İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cavidin Qurban əli Şərifova göndərdiyi məktubdan.
79 İsgəndər Atilla İstanbulda təhsil alan, təhsil aldığı ölkədə maarif və mə- dəniyyətin irəli getdiyini görən şair, 1906-cı ildə belə düşünür, belə yazırdı. Vətənini elmli, maarifli, mədəniyyətli, təhsilli görmək istəyirdi. Təsadüfi deyil ki, o, İstanbuldan vətənə dönən kimi məktəb, maarif və təhsil haqqında düşüncələrini “Naxçıvanda nə gördüm?”, “Naxçıvana nə lazım?” və “Həsbi- hal” silsilə məqalələrində yazıb mətbuatda çap etdirir. Kamal sahiblərinin diqqətini Azərbaycanda mövcud olan problemlərə yönəldir. Millətin tərəqqi və inkişafını onun maariflənməsində görən şair, mövcud problemi həll etmək üçün Azərbaycanda məktəb- lərin açılmasını və burada ilk öncə çocuqlara vətən dilinin
Tağı Sidqinin “şagirdi”, başqa cür də düşünə və yaza bilməzdi. Şair vətəndə türk dilində məktəblər açılmasını, onlarda cannisar müəllimlərin çalışmasını arzulayır. Təməddüdün – mədəniyyətin binasını məktəb və müəllimlərdə görürdü. Böyük ürək ağrısı və vətəndaş qeyrəti ilə yazırdı: - Bilsin vətən çocuqları əvvəl vətən dili. Gəlməz nəvayə görməsə bülbül güli... Hər millət öz dilində tapıb müddəasını.
Və yaxud: İşlər fənadır, bir neçə məktəb olmasa, Onlarda cannisar müəllimlər olmasa, Qafqazda yox müəllimimiz, digər olmasa...
Şair Qafqazın bir parçası olan Azərbaycanı məktəbsiz, maarifsiz və müəllimsiz görmək istəmirdi. 1910-cu ildə yazdığı publisistik məqalələrində həmin fikir və ideyanı davam və inkişaf etdirirdi. Cavidin yaradıcılığında haqq, ədalət, həqiqət, məhəbbət və hüriyyət məsələsi xüsusi yer tutur. O, bu haqda fikirlərini bədii əsərlərində, məktub və məqalələrində ifadə etmişdir. XX əsrin 80 Əsrin şairi IX vəzifəsini ötən əsrlərdən daha ağır, daha mürəkkəb olacağını düşünən şair, milləti qəflət yuxusundan oyanmağa, əsrin tələblərilə ayaqlaşmağa dəvət edirdi:
- Xan, bəy zamanı getdi, ədalət zamanıdır, Keçdi cəhalət aləmi, qeyrət zamanıdır. Xam olmuyun ki, mütləqa devlət zamanıdır. İndi maarif əsri, səadət zamanıdır. Hər millət öz hüququnun istər bəhasını.
Bu parçada mühüm və diqqətəlayiq bir məqam var. O da bundan ibarətdir ki, Cavid hələ 1906-cı ildə XX əsri maarif əsri və Azərbaycanın müstəqil dövlət olması ideyasını irəli sürür. Düşünür ki, vətən və millət yalnız öz müstəqil dövləti sayəsində dirçələ, inkişaf edə bilər; mədəniyyətə qovuşa bilər; dünya xalqları arasında özünə layiq yer tuta bilər. (O, arzusuna 1918-ci ildə çatacaq. Milli müstəqil Azərbaycan dövləti onun gözləri qarşısında yaranacaq. Lakin qısa bir zamandan sonra sovet Rusiyası tərəfindən yenidən işğala məruz qalacaq. O, çar Rusiyasının işğalı ilə barışmadığı kimi, sovet Rusiyasının işğalı ilə də barışmayacaq...) Şair Qafqazın kamal sahiblərini Qafqaz türklərinin hər birinin könlündə nəqş olunan xəyalları çiçəkləndirməyə, gerçək- ləşdirməyə, elmsizliyi aradan qaldırmağa, hürriyyətə, cəhalətə qarşı mübarizəyə çağırır.
Qafqazda fikr qılsala sahibkəmallar, Artıq tənəbböh artırı bu qilü qallar, Hər bir gönüldə nəqş olunub min xəyallar, Öz cəhlimizlə yetdi bizə infiallar, Seyr etdik elmsizliyin axır vəfasını.
O, çıxış yolunu Qafqazın, o cümlədən Azərbaycanın ma- ariflənməsi və elmlənməsində, vətənin və millətin gələcəyini və xoşbəxtliyini isə onun istiqlalı və dövlətçiliyində görür. Müxəm- 81 İsgəndər Atilla məsi bu misralarla bitirir:
- Dilxun olubdu Saliki-biçarə bərməla, Millət qəmilə az qalıb axır cünun ola...
O illərdə millət qəmilə yalnız Cavid deyil, Sabir də, Hadi də, Mirzə Cəlil də, Firidun bəy Köçərli də, Əli bəy Hüseynzadə də az qala cünun olmuşdular. Buna görə idi ki, şairin könül quşu matəm libasını geymişdi. O, millət qəmilə hər dəm ney tək nəvasını ucaldırdı. Şairin müsəddəs (altılıq) formasında qələmə aldığı “Hali – əsəfiştimalımı təsvirdə bir ahi-məzlumanə:” (Yəni: Bir məzlumun ahının təsvirində təəssüf halı) şeirində vətən mövzusuna, vətən söhbətinə yenidən qayıdır. 15 bənd, 90 misradan ibarət olan şeir “dekadans şairin” qürbətdə yaşadığı həyatı, keçirdiyi hal və əhvalı öyrənmək baxımından əhəmiyyətlidir. * Şeirin hər beytindən şairin ah-naləsi eşidilir.
Yürəgim rəngi-ərğəvan olmuş, Ərimiş laxta-laxta qan olmuş.
Qəmdən-qüssədən ürəyi al-qan olmuş şair, elə bir bəlaya düçar olmuşdur ki, onu yazmaq dilə gətirməkdən asandır. Pulsuz-parasız, sıxıntılar içində faciəli bir ömür sürən şair, çərasizlikdən möhnət küncünə qısılaraq, cismi-nazənində sanki
*
sıqıntılı sözləriniz və mərhəmətpərvərliyiniz mükəmməl bir makina (maşina) t əzyiqilə bəni sıqdı, sıqdı da ruhumu, hissiyyatımı parça-parça etdi. Ciddən sizin bu q ədər məhviyyətinizə mütəəssif oldum. Bən kəndim o qədər iczamiz bir hal ilə ian ə tələbinə qalxışsam, buracıqda bilmədiyim və bildiyim osmanlılardan ist ədiyim qədər istianə edə bilərəm, yəni dilənə bilərəm. Sözün açığı, şu r əzalətdən bu qaç gündə bütün-bütün kəndimi şaşırdım. Üç-dörd sənələr ilə hər s ənə altmış-yetmiş lirə sərf edən şair Qafqaz tələbələri şimdiyi qədər bizim bu dibsiz, heçaheç r əzalətimiz qədər böyük və böyük çirkin bir zillətə hədəf olmalıdılar. [Yəni ianəliyə, dilənçiliyə hədəf olmalıdılar.] Cavidin Qurban əli Şərifova göndərdiyi məktubdan. Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|