Iqtidorli o’quvchilar bilan ishlash 5-6-7-8-9

MMIBDO’________ ________________________


SANA____________ 202_ yil TARIX
Mavzu : Qoraqalpoqlarda madaniy va ma'naviy hayot
Maqsad: O’quvchilarga DTS talablari asosida Tarix fani bo’yicha ta’lim berish. Tarix fanidan tayyorgarlikni kuchaytirilgan holda tayyorgarlik kurish.
Tarbiyaviy- o’quvchilar ongiga mavzuni yoritish orqali mustaqillik oliy ne’mat ekanligini singdirish;
Rivojlantiruvchi- o’quvchilarga avvalgi darslarda Xorazm tarixi oid olgan bilimlarini takrorlash bilan birga bugungi mavzuni tushuntirish;
Kommunikativ kompetensiya:
o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzudan kelib chiqib savollarni mantiqan to‘g‘ri qo‘ya olish va javob berish;
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
mavjud axborot manbalaridan (internet, televizor, radio (audiovideo yozuv), telefon, kompyuter, elektron pochta va boshq.) foydalana olish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
shaxs sifatida doimiy ravishda o‘z-o‘zini rivojlantirish, jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual kamolotga intilish;
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
Jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va faol ishtirok etish;
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
orasta kiyinish, yurish turishda madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish,
Dars jihozi: darslik, siyosiy xarita, tarqatma materiallar va test savollari
Dars jarayoni
III.Yangi mavzu: Qoraqalpoqlarda madaniy va ma’naviy hayot
Qoraqalpoqlar uzoq yillar davomida ko'chman-urmus arzi chilik turmush tarzidan o‘troqlikka o‘tish jarayonini boshidan kechirdilar. Aholining asosiy qismi o'tov va paxsa wylardan iborat ovullarda yashardi. Keyinchalik qo'rg'on (qal’a) va shaharlar vujudga keldi.
Qoraqalpoqlar bir necha urug‘lardan iborat bo‘lib, har urug‘ a’zo- si o‘z urug‘ining mustahkamligini ta’minlashga intilardi. Bir urug‘ichida o‘zaro nikoh taqiqlangan. To‘yda baxshilar dostonlardan qo‘- shiqlar kuylashardi. aytishuvlar avjiga chiqardi. Polvonlar kurashga tushardi.
Qoraqalpoqlar qishlovni ko‘pincha dengiz va daryo bo‘ylarida o‘tkazganlar. Arava, qctyiq, sol va ot asosiy transport vositasi bo‘lgan. Qoraqalpoqlar kiyim-keehagida milliylikka alohida e’tibor berganlar. Bu narsa, ayniqsa, ayollar va qiz bolalar savkeli (qalin bo‘zdan tiki- lib, kumush va maijonlar bilan bezatilgan bosh kiyim)da yaqqol na- moyon bo‘lgan.
Qoraqalpoqlar Qo’ng'irot, Chimboy, Xojayli kabi yi- Shaharlar ^ _shaharlami bunyod etganlar. Shulardan Qo‘ng‘irot va Chimboy qoraqalpoqlarning ma’muriy markazlari edi. Bu shaharlar asr oxiri - XVIII asr boshlarida barpo etildi. Xo‘jayli shahri Orol va Xiva oralig‘idagi savdo markazi bo‘lib, bojxona shu shahar- da joylashgan. Shaharlar baland devorlar bilan o‘rab olingan. Shahar ichkarisida ko‘rkam binolar, saroylar barpo etilgan. Janaqal’a, Oydo'stqaVa, Ernazarqal’a, Ko‘ko‘zakqal’a, Eshonqal’a kabi qal’a shaklida qurilgan shaharlar qoraqalpoq xalqi tomonidan yaratilgan me’morchilik madaniyati yodgorliklari hisoblanadi.
Shaharlarda XIX asr boshlarida 318 ta maktab, Qoraqum cshon. Qalila oxun, Egambergan oxun, Oyimbet eshon mavzelarida, Eshon- qal’ada madrasalar mavjud bo‘lgan. Hunarmandlar 12-13 yoshli bo- lalarni shogirdlikka qabul qilib, ularga hunar sirlarini o‘rgatganlar. Qoraqalpoq yoshlari Xiva va Buxoro madrasalarida ham ta’lim olgan- lar.
Qoraqalpoqlarning xalq og‘zaki ijodi juda boy Qoraqalpoq folklor namunalari 20 jildligi- san a va musiqanashr etilgani fikrimizning daliiidir. Ularso‘z ustalari bo‘lgan chcehanlarni, baxshi (jirov)larni sevadilar. El oqsoqollari, rahbarlari yonidan qissaxonlar arimagan. 0‘zbeklaming Afandisi kabi qoraqalpoqlarning qiziqchisi - 0‘mirbek laqqisi bor. 0‘mirbek laqqi o‘z latifalarida jamiyatdagi kamchiliklar ustidan ku- luvchi xalq qahramoni sifatida gavdalanadi. U adolatsiz amaldorlar, qozilar, so‘zi bilan ishi mos kelmaydigan ruhoniylarning kirdikorlarini fosh qilib, mardlik, to‘g‘rilik, haqiqat, adolatni kuylagan. Latifalarini yengil mutoyiba, achchiq hajv bilan ixcham ifodalab, tinglovchilarni xursand qilgan. Qahramonlik dostonlari „Qirqqiz", „Alpomish", ,,Qublon“, „Mast- poshsho", ,,Edigey“ dostonlarida qoraqalpoqlarning voqealarga boy tarixi kuylanadi. Masalan, .,Edigcy“ dostonida Amir Temur, To‘xtamish faoiiyati bilan bog‘liq voqealar bayon etilsa, „Qirqqiz“da qoraqalpoq xalqining ozodlik kurashi, Xorazm xalqining Eron shohi Nodirshohga qarshi kurashi o‘z badiiy ifodasini topgan.
Qoraqalpoqlar tasviriy san’atidagi o‘ziga xoslik, ayniqsa, ular to‘- qigan gilam va kashta buyumlarda yorqin ifodasini topgan. Ularga tushirilgan naqshli bezaklar suv ramzini aks ettiruvchi toMqin ko‘ri- nishiga ega bo‘lgan. Bu bejiz emas edi. Chunki qoraqalpoqlar qadim- dan daryo va ko‘1 bo‘ylarida yashab kelganlar. Bundan tashqari, qoraqalpoq tasviriy san’atining yana bir o‘ziga xosligi uning qadama naqshli yog‘och o‘ymakorligida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Ajiniyoz Qo‘siboy o‘g‘li (taxallusi Zevar) ham (1824—1878) qoraqalpoq xalqining atoqli shoirlaridan biridir. U boshlang‘ich ta’limni Mo‘ynoqdagi eski maktabda о'qidi. Keyin Xivadagi Sherg‘ozixon madrasasida ilm oldi. Ajiniyozdan yuzdan ortiq she’r va dostonlar meros qoldi. She’rlarida Vatan, insonparvarlik g‘oyalarini kuyladi.
biridir. U boshlang‘ich ta’limni Mo‘ynoqdagi eski maktabda о'qidi.Keyin Xivadagi Sherg‘ozixon madrasasida ilm oldi. Ajiniyozdan yuzdan ortiq she’r va dostonlar meros qoldi. She’rlarida Vatan, insonparvarlik g‘oyalarini kuyladi.
Shoirning ,,Bo‘za-



tov“ dostonida esa qoraqalpoq xalqining boshqa yurtlarga ко‘chib ketishga majbur etilganligi katta mahorat bilan tasvirlangan. ,,Kerak“, ,,Bo‘ladi“, „Bo'lmasa", „ Yaxshi „ Yigitlar“ kabi asarlarida Ajiniyozning insonparvar g‘oyalari, falsafiy qarashlari ifodalangan. Asarlari xalq orasida keng tarqalgan, „ Qiz Mengesh bilan aytishuv“ (1878) asari mashhur. Uning hayoti haqida shoir Ibroyim Yusupov ,,Ajiniyoz“ asarini yaratgan. Uning asarlari o‘zbek tilida nashr etilgan („Tanlangan asarlar“ va boshqalar).