“İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, Göyçə mahalı bizim tor paq larımızdır və Ermənistan bu torpaqlarda dövlət qurub. Azərbaycan torpağında ikinci erməni dövlətinin qurulmasına biz heç vaxt imkan verməyəcəyik”
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.1. Ağbaba və Şörəyel
29 İrəvan xanlığından da əvvəlki dövrlərdən başlayaraq burada dekorativ-tətbiqi sənət sahələri arasında xalçaçılıq xüsusi yer tutmuşdur. Naxış kompozisiyasına görə Qazax-Borçalı, Qarabağ və Təbriz qruplarına daha yaxın olan İrəvan xal ça qrupu- nun nümunələri zaman-zaman xarici ölkələrə daşınmış, erməni kolleksiyaçıları- nın sərvətinə çevrilmişdir. Bu gün “erməni xalçası” kimi təqdim edilən bu incilər azərbaycanlı ilmə ustaları tərəfindən toxunmuşdur. Xalq yaradıcılığının geniş yayılmış növlərindən biri də tikmədir. İrəvan xanlığı- na məxsus olan bədii tikmə nümunələrindən ikisi hazırda Milli Azərbaycan Tarixi Mu zeyində saxlanılır. 1827-ci ildə ruslar İrəvan şəhərini zəbt edərkən qənimət kimi götürdükləri İrəvan xanlığının bayraqları bədii tikmə sənətinin nadir nümunələrindən hesab olunur. Tarixi faktlar təsdiqləyir ki, vaxtilə İrəvanın mərkəzində yerləşən Şiləçi məhəlləsində boyaq bitkilərindən al-əlvan rənglər alınmış, basma naxışlı parçalar is- tehsal edilmişdir. Qərbi Azərbaycanın Loru, Pəmbək, Şəmşəddin, Apa ran, Talın, Əştərək, Ərzin, Axtı, Qırmızıkənd, Basarkeçər, Kəvər, Sərdarabad, Üçkilsə, Dərələyəz, Vedi, Qəmərli, Zən gibasar, Soylan kimi bölgələri rəngarəng xalçaları ilə seçilirdi. İrəvan xanlığının həyatında mühüm rol oynayan sənətkarlıq müxtəlif sahələri özündə ehtiva edirdi. Azərbaycanlıların ənənəvi sənətkarlıq sahələri olan toxuculuq və dulusçuluq bütün Qərbi Azərbaycan boyunca geniş yayılmışdı. Toxuculuq, o cümlədən xalça, palaz məmulatı istehsalı xüsusilə seçilirdi. O dövrün səyyahları yerli əhalinin qoyun sax- ladığını və qoyun yunundan gözəl xalçalar, kisə, palaz, çul, qışda geyinmək üçün isti paltarlar, əlcək, corab toxuduğunu qeyd etmişlər. İ.Şopen hər ailədə toxuculuq dəzgahının olmasından xüsusi bəhs etmişdir. Toxuculuqla bağlı olan digər sənət sahəsi boyaqçılıq idi. Bölgə həm də gön-dəri məmulatlarının istehsalı, sabunbişirmə, yağçəkmə və duz istehsalı ilə məşhur idi. 1 Bölgənin tarixi kökləri çox qədimə gedən xalçaları vaxtilə bütün dünyada məşhur olmuşdur. Lakin azərbaycanlıların İrəvan bölgəsindən məqsədyönlü şəkildə depor- tasiyası nəticəsində minlərlə insan öz torpağından çıxarılmış, başqa ərazilərə köçürül- müşdür. Təbii ki, bu kəndlərdə xalçaçılıq ənənələri də itib-batmışdır. Azərbaycanın İrəvan bölgəsində toxunan xalçaların tədqiqi üçün tarixi mahallar üzrə təhlil xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 1 İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi... s. 107 30 2.1. Ağbaba və Şörəyel 1 Ağbaba mahalında yer-yurd adları arasında İbiş, Öksüz, Dəlisərsəran, Çələb, İlan- lı adlarına rast gəlinir. Adların mənşəyi burada yaşayan tayfaların adları və inanc- ları ilə bağlı idi. Qədim türk dilində “Allah” anlamını verən “çələb” sözü Ağbaba ərazisində türklərin animistik görüşləri ilə əlaqədar olan yer adı idi. Müqəddəs ruhla- ra və bu ruhların obraz kimi çıxış etdiyi heyvanlara münasibət, eləcə də şaman inan- cının izləri özünü xalçalarda da göstərirdi. Ağbabada yaşayan türklər islamı qəbul etdikdən sonra yeni din onların dünyagörüşünə sirayət etməyə başladı. Bölgədə olan məscidlər və evlər üçün toxunan “Namazlıq”lar burada yaşayan türklərin islam döv- rü mədəniyyətini əks etdirir. Bu bir daha göstərir ki, Ağbabada tarixən türklər yaşa- mış və bütün tarixi dövrlərdə öz dünyagörüşlərinin izlərini abidələrə, xalçalara həkk etdirmişlər. İnanclar xalqın ruhunu yaşadan xalçalarda maddiləşmiş, işarələrə çevril- miş və bu günümüzədək gəlib çatmışdır. Xalça ağbabalıların məişəti üçün olduqca vacib atribut sayılırdı. Eyni zamanda pa- lazlar, çullar, duz torbaları, xurcunlar, məfrəşlər və d. məmulatlar əhalinin məişətini asanlaşdırırdı. Bu məmulatların toxunma texnologiyası, rəng-kompozisiya həlli yerli əhalinin estetik dünyagörüşündən xəbər verir. Əsasən, heyvandarlıqla məşğul olan yerli əhali cins qoyunlar yetişdirmişdir. Dənli bitkilərdən buğda, arpa, zəyərək əkilir və bu bitkilərdən yağ, bəzir, dağda bitən kollardan və çiçəklərdən müxtəlif dərmanlar, həmçinin ipləri boyamaq üçün cürbəcür rənglər alınırdı. Ağbaba bölgəsi qərbdən və şimaldan dağlarla əhatə olunmuşdu. Qışı olduqca sərt keçən bu ərazi dağ bitkiləri ilə də zəngindir. Mənbəyini Ziyarət, Göy dağ, Ağ- baba dağlarından götürən gur, bolsulu Qaraxan, Civinli, Seldağıdan, Moküz çayları dərənin gözəlinə çevrilmiş Arpa gölünə axıb tökülür. Qədim türk torpağı olan Ağba- bada “Kitabi-Dədə Qorqud”un və digər dastanların izlərini az qala hər kəndin, hər dərənin, hər dağın adında görmək olar. Dastanda adı çəkilən Ənsə Qoca Oğlu Oxçu adından Oxçu oğlu kəndi, Qazan xanın adını çəkdiyi Köçkə dağının adından Göy da- ğın, Dəli Domrulun adından Güllücə kəndi yaxınlığındakı Domrul qalaçasının, Qa- zan xanın qardaşı Qara Günənin adından Qara Güney təpəsinin adı götürülmüşdür. Ağbaba bölgəsində yerli adətlər, adlar və onların obrazları xalçalarda da öz ifadəsini tapırdı. Təəssüflər olsun ki, indi Ağbabada bircə ilmə belə vurulmur. Xalçanın göy qurşağı kimi rəngarəng iplərini özünə dost-sirdaş seçmiş, ilmələrdən tumarını əsirgəməyən əllər bu ərazidən didərgin düşüb. Ermənilər tərəfindən azərbaycanlıların bölgədən qovulması ilə bərabər, Ağbaba torpağı sanki bütün gözəlliklərini in sanlardan gizlədib və müqəddəs yurd indi bir xara bazara çevrilib. Uzun qış axşamlarında buradakı qa- 1 Burada və daha sonra İrəvan bölgəsi mahallarının tarixi-coğrafi, sosial-iqtisadi vəziyyəti və topo- nimiyası haqqında aşağıda göstərilən ədəbiyyatdan və müvafiq folklor antologiyasından istifadə edilmişdir: Bayramov A.Ə. Qədim oğuz ellərinin – Ağbaba, Şörəyəl və Pəmbək bölgələrinin yer-yurd adları. Sumqayıt, 1996; Bayramov İ. Qərbi Azərbaycanın türkmənşəli toponimləri. Bakı, 2002. Budaqov B., Qeybullayev Q. Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. Bakı, 1998; Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası. Bakı, 1995; Həbib Rəhimoğlu. Silinməz adlar, sağalmaz yaralar... Bakı, 1997; Ələkbərli Ə. Qərbi Azərbaycan. I c. Vedibasar mahalı (Vedi və Qarabağlar rayonları). Bakı, 2003; Флоровский Н. Бамбако-Шурагельская дистанция // Обозрение. ч. II. СПб., 1836. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|