İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə
Yüklə 4,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
əməktutumlu və ölkədə böyük tələbat olan məhsullar istehsalı sahələri, strateji və nisbətən zərərli istehsal sahələri üzrə vergi dərəcələri və ödəmələrin səviyyəsi aşağı olmalı və əksinə dövlət güzəştləri və kredit verilməsi sahəsində onlara müəyyən üstünlüklər verilməlidir. İnkişaf etmiş Avropa ölkələrində və ABŞ-da belə sahələrin inkişafı məhz dövlətin xüsusi nəzarətində olur və onların inkişafı üçün daim lazımi şərait yaradılır. Bu ölkələrdə hətta sahələr üzrə qiymətlərin və vergi ödəmələrinin dərəcələri elə müəyyənləşdirilir ki, ölkədə sosial qruplar üzrə gəlirlərin səviyyəsində elə güclü fərq olmasın. Xüsusilə kənd əməkçilərinin (fermerlərin) iqtisadi və sosial vəziyyəti həmişə dövlətin nəzarətindədir. Məsələn, İsveçdə, Norveçdə, Fransada, Böyük Britaniyada və digər inkişaf etmiş Avropa ölkələrində kənd təsərrüfatı is- tehsalçılarına böyük güzəştlər edilir, onlar hər tərəfdən dövlət qayğısı ilə əhatə olunur və hətta bazarda məhsulların reallaşdırılmasında problem meydana çıxanda dövlət münasib qiymətlərlə həmin məhsulları alır və onları yaranmış böhran vəziyyətindən çıxarır [2]. Azərbaycanda da hesab edirik ki, belə bir yanaşmaya ehtiyac vardır. Bunlardan əlavə, bizim fikrimizcə, bəzi vergi dərəcələri, o cümlədən əlavə dəyər vergisi, aksiz vergisi, mənfəətdən ayırmalar müəyyən dərəcədə aşağı salınmalıdır. Hesab edirik ki, ƏDV-nin hazırda 18%, aksizlərin bəzi hallarda yüksək səviyyədə müəyyən olması sahibkarlığın inkişafına lazımi şərait yaratmır, onun maliyyə imkan- larını məhdudlaşdırır və investisiya fəallığını zəiflədir. İnvestisiya imkanlarının məhdud olduğu bir şəraitdə göstərilən vergi dərəcələri üzrə mövcud ödəmələr hələ də əksər sahibkarlar üçün müəyyən çətinliklər yaradır. Halbuki sahibkarlara indiki mərhələdə, əksinə geniş maliyyə yardımı lazımdır. Bu həm dövlət tərəfindən, həm də özəl maliyyə-kredit təşkilatları tərəfindən həyata keçirilməlidir. Belə ki, sahibkarlar ilkin mərhələdə öz təsərrüfatlarını qurmaq, müasir tələblərə uyğun istehsalı təşkil etmək üçün onların möhkəm maliyyə imkanları ol- malıdır. İqtisadi inkişaf təmin edildikdən, sahibkarlar rəqabət aparmaq imkanlarına malik olduqdan sonra ümumi qaydada onlar vergi ödəmələrinə cəlb edilməli və fərdi güzəştlər götürülməlidir. Onu da qeyd edək ki, vaxtilə elə vergi növləri tətbiq olunurdu ki, onlar istər hüquqi, istərsə də fiziki şəxslərin gəlirlərinin əksər hissəsini əhatə edirdi və onların sahibkarlıq fəaliyyətinə mənfi təsir göstərirdi. Bütün bunları nəzərə alaraq Vergi Məcəlləsində müəyyən vergi dərəcələri xeyli aşağı salınmış, Vergi növləri azaldılaraq 9-a endirilmişdir. Fikrimizcə, bu istiqamətdə işi düzgün qurmalı və bir neçə ilin təcrübəsini elmi təhlil edib düzgün nəticəyə gəlmək lazımdır. Hesab edirik ki, diferensial yanaşmanı bərpa etməyə ehtiyac vardır. Bunu Azərbaycan reallığı tələb edir. Bəlkə də Avropa ölkələrində vergi siyasətində diferensial yanaşmağa elə böyük ehtiyac yoxdur. Çünki Avropa ölkələrinin əksəriyyətində ciddi region fərqləri yoxdur, regionlar üzrə is- tehsal, bazar, infrastruktur və serviz xidmətləri şəraiti bir-birindən o qədər də fərqlən- mirlər. Mərkəzlə pereferiyalar, şəhərlərlə kəndlər bu ölkələrdə istər ümumi AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. 175 sosial-iqtisadi inkişaf baxımından, istər istehsal şəraiti və texnika-texnologiya baxımından, istər ixtisaslı kadr və əməyin intensivliyi baxımından, istərsə də istehsal infrastrukturu və xidmət sahələrinin inkişaf səviyyəsi baxımından elə köklü fərqlən- mirlər. Təbii iqlim və torpaq kadastrı baxımından da regionlar elə ciddi fərqlənmirlər. Ümumiyyətlə, ictimai-iqtisadi inkişafın bütün sahələri üzrə regionlarda vəziyyət demək olar ki, eynidir və elə köklü fərqlər nəzərə çarpmır. Ona görə də bu ölkələrdə vergi siyasətində vahid yanaşma və vahid tariflərin tətbiqi bəlkə də mümkündür və burada elə bir problem yoxdur. Ancaq Azərbaycanda vəziyyət tamamilə başqadır, o yuxarıda deyilən bütün əlamətlər üzrə Avropa ölkələrindən əsaslı şəkildə fərqlənir. Hesab edirik ki, regional yanaşma təkcə mənfəət vergisinin tətbiqində yox, o digər vergi növləri, o cümlədən ƏDV və aksizlərə də tətbiq edilməlidir. Məsələn, Bakıda fəaliyyət göstərən sahibkarlarla Gədəbəydə və yaxud Şəkidə fəaliyyət göstərən sahibkarlara eyni (18%) ƏDV-nin tətbiq edilməsi, bizim fikrimizcə, düzgün deyil. Ətraf rayonlarda, xüsusilə də dağ və dağətəyi rayonlarında ƏDV-nin aşağı salın- masına ehtiyac vardır. Nəzərə alsaq ki, ƏDV-nin ölkədə sahibkarlığın inkişafına təsiri güclüdür və onların maliyyə imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır, onda bu labüddür. Kənd təsərrüfatı xammalı bazarında ƏDV-nin tətbiqi qiymətəmələgəlmə me - xanizmi vasitəsilə vergi yükünün kənd təsərrüfatı müəssisələrinə ötürülməsinə gətirib çıxarır. Ona görə də hesab olunur ki, kənd təsərrüfatı xammalına və kənd təsərrüfatı istehsalında istifadə olunan maddi-texniki resurslara ƏDV-nin dərəcəsini aşağı salmaq məqsədəuyğundur [6,s.34]. Sahibkarlara kömək və iqtisadi inkişafa təkan baxımından vergi növlərindən biri olan sadələşdirilmiş vergi sisteminin də təkmilləşdirilməsinə ehtiyac vardır. Hazırda Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinin vergi dərəcəsi Bakı şəhəri üzrə 4%, digər regionlar üzrə isə 2% (dövriyyədən) müəyyən- ləşdirilmişdir. Yük və sərnişin nəqliyyatında isə bu sahənin spesifikliyi nəzərə alı- naraq hər bir daşınma növü üçün sadələşdirilmiş verginin tətbiq edildiyi ölçü vahidinə uyğun olaraq sadələşdirilmiş verginin aylıq məbləği (manatla) müəyyən edilmişdir [5]. Təbii ki, bu yeniliklər öz bəhrəsini verməklə və respublikada xırda və orta sahibkarlığın formalaşmasına böyük köməkdir. Bununla belə, bizim fikrimizcə, bu vergi növü üzrə də sahəvi xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır. Birinci növbədə isə is- tehsal və kommersiya fəaliyyətli vergi ödəyiciləri fərqləndirilməlidir. İstehsal xarak- terli sahələrə üstünlük verilməlidir. Bu sahələrə üstünlük verilməsi və vergi güzəştlərinin tətbiqi təbii ki, bu sahələrdə sahibkarlığın inkişafına müsbət təsir göstərəcəkdir. Hazırda respublikada buna böyük ehtiyac vardır. İstehsal sahibkar- lığına meyil gücləndirilməlidir. Bu məqsədlə, bizim fikrimizcə, istehsal xarakterli müəssisələr üzrə sadələşdirilmiş vergi tətbiqinin rüblük dövriyyə həddinin müəyyən qədər yüksəldilməsinə ehtiyac vardır. T.Əkbərov. Vergi yükünün sahibkarlıq fəaliyyətinə təsiri 176 Yüklə 4,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|