Ишлаб чикариш дастури

Mashina detallari sirtlari sifatlari sifatining ahamiyati.
Zamonaviy mashinalar uchun xos bo’lgan ish parametrlari va sharoitlari tutashuvchi detallar sirtlari sifatiga yuuori talablar qo’yiladi. Bunga uuyidagilar kiradi:
a) mashinalarning tez yurarligi
b) yuuori solishtirma yuklanishlar
v) nisbatan kichik vaznda mashinalarning katta uuvvati
g) yuuori bosimlar va haroratlar
d) mashina ishining uzou ishlashi va ishonchligiga talablar
e) mexanizmlar va butun mashina ishining aniqligi.
Sirtlar sifati detallar eksplatatsion xossalariga katta ta’sir o’tkazadi. Sirtlar yeyilishga bardoshliligi ko’p boshua omillar uatorida uning sifatiga boђlik bo’ladi. Detallar sirtlari yeyilishiga makronotekislik, to’lkinsimonlik va mikronotekisliklar ta’sir qiladi.
Makronotekislik va to’lkinsimon sirtlarning yeyilishi notekis kechadi. Avval sirtning ishlab turadigan uismlari yeyiladi, makronotekisliklarda birinchi navbatda sirtning chuuuilari deformatsiyalanadi va uvalanadi. Yeyilish uiymatining ishkalanuvchi sirtlar ishiga boђlikligi grafikda (rasm) berilgan. Ishualanuvchi sirtlar sifatining oshishi mashina xizmat muddatini oshiradi, ularning ish davomiyligini chuzadi.
Sirt ђadir-budirligining klassifikatsiyasi va mezonlari 2789-73 GOST i bilan belgilangan. Ishlov berish natijasida hosil bo’layotgan sirt ђadir-budirligi deganda sirt relgefini tashkil etuvchi va uzunligi sirt tabiatiga boђlik ravishda tanlanib, bazaviy uzunlikka teng uchastka chegaralarida uaralayotgan nisbatan kichik uadamli notekisliklarning jamlanmasi tushuniladi.


Parametrlar va ta’riflar.
Profilning o’rta chiziђi S bazaviy uzunlik chegaralarida o’lchanadigan profil nuutalarining ushbu chizikkachamasofalari kvadratlarining yiђindisi minimal bo’ladigan uilo’tkazilgan bazaviy chiziu hisoblanadi.(13-rasm).
Bazaviy uzunlik S chegaralarida ђadir-budirlik parametrlari baholanadigan chiziu uzunligi (Sq0,01 dan 25 mm gacha) R_a profilning o’rta arifmetik chetlanishi, u S bazaviy chizik chegaralarida urta chizikdan profilning h chetlanishlari mutlou uiymatlarining o’rta arifmetigiga teng.
R_aq
R_z - notekisliklarning unga nuuta bo’yicha balandligi - bu l bazaviy uzunlik chegaralarida o’lchanadigan profilning beshta yuuori va beshta uuyi nuutalari orasidagi H o’rtacha masofa:
R_zq
Notekisliklarning eng katta balandligi – R _max
Notekisliklarning o’rtacha uadami S_m - bazaviy uzunlik chegaralarida notekisliklar uadamining urtacha qiymati:
S_mq
bu yerda n - bazaviy uzunlik chegaralarida uadamlar soni.
Notekisliklarning chuuuilar bo’yicha o’rtacha uadami s- bu notekisliklarning bazaviy uzunlik chegaralarida chuuuilar bo’yicha uadamining o’rtacha qiymati:
Sq
Profilning tayanch uzunligi h_j - o’lchanadigan profil chuuuilarida s- bazaviy uzunlik chegaralarida o’rta chiziuua ekvidistant chiђzi bilan kesiladigan ajratiladigan bo’laklar uzunliklari yig'indisi:
Formula

bu yerda bi-o’lchanadigan profil chiziђidagi bazaviy uzunlik chegaralarida o’rta chiziuua ekvidistant chiziu bilan ajratiladigan kesma uzunligi;

14. 
    o’lchanadigan profil chiziklarida bazaviy uzunlik chegaralarida o’rta chiziuua ekvidistant chiziu bilan chiziladigan kesmalar soni. Profilning nisbiy tayanch uzunligi t_p- profil tayanch uzunligining bazaviy uzunlikka nisbati:
    

bu yerda -profilning tayanch uzunligi: s-bazaviy uzunlik.

O’rta chiziuua ekvidistant chiziu chiziularining yuuorigi chiziђidan p masofada o’tkaziladi. p ning uiymati R_max ning foizlarida beriladi.
GOST bilan quyidagi parametrlar reglamentlangan:
Sq0,0125mm; R_aq2,50,02mkm; R_zq3200,025 mkm;
S_m va Sq100,002 mkm; t_pq590%
SHuningdek notekislar yqnalishi \adir-budirlikka talablar \adir-budirlikning bir yoki bir necha parametrlari bo’yicha belgilanadi. 6-12 klasslar uchun R_a shkalasi asosiy, 1-5, 13-14-klasslar uchun – R_z shkalasi asosiy uisoblanadi, 6-14 klasslar a, b, v harflari bilan belgilanadigan razryadlarga bo’linadi.
Sirtning \adir-budirligini aniqlash usullari.
Sirt ђadir-budirligi notekisliklarni turli priborlar bilan o’lchash yo’li bilan bauolanadi, ularning uatoriga quyidagi asosiy priborlar kiradi: profilometrlar, profilograflar, optik priborlar. Yuqori priborlar mikronotekisliklarining balandligi 12 mk dan yuqori bo’lmagan va 0,03 mk dan kam bo’lmagan sirt \adir-budirligini bauolash uchun qqllaniladi. Ishlab chiqarish sharoitlarida detallar sirtlarining \adir-budirligi kqpincha ularning ishlov berilgan sirtlarining turli \adir-budirlik klasslariga tq\ri keladigan turli materiallardan (pqlat, latun va boshualardan) tayyorlangan yassi yoki tsilindrik namunalardan iborat tozalik etalonlari bilan tauuoslash yo’li bilan bauolanadi.
Namunalar tqplami-etalonlar - mexanik ishlov berishning har xil turlari -yqnish, frezerlash, silliqlash va h.k. uchun tayyorlanadi. Pardozlash usulublari bilan ishlov berilgan detallar sirtlarining \adir-budirligini etalonlar sirtlari bilan tauuoslaganda vizual bauolashni (kqz bilan ko’rib bauolashni) besh karra kqp kattalashtirib ko’rsatadigan lupa yordamida amalga oshirishga tq\ri keladi.