“İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, Göyçə mahalı bizim tor paq larımızdır və Ermənistan bu torpaqlarda dövlət qurub. Azərbaycan torpağında ikinci erməni dövlətinin qurulmasına biz heç vaxt imkan verməyəcəyik”
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Xəritə 6)
18 19 satış üçün xalça-palaz hazırlayırdılar. Boyaqçılığın inkişafına da diqqət yetirilirdi. Yunun və müxtəlif ev əşyalarının boyanmasında təbii bitkilərdən istifadə edilirdi”. 1 Çar hökuməti Azərbaycanın işğal edilmiş Naxçı- van və İrəvan xanlıqları əsasında 1828-ci il mart ayının 21-də “Erməni vilayəti” 2 yaratdı (Xəritə 4). Bu vilayət 1840-cı il islahatı zamanı ləğv edildi. Belə bir addım sübut edir ki, həmin vilayətin yaradılmasının heç bir tarixi zəmini olmamışdır. Həmin vilayətin əsasında yaradılan İrəvan və Naxçıvan qəzaları Gürcü-İmeret quberniyasına tabe edildi (Xəritə 5). Lakin bu da uzun sürmədi, 1849-cu il iyu- nun 9-da tarixi İrəvan və Naxçıvan ərazisində İrəvan quberniyası təşkil edildi. İrəvan bölgəsinin tarixi mahalları əsasında, sonrakı dəyişikliklərlə birgə, İrəvan, Aleksandropol, Eçmiədzin, Naxçıvan, Novobayazid, Şərur-Dərələyəz və Sürməli 1 Ələkbərli Ə. Qərbi Azərbaycan. II c. Zəngibasar, Gərnibasar və Qırxbulaq mahalları. Bakı, 2002, s.46 2 Высочайший указ Сенату об образов Армянской области // Государственный Исторический Архив Российской Федерации, ф. 880, оп.5, д. 389, л.1805. 20 qəzaları yaradıldı (Xəritə 6). İrəvan şəhəri, əvvəllər olduğu kimi, mərkəz funksiyasını yerinə yetirməkdə davam edirdi (Xəritə 7). Rusiya imperiyasının hakimiyyəti dövründə İrəvan quberniyasında (Xəritə 8) azərbaycanlılara qarşı çarizmin ağır müstəmləkə zülmü bərqərar edilmişdi. Rusiya imperiyası İrəvan xanlığı- nı işğal etdikdən sonra ermənilərin bu torpaqlara kütləvi şəkildə köçürülməsi 21 siyasətini həyata keçirməyə başladı. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən İrəvan bölgəsinə köçü rülməsi 1828-ci il Tükmənçay müqa vilə sin dən sonra daha geniş miqyas aldı. 1 Ermənilərin köçürülməsini təşkil etmək üçün İrəvanda və Naxçıvanda köçürmə komitələri ya- radıldı. Köçkünlərə mühüm güzəştlər edildi: on- lar 6 il müddətində vergi və imtiyazlardan azad olundu, ermənilərə İrandan ayrılan təzminat he- sabına vəsait verildi və i.a. Hazırlıq tədbirləri həyata keçirildikdən sonra köçürmə başladı. İrandan köçürülən ermənilərin sayı 40-50 min nəfər təşkil edirdi. 1828-1829-cu illər rus-türk müharibəsinin gedişində və müharibədən sonra Türkiyədən də 90 minədək erməni köçürüldü. Köçür mənin əsas istiqaməti Cənubi Qafqazdakı Azərbaycan torpaqla- rına yönəlmişdi. N.Şavrov 1911-ci ildə Peterburqda nəşr olunmuş “Zaqafqaziyada Rusiya mənafeyinə yeni təhlükə” adlı kitabında yazırdı ki, “Hazırda Zaqafqaziya- da yaşayan 1 milyon 300 min erməninin 1 milyondan çoxu diyarın yerli əhalisi de- yil və bura bizim tərəfimizdən köçürülmüşdür”. 2 Ermənilər köçürülərkən onların Şimali Azərbaycan torpaqlarında, xüsusilə Naxçıvan, İrəvan və Qarabağda yerləş- 1 İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi... s.373-499 2 Шавров Н.Н. Новая угроза русскому делу в Закавказье: предстоящая распродажи Мугани инородцам. СПб., 1911 (Баку, 1990, с.63) 22 dirilməsinə mühüm əhəmiyyət verilirdi. Nersesin layihəsinə görə, rus ordusunun tutduğu bölgələrdən - Təbriz, Xoy, Sal- mas, Marağadan bütün ermənilər Nax- çıvan, İrəvan və Qarabağ vilayətlərinə köçürülməli idi. Onun bu tələbi köçürmə işində canfəşanlıq edən ermənipərəst gü- ruh tərəfindən ardıcıl şəkildə həyata ke- çirildi. Yuxarıda adı çəkilən N.Şavrov da qeyd edirdi ki, müharibədən sonrakı iki ildə (1828-1830-cu illər) biz Zaqafqaziyaya İrandan 40 min, Türkyədən 84 min erməni köçürmüş və onları ermənilərin azlıq təşkil etdiyi İrəvan və Yelizavetpol quberni- yalarında yerləşdirmişdik. Oralara 200 min desyatin xəzinə torpağı ayrılmış, onlar üçün müsəlmanlardan 2 milyon manatlıq xüsusi sahibkar torpağı satın alınmışdır. Yelizavetpol quberniyasının dağlıq hissəsi və Göyçə gölü sahili həmin ermənilərlə məskunlaşdırılmışdır. 1 Ermənilərin köçürülməsi nəticəsində Qarabağ, İrəvan və Naxçıvan bölgələrinin əhalisinin etnik tərkibi əsaslı dəyişikliyə məruz qaldı. Rusiya tərəfindən işğal edilənədək İrəvan xanlığının əhalisinin 20%-dən bir az çoxunu əvvəllər köçürülmüş ermənilər təşkil edirdisə, 1834-1835-ci illərdə bu rəqəm 46%-i ötmüşdü. 2 Ermənilərin Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Şimali Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən İrəvan bölgəsinə köçləri 1853-1856-cı illər Krım müharibəsi, 1877-1878-ci 1 Там же 2 İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi... s.397 23 illər rus-türk müharibələri, XIX əsrin 90-cı illərində Osmanlı imperiyasında dövlət əleyhinə yönəlmiş erməni qiyamlarının yatırılmasından sonra da davam etdirilmişdir. Çar Rusiyası tərəfindən ermənilərin köçürülməsilə Azərbaycan torpaqlarında etnodemoqrafik duru- mun ermənilərin xeyrinə dəyişdirilməsi ilə yanaşı, onların idarəetmə sistemində və təsərrüfat həyatında möhkəmləndirilməsi tədbirləri də reallaşdırılırdı. Bü- Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|