65
altproqramlar və tam olaraq proqram üzrə toplum biznes-planların formalaĢması.
Tədqiqat və idarəetmə konturların konkret layihələr üzrə biznes-planları bir
qayda olaraq aĢağıdakı bölmələri daxil edir:
layihənin yekun nəticələrinin (məhsulun) məzmunu, rəqabətqabiliyyətliyi;
layihənin icraçıları və həmicraçıları;
layihənin yerinə yetirilməsi üçün resurslar;
layihələrin yerinə yetirilməsi texnoloğiyası;
maliyyələĢdirmə mənbələri və maliyyə axınları;
risklər və onların minimumlaĢdırılması;
layihənin reallaĢdırma effektivliyi (kommersiya layihələri üçün – zaman
amilinin nəzərə alınması ilə özünüödəmə müddəti).
Toplum biznes-planlar müəyyən blokun layihələri, altproqramlar, konturlar
üzrə məcmu (toplanmıĢ, cəm) hesablamaları bildirir.
Inteqral biznes-plan tam Ģəkildə milli proqram (milli layihə) üzrə yekun
qiymətləndirməni verir.
Layihələrin seçilməsi və proqramların təshih olunması. Biznes-planların
informasiyaları əsasında milli proqrama (milli layihəyə) daxil olunma üçün
layihələrin ümumi qiymətləndərəlməsi və seçimi həyata keçirilir. Əsas meyarlar
aĢağıdakılardı:
texnika və texniki ukladların (sistemlərin) nəslinin dəyiĢmə ritminin nəzərə
alınması ilə proqram məhsullarının texnolojı səviyyəsi və rəqabətqabiliyyətliyi;
perspektivli bazar boĢ yerlərinin (kommersiua layihələri üçün) və
cəmiyyətin əsas ən zəruri tələbatlarının (qeyri-kommersiya layihələri üçün) olması;
resurslarla, ilk növbədə vətən (yerli) resurslarılə (intelektual, əmək, madii,
təbii, maliyyə) təminatlığı;
effektivlik səviyyəsi – iqtisadi (kommersiya layihələri üçün), sosial,
ekoloji, müdafiə, idarəetmə (qeyri-kommersiya layihələri üçün);
Layihələrin innovasiya-texnoloji, iqtisadi və ekoloji ekspertizası həyata
keçirilir. Onun nəticələri üzrə, milli proqram (layihə) üzrə layihələr dəstinin
66
müqayisəli inteqral effektivliyinin reytinq qiymətləndirilməsi və ranjirovkası
(əmiyyətinə görə, vacibliyinə görə sıraya düzmə) aparılır.
Meyarların biri üzrə mənfi qiymət alan layihələr çıxarılır, ya da ki, onların
optimallaĢdırılması və müsbət qiymətləndirmənin nail olunması və ya effektli
layıhələrlə kompensasiyalaĢdırılması üzrə tədbirlər tətbiq olunur. Layihələrin
blokları və ayrı-ayrı altproqramlar qeyri-effektiv ola bilər. Nəticədə layihələrin
yekun seçimi və növbə üzrə təhsili həyata keçirilir. Belə ola bilər ki,
qiymətləndirmənin yekununda tam Ģəkildə proqramın qeyri-effektivliyi haqda
nəticə çıxarılacaqdır. Belə halda sifariĢçiyə onun üzərində iĢlərin dayandırılması
haqda təklif irəli sürüləcəkdir.
Proqramların maliyyələĢdirilməsi. Proqramın təsdiq olunmasından qabaq
onun maliyyələĢdirilməsi mənbəyini müəyyənləĢdirməyi aparmaq vacibdir. Bir
qayda olaraq milli proqram və layihələr, tədqiqat, innovasiyası və idarəetmə
layihələri
aĢağıdakı əsas mənbələri daxil edərək çoxkanallı əsasda
maliyyələĢdirilir.
büdcə maliyyələĢdirilməsi (federal, regional, bələdiyyə büdcələri) qeyfi-
kommersiya xarakterli layihələr üçün, eləcə də start dövründə kommersiya
xarakterli iri layihələr üçün;
qeyri-büdcə investisiya, vençur, innovasiya, ekoloji, sosial fondların (o
cümlədən, beynəlxalq) qoyuluĢları;
maraqlı olan yerli (vətən) xüsusi investorların korporasiyaların, bankların
investisiyaları;
maraqlı olan xarici investorların investisiyaları (milli maraqlardan çıxıĢ
edərək məhdudiyyətlərlə);
əldə olunan innovasiyalı üstmənfəətin (texnoloji kvazirenta) hesabına
texnikanın yeni nəslinin yaradılması layihələrinin (xüsusilə diffuziya
mərhələsində) reallaĢmasının iĢtirakçılarının özünümaliyyələĢdirilməsi.
Göstərilən
mənbələrin
nisbətləri
layihənin
xarakterindən,
onun
effektivliyindən və zamandan asılıdır.
67
Proqramın idarə olunması. Proqramın reallaĢmasının uğuru layihənin və onun
elementlərinin dəqiq düzülmüĢ, məqsədyönlü və yekun nəticəyə səmtlənmiĢ
idarəedilməsi sistemindən asılıdır. Idarəetmənin ümumi sxemi Ģəkildə verilib. O,
strukturların bütün səviyyələrdə qarĢılıqlı əlaqəsi prinsipi üzrə qurulub və
\
SXEM 3.3.Milli proqramın idarə olunması strukturu
aĢağıdakı elementləri daxil edir:
Ali ġura
SifariĢçilər ġurası
Proqram və
altproqramlar üzrə
dövlət sifariĢçici
Layihələr üzrə sifariĢçi
Regional və bələdiyyə
layihələrin sifariĢçiləri
Beynəlxalq layihələrin
sifariĢçiləri
Elmi-texniki ġura
Proqramın elmi
rəhbərləri.
Altproqramların elmi
rəhbərləri
Layihələr üzrə elmi
rəhbərlər
Elmi-texniki mərkəz
Informasiya mərkəzi
Inteqrasiya olunmuĢ
elmi-ali məktəb
mərkəzləri
Altproqramların direktorlar
ġurası( idarə edici komissiya
ProqnozlaĢdırma və
planlaĢdırma mərkəzi
Proqramın, altproqramın
və layihələrin idarə
olunma mərkəzi
Layihələrin ekspertizası
və seçimi mərkəzi
Marketinq və logistika
mərkəzi
Kadrlar üzrə mərkəz
Informasiya, təbliğat və
reklam mərkəzi
Beynəlxalq strateji
innovasiya alyansı