sürətli bir prosesdir, çünki müxtəlif dialektlərdə danışan insanlar
arasında ünsiyyət çox böyükdür. Heç bir sinfi sədlər yoxdur, təhsil daha geniş yayılmlşdır,
ölkənin bir hissəsindən başqa hissəsinə köçmələr daha tez-tez baş verdi; çox insanlar bunları
ödəyə bilənə kimi veriliş, kino, teatr əhali kütləsinin böyük əksəriyyətinə təsir edirdi.
Böyük Britaniyanın bütün dialektlərindən ətraflı bəhs etmək qeyri-mümkündür. Burada
biz bəzi dialektlərin əsas xüsusiyyətləri haqqında ümumi məlumat verməyə çalışacağıq. Bi -
rincisi, biz İngiltərənin cənub-qərbi dialektinin qrammatik xüsusiyyətlərinə diqqət yetirəcəyik
[1,s.40].
İsimlər.
Müəyyən artikl.
“same”dən əvvəl müəyyən artikl işlənmir: This same`s i always told “ee”.
İsmin cəm halı.
Müxtəlif hallarda –s(es) bir neçə dəfə əlavə oluna bilər.
Məsələn: 
steps [`stepsðz] (cənub som)   Bəzi hallarda [n] sözün sonunda eşidilir. Məsələn: 
keys [ki:n] (Wilt shire), primroses [primrouzn] (Devon shire).
Bəzi isimlərin tək və cəm halı eyni formada olur. Məsəslən:
chicken-chickens [tsik] (somerset shire), pipe-pipes [paip] (somerst shire).
Cins.
Biz Padok tərəfindən artiklın hissəsində İngiltərənin cənub-qərbində halın tam xarakte -
ristikasını əsaslandıracağıq. Padok tarixi lebel “Wessex”dən istifadə etmişdir. İngiltərənin
cənub-qərbinin ölkələrini təsvir etmək üçün. Adətən iddia edilir ki, ingilis isimləri qrammatik
cinslərini orta ingilis adlandırılan tarixi dövr zamanı itiriblər, təxminən (1100-1500). 
İndiki  zamanda  canub-qərb  dialektlərində  he/she  əvəzlikləri  ismin  əvəzinə  işlənir.
Məsələn:
My mother put her bannet there last year and the birds laid their eggs in him (=it).
Wurs my book? i aa got’ im; him’s her (=Where is my book? i’ve got it. That’s it).
Cənub-qərb dialektlərində obyektlər 2 kateqoriyaya bölünür:
1) sayılan isimlər (a tool, a tree) və s. He/she əvəzlikləri onlarla işlənir.
2) sayılmayan isimlər (Water, dust) və “it” əvəzliyi onlarla işlənir. 
3) saylar.
Cənub-qərb dialektlərində mürəkkəb saylar (21-99) tələffüz olunur: five and fifty, six and
thirty. Devon shire-də “the second”, “turoth” əvəzinə (the twenty-twoth of April) istifadə olu -
nur.
sifətlər.
Bütün cənub-qərb dialeklərində bir, 2 və daha çox hecalı sifətlərin müqayisə və üstünlük
dərəcəsində -er, -est istifadə olunur.
The natureller

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
166
The seasonablest
Delightsfuller (est)
Worser-worsest (Dw)
Müqayisə dərəcəsində “than” əvəzinə “gin”, “an”, “as”, “nor”, “till”, “by”, “to”, “in”,
“on” sözləri istifadə olunur.
Məsələn:
When the lad there wasn’t scarce the height of that stool, and a less size.
on (=than) this brother.
That`s better gin naething.
More brass inney (=than you) hadd in;
it’s moor in bargain (=more than a bargain)
“Many” sözü sayılmayan isimlərlə işlənir.
Məsələn: many water/milk.
first sözü tez-tez “the next” mənasında işlənir.
Məslən:
The first time i gang to the smiddie i`ll give it to him.
Will you come Monday first or Monday eight days?
Adlıq halın forması tez-tez yiyəlik halın forması əvəzində istifadə olunur və əksinə.
Məsələn: oi don`t think much o` they (=of them).
oi went out a-walkin wi` she (=with her).
oi giv ut t` he (=it) back again.
us (we) don’t want t’ play wi` he (=him)
Hor (=she) oon’t speak t’ th’ loikes o’ we (=us)
“Mun” (min) əvəzliyi ədəbi dildə “them” istifadə olunanda işlənir.
Məsələn: put mun in the house.
Give mun to me.
i mind (=remember) the first time i seed mun.
“Mun” həmçinin “him”, “it” əvəzliklərinin əvəzinə işlənir.
Məsələn: let mun alone.
İt  would sarve un reight if i telled the parson of mun.
“Those” əvəzinə “them” istifadə olunur.
Məsələn:
i mind none of them things.
Give us them apples.
Cənub-qərb dialektlərində cümlənin əvvəlində şəxs və qeyri-şəxs əvəzlikləri tez-tez düşür.
Cənub-qərb dialeklərində heç vaxt “whom” istifadə olunmur. Əvəzində “as”, “at” istifadə
olunur [1,s.44].
Məsələn: That`s the chap as (və ya what) his uncle was hanged.
The man` at his coat`s torn.
Şəxs əvəzliyinin adlıq halı həmçinin “selves”dən əvvəl istifadə olunur.

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
167
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
Məsələn:
We selves (somer shire, Devon shire).
standard təyini əvəzlik “this” cənub-qərb dialektində “this”, “this here”, “thease”, “thisn”,
“thisna” kimi istifadə olunur.
standard təyini əvəzlik “that” cənub-qərb dialektində “thatn”, “thickumy”, “thilk” kimi
istifadə olunur.
Məsələn: i suppose i could have told thee thilk.
Cənib-qərb dialektində “those” heç vaxt istifadə olunmur. Əvəzində “thir`ans” istifadə
olunur.
fellər.
Cənub-qərb dialektində indiki qeyri-müəyyən zamanda tək və cəm formada mübtəda
isimlə ifadə olunubsa “s” və ya “es” istifadə olunur.
Məsələn:
Boys as wonts more mun ask.
The other chaps works hard.
Devon shire-də indiki qeyri-müəyyən zamanda cəmdə “th” [ð] felə əlavə olunur.
“to be” felinin “am”(`m) forması şəxs əvəzliklərindən sonra istifadə olunur.
“if”, “when”, “until”, “after” sözlərindən sonra bəzən gələcək qeyri/müəyyən zaman
işlənir.
Mübtədası şəxs əvəzliyi ilə ifadə olunan nəqli cümlələrin bitmiş forması köməkçi fel
“have”siz düzəlir.
Məsələn:
We done it.
i seen him.
They been and taken it.
Cənub-qərb dialektlərində inkar forma inkar formanın felə əlavə olunması ilə düzəlir.
Məsələn: comesna (comes not), winna (will not), sanna (=shall not), canna (=can not),
maunna (=must not), sudna (=should not), dinna (=do not), binna (=be not), haena (=have
not), daurna (=dare not).
Cənub-qərb dialektərində eyni cümlədə bir çox inkarlıq işlənə bilər.
Məsələn:
i yin`t seen nobody nowheres.
i don’t want to have nothing at all to say to you.
i didn’t mean no harm.
Ye`ll better jist nae detain me nae longer.
Modal fellərin inkar və sual formaları köməkçi fel “do”nun köməyi ilə düzəlir.
Məsələn:
He did not ought to do it.
You do not ought to hear it.
standard dildə olan bəzi qaydalı fellər cənub-qərb dialektində qaydasız olur.

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
168
Məsələn: dive-dave, help-holp.
Bəzən keçmiş zamanda bəzi qaydasız fellərin sonuna “ed” əlavə olunur.
Məsələn: bear-borned, begin-begunned, break-broked, climb-clombed,
dig-dugged, dive-doved, drive-droved, fall-felled, find-funded,
fly-flewed, give-gaved, grip-grapped, hang-hunged, help-holped, 
hold- helded, know-knewed, rise-rosed, see-sawed, shakeshooked.
Ancaq keçmiş zamanda bəzi qaydasız fellər qaydalı fel kimi istifadə olunur.
Məsələn: begin-beginned.
fellərin çoxu keçmiş feli sifəti “n” sonluğunun köməyi ilə düzəlir.
Məsələn:
Call-callen
Catch-catchen
Come- comen
Keçmiç feli sifətdə bəzi hallarda kökdəki sait dəyişir və suffix əlavə olunmur.
Məsələn: catch [kα:ts]
Hit [α:t]
Lead [lα:d]
Cənub-qərb dialektində təsirsiz fellərin “y” [i] sonluğu olur.
Ədəbiyyat:
1.H.Hüseynov “Regional varieties of the English language”, Baku, 2012
2.Cheshire J. “variation in an English Dialect”, Cambridge, 1982
3.shakhbagova D.A. “varieties of English Pronunciation”, M, 1982
Abstract
tHE FORMAtION OF SOUtH-WEStERN vARIAtION  
OF ENGLISH PRONUNCIAtION
Svetlana ALIEvA
Graduate student of  Azerbaijan University
Reviewer: Ph.D. of philology H.M.Huseynov
Key words: geographically-local variations, dialects, south-Western dialect
in this article the geographically-local variations of the English language, the meaning
of dialect, the grammar features of the dialects of south-West are discussed. The local vari-
ation of the English language mainly may be called either international variation (for.ex.
Britain and American English) or dialect variation (Kokni and Hempshire dialect). Dialect
comes from the Ancient Greek, it is derived from dialectos “ discourse, language, dialect”. 

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
169
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
Резюме
ФОРмИРОВАНИЕ ЮГО-ЗАПАДНОГО РАЗНООБРАЗИЯ АНГЛИЙСКОГО  
ПРОИЗНОШЕНИЯ
Светлана АЛИЕВА
магистр Университета “Азербайджан”
Отзыв: доктор филологических наук, проф. Г.М.Гусейнов
Ключевые слова: географически вариант, диалект, юго-западные диалекты.
В этой статье обсуждаются  географически вариант английского языка,значение диа-
лекта, юго-западные диалекты.Местный вариант английского языка,в основном, можно
назвать или международным вариантом(к примеру Британский и Американский анг-
лийский) или же диалектным (диалекты Конни и Хемпшир).В перводе с греческого
слово "диалект"(dialektos) означает язык, диалект и суждение. В данной статье также
обсуждаются особенности грамматики юго-западного диалекта Англии.

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
170
“İPƏK yOLU” JURNALINA MƏQALƏLƏRİN tƏQDİM OLUNMA QAyDALARI
HÖRMƏTLİ MÜƏLLİFLƏR!
Azərbaycan  universitetinin  (Au)  məqalələr  toplusu  “İpək  yolu”  jurnalında  elmin  bütün  sahələri  üzrə
məqalələr dərc olunur. Beynəlxalq, elmi, ictima-siyasi və çoxprofilli “İpək yolu” jurnalı rübdə bir dəfə nəşr
edilir. Müxtəlif ölkələrin alimləri redaksiya heyətinin üzvüdür.
“İpək yolu” jurnalına Azərbaycan, türk, ingilis və rus dillərində məqalələr aşağıdakı şərtlərlə qəbul olunur:
i. Məqalələrdə müəllif(lər)in adı, soyadı, işlədiyi müəssisə və onun ünvanı, müəllifin elektron poçt ünvanı
və əlaqə nömrələri göstərilməlidir.
ii. Məqalənin həcmi 20 səhifəyə qədər, Word proqramında, 1.5 aralıq, Times New Roman şrifti ilə, 14 pt.
hündürlüyündə olmalıdır. Məqalənin əvvəlində mövzunun aktuallığı əsaslandırılmalı, sonunda isə işin elmi ye-
niliyi, tətbiqi əhəmiyyəti, iqtisadi səmərəsi və s. aydın şəkildə verilməlidir. 
iii. Məqalədə açar sözlər (3-5 söz), başlıqdan sonra qara hərflərlə qeyd olunmalıdır, xülasələrə də tərcümə
olunaraq əlavə edilməlidir.
iv. Məqalə jurnalın elektron ünvanına göndərilməli və ya CD-də redaksiyaya təqdim edilməlidir.  
v. Azərbaycan və türk dillərində yazılan məqalələrin ingilis və rus, ingilis dilində yazılan məqalələrin Azər-
baycan və rus, rus dilində yazılan məqalələrin isə Azərbaycan və ingilis dillərində xülasələri də yazı ilə birlikdə
göndərilməlidir. Xülasələr minimum 500 simvol olmalıdır. Xülasədə məqalənin qısa məzmunu, məqsədi və
nəticə yer almalıdır. Bundan başqa xülasələrdə müəllif(lər)in adı, titulları və məqalənin adı da göstərilməlidir.
vi. İstifadə olunan ədəbiyyat məqalənin sonunda yer almalı və iqtibaslar məqalənin içərisində [1, səh-342],
[2, səh-78] və s. şəklində göstərilməlidir.  
- İstifadə olunan ədəbiyyat əlifba sırası ilə və ya iqtibas olunan ədəbiyyatların mətndə rast gəlindiyi ardıcıl-
lıqla nömrələnməlidir. 
- İnternetdən (saytlardan) istifadə olunmuşdursa ədəbiyyat siyahısının sonunda, link tam şəkildə, götürüldüyü
tarixlə birgə yer almalıdır. 
Nümunə: 
Ədəbiyyat: 
1. Azərbaycan Respublikası  regionlarının  2009-2013-cü  illərdə  iqtisadi inkişafı dövlət Proqramı// “İqti-
sadiyyat” qəzeti. 29 aprel - 5 may 2009-cu il. 
2. Azərbaycan tarixi: 7 cilddə, iv c., Bakı: “Elm”, 2000, 456 s. 
3. Həbibov İ. Romantik lirikanın imkanları, Bakı: “Yazıçı”, 1984, 167 s. 
4. http://palm.newsru.com/finance/11mar2009/defolt.html   - 11 mart 2009, 19:00.  
5. tr.wikipedia.org/wiki/Türkiye-Avrupa_Birliyi_ilişkiləri - 9 iyun 2009, 21:35.
vii. Jurnala göndəriləcək məqalələr başqa yerdə yayımlanmamış və ya yayım üçün təqdim edilməmiş ol-
malıdır.  
viii. Məqalənin yayımlanmasına  müvafiq (o cümlədən anonim) rəylər alındıqdan sonra jurnalın redaksiya
heyəti qərar verir.  
iX. Məqalənin hər səhifəsi 4 azn məbləğində qiymətləndirilir.
Qeyd: Azərbaycan universitetinin magistrləri tamamilə pulsuz, müəllimləri, dissertant və doktorantları isə
50% güzəştlə (yəni səhifəsi 2 azn) məqalələrini təqdim edə bilərlər.
Məqalələrin göndəriləcəyi ünvan: 
Azərbaycan universiteti 
Yasamal rayonu, General Akim Abbasov pr-84, 
(Keçmiş Kiyev pr) Bakı, Azərbaycan 
Tel: [phone], daxili 102
Faks : ([phone] 
E-mail: [e-mail] 

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
171
n 
İPƏK YOLU 
n 
2/2014
Jurnal Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Ali Attestasiya Komissiyası
tərəfindən təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların əsas
nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən elmi nəşrlərin siyahısı”na daxil edilmişdir.
♦♦♦
Журнал включён в «Список научных изданий, рекомендуемых для публикации ос-
новных результатов диссертаций в Азербайджанской Республике», утверждённый
Высшей Аттестационной Комиссией при Президенте Азербайджанской Республики.
♦♦♦
The magazine was inscribed in “The scientific edition list, recommended to publication of
main results of the dissertations in Azerbaijan Republic”, confirmed by superior Examina-
tion Board under President of Azerbaijan Republic.
♦♦♦
Dergi Azerbaycan Cumhuriyyeti Cumhurbaşkanı yanında Yüksek Tasnif Komisyonu
tarafından onaylanmış Azerbaycan Cumhuriyyetinde doktoraterlerin genel sonuclarının
yayınlanması önerilen bilimsel yayınların listesine dahil edilmişdir.