“İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, Göyçə mahalı bizim tor paq larımızdır və Ermənistan bu torpaqlarda dövlət qurub. Azərbaycan torpağında ikinci erməni dövlətinin qurulmasına biz heç vaxt imkan verməyəcəyik”
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 “İndi “Ermənistan” adlanan ərazi, Qərbi Azərbaycan – İrəvan mahalı, Göyçə mahalı, Zəngibasar mahalı, Zəngəzur mahalı – bunlar hamısı müsəlmanlar, azərbaycanlılar yaşayan diyarlar olubdur. Təəssüf ki, bu ərazilərdən, diyarlardan müsəlmanlar çıxarılıblar, indi bu ərazilərdə bir nəfər də olsun, müsəlman yoxdur. Bu da Ermənistan millətçiliyi, erməni ekstremizmi, erməni şovinizmi siyasətinin nəticəsidir... İnanıram ki, o yerlərin sahibləri – müsəlmanlar, azərbaycanlılar oraya qayıdacaqlar”. 1 Bütün bunlar Azərbaycanın İrəvan bölgəsində xalçaçılıq sənətinin inkişafının kompleks şəkildə tədqiqi zərurətini irəli sürmüşdür. Tədqiqatın xronoloji çərçivəsi kimi XVIII əsrin II yarısı-XX əsrin əvvəlləri müəy yən edilmişdir. Belə bir xronoloji çərçivə Azərbaycan tarixinin xronoloji dövrləşdirilməsinə tamamilə uyğundur. Məlum olduğu kimi, Nadir şah Əfşarın (1736-1747) öldürülməsindən sonra onun imperiyası dağılır və Azərbaycan ərazisində müstəqil və yarımmüstəqil xanlıqlar meydana gəlir. Xanlıqların etnik və siyasi sərhədləri Azərbaycanın tarixi-coğrafi ərazisinin xeyli hissəsini əhatə edirdi. Bu dövrdə meydana gələn xanlıqlardan biri də İrəvan xanlığı idi. İrəvan xanlığı Azərbaycan xanlıqları tərkibində özünəməxsus yer tuturdu. Qərbi Azərbaycan ərazisində müstəqil İrəvan xanlığının yaranması burada iqtisadiyyatın, o cümlədən onun mühüm sahəsi olan xalçaçılığın inkişafına da təkan vermişdi. İrəvan xanlığının ərazisi 1827-ci ilin oktyabrında Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edilmiş və İrəvan xanlığı ləğv edilmişdi. Azərbaycanın İrəvan bölgəsi digər Şimali Azərbaycan torpaqları ilə birlikdə Rusiya imperiyasının dağılmasınadək onun tərkibində qalmışdır. 1918-ci ildə tarixi Qərbi Azərbaycan-İrəvan bölgəsi ərazisində erməni dövləti yaradılmışdır. Bununla da İrəvan bölgəsinin erməniləşdirilməsi, azərbaycanlılara qarşı deportasiya və soyqırımı dövlət siyasətinə çevrilmişdir. Ermənistan hökuməti azərbaycanlıların iqtisadi həyatına, o cümlədən xalçaçılığa da ağır zərbə vurmuşdur. Beləliklə, aydın olur ki, XVIII əsrin II yarısı- XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixində xüsusi bir mərhələ kimi ayrıla və bu dövrdə iqtisadi həyatda vacib yer tutan xalçaçılıq sənətinin vəziyyəti tədqiq edilə bilər. Bu dövrdə xalçaçılığın hərtərəfli tədqiqi baxımından bölgədə Ermənistan dövləti yaradıldıqdan sonrakı vəziyyətin öyrənilməsi bir baza rolunu da oynaya bilər. Bu sahədəki obyektiv vəziyyətin müəyyənləşdirilməsi Ermənistan dövlətinin Azərbaycan xalçaçılığına vurduğu zərbənin miqyasını da müəyyən etməyə imkan verərdi. Azərbaycan tarixşünaslığında və eləcə də sənətşünaslığa dair araşdırmalarda İrəvan bölgəsində xalçaçılıq sənətinin tarixi uzun müddət tədqiqatdan kənarda qalmışdır. İlk dəfə bu sətirlərin müəllifi həmin problemi irəli sürmüş, bu sahədə tədqiqatlara başlamış və fundamental kitablar nəşr etdirmişdir. 2 Bununla yanaşı, problemin bəzi məsələləri haqqında araşdırmaları da qeyd etmək lazımdır. Həmin məqalə və kitabları aşağıdakı istiqamətlər üzrə qruplaşdıra bilərik: Tədqiqatın predmetini xalçaçılıq təşkil etdiyi üçün, ilk növbədə, həmin qrupa daxil olan ədəbiyyatı ayırmaq olar. Tədqiq olunan dövrün ikinci mərhələsində, XIX-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan xalçalarına aid ilk məqalələr çap edilmişdir. Y.Zedgenidzenin məqaləsi (1891) Yelizavetpol quberniyasının Şuşa şəhərində xalça və palaz istehsalına, İ.M.Qara-Murzanın məqaləsi (1902) Bakı quberniyasının 1 Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. 18-ci cild. Bakı, 2006, s.375-376. 2 Muradov V. A. Azərbaycan xalçaları. Bakı, 2008; Yenə onun, Azərbaycan xalçaları. İrəvan qrupu. Bakı, 2011 8 Quba qəzasında xalçaçılıq peşəsinə həsr edilmişdir. 1 V.M.Zummerin 1926-cı ildə nəşr edilmiş məqaləsində Quba xalçalarından bəhs olunur. 1920-1950-ci illərdə xalçaçılığa dair Tiflisdə və Moskvada nəşr edilmiş kitablarda Azərbaycan xalçaları işıqlandırılmışdır. 2 1950-ci ildə Azərbaycanda da xalçalara dair albom nəşr edilir. 3 Lakin bütövlükdə Azərbaycan xalçaçılığının öyrənilməsində yeni bir səhifənin açılması Lətif Kərimovun (1906-1991) adı ilə bağlıdır. 4 L.Kərimovun 1961-1983-cü illərdə nəşr edilən məşhur üçcildliyi 5 ilə Azərbaycan xalça sənətinin fundamental problemləri irəli sürüldü, Azərbaycan xalçalarının tarixi, məktəbləri və s. məsələlər araşdırıldı. Lakin bu kitablarda Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin xalçaları xüsusi məktəb kimi ayrılmamışdır. L.Kərimov digər bir kitabında 6 Azərbaycan xalçalarının ornamentlərini tədqiq etmişdir. L.Kərimov xalçaçılıq sahəsində dünya miqyasında tanınmış mütəxəssis olmaqla yanaşı, eyni zamanda, xalça istehsalının təşkili, xalçaçılıq üzrə yeni tədqiqatçıların hazırlanmasında və nüfuzlu elmi konfransların keçirilməsində də böyük xidmətlər göstərmişdir. 1983 və 1988-ci illərdə Bakıda Şərq xalçaları sənətkarlığı üzrə beynəlxalq konfranslar keçirilmişdir. 7 Belə nüfuzlu konfransların Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın dünya miqyasında xalçaçılıq mərkəzlərindən biri kimi tanınması demək idi. L.Kərimovun Azərbaycan xalçalarına aid çoxcildliyinin birinci cildinin nəşrindən az bir müddət sonra, xalçaçılıq sahəsində böyük əhəmiyyətə malik olan bir hadisə baş vermişdi. Məşhur arxeoloq S.İ.Rudenkonun (1885-1969) “Pazırık” adı ilə tanınan xalça haqqında kitabı nəşr edilmişdir. 8 Bu kitabdan sonra bütövlükdə xalçaçılıq, o cümlədən xalçaçılığın tarixi və sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə dair tədqiqatların sayı daha da çoxaldı. 1971-ci ildə N.Abdullayevanın Azərbaycan xalça sənətinə aid kitabı çap edildi. 9 Azərbaycan xalçaçılığının, xüsusilə onun texnoloji üsullarının tədqiqi və öyrədilməsi, xalçaçılığa dair dərslik hazırlanması bu sahədə mühüm istiqamət kimi qeyd edilə bilər. Bu sahədə C.Mücirinin kitabları 10 bu gün də elmi və təcrübi əhəmiyyətini saxlamaqdadır. Azərbaycan xalçalarının tarixinin öyrənilməsində A.S.Əliyevanın kitabları da xüsusi qeyd edilə bilər. O, 1987-ci ildə nəşr edilən əsərində 11 XIX-XX əsrin əvvəllərində 1 Зедгенидзе Я. Производство ковров и паласов в городе Шуше Елизаветпольской губернии// СМОМПК, вып.XI. Тифлис, 1891; Кара-Мурза И.М. Ковровый промысел в Кубинском уезде Ба- кинской губернии// Изв. Кавказского кустарного комитета. Тифлис, 1902 2 Орлов Н.М. Горные богатства и ковры. Экспортные ковры Закавказья. ч.III. Тифлис, 1925; Про- изводство ковров. М., 1931; Исаев М.Д. Ковровое производство Закавказья. М., 1931; Адамов А.К. Советские ковры и их экспорт. М. – Л., 1934; Гогель Ф.В. Ковры. М., 1950 3 Ковры Азербайджанской ССР. Альбом. Баку, 1951 4 Bax: Əliyeva K., İbrahimov E. L.Kərimov: həyat və yaradıcılığı. Bakı, 2007 5 Керимов Л. Азербайджанский ковер. В трех тт. т.I. Баку – Л., 1961; т.II. Баку, 1983; т.III. Баку, 1983 6 Его же, Некоторые элементы азербайджанских ковров. Баку, 1983 7 Международный симпозиум по искусству восточных ковров. Баку, 5-10 сентября 1983 г. Тезисы. Баку, 1983; Материалы Международного симпозиума по искусству восточных ковров. Баку, 1988 8 Руденко С.И. Древнейшие в мире художественные ковры и ткани из оледенелых курганов Гор- ного Алтая. М., 1968 9 Абдуллаева Н.А. Ковровое искусство Азербайджана. Баку, 1971 10 Müciri C. Azərbaycan xalçaçılığı. Bakı, 1977; Yenə onun, Azərbaycan xalçaçılığının texnoloji üsulları. Orta texniki peşə məktəbi üçün dərslik. Bakı, 1986; Его же, Мюджири Дж. Технологические приемы азербайджанского ковроделия. Баку, 1983 11 Алиева А. Ворсовые ковры Азербайджана XIX – начала ХХ века. Баку, 1987 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|