Ishlab chiqarish jarayonlari sanitariyasi va gigiyenasi inson mehnat faoliyatiga ta`sir etuvchi salbiy omillar, ularning turlari, mohiyati va himoyalanish usullari

θ - 
nuqta o`rnashgan tekislikni pol 
sathiga nisbatan og’ish burchagi, grad; 
d – 
nurning gorizontal soyasi, m;
Yorug’lik oqimi usulida hisoblashda, yuzani yoritish uchun zarur bo’lgan 
yoritgichlar soni quyidagicha aniqlanadi. 
N H E
m
 · K
3 
· S · Z / η · F
l
 
bunda, 
E
m
 
– yoritilganlik me`yori, lk; 
K
3
– zahira koeff (1,3-1,5);
S 
– yoritilajak yuza, m
2
; 

---

98 
Z 
– yorug’likni notekislik koeff (1,1-1,15);
η – 
yoritilgichlarni foydalanish koeffitsienti. 
Bu yerda, 
a
va 
b
– binoning buyi va eni, m. 
h 
- yoritgichning yoritilayotgan yuzadan balandligi, m 
5.
 
Yoritilganlikka bo’lgan asosiy talablar va yoritqichlar 
 
Ishlab chiqarish sharoitida yoritilganlik, ishchi-hodimlar salomatligiga zarar 
yetkazmasligi uchun u ko`zni zo`riqtirmaydigan, ish vaqtida binoning hamma 
qismlarida bir tekis taqsimlangan bulishi talab qilinadi. Korxonalarda yoritishga doir 
talablar quyidagilardan iborat: 
-yoritish qurilmasi yorug’ligining spektral tarkibi quyosh yorug’liginikiga 
yaqin bo`lishi; 
-bajariladigan ishlarning turi va aniqligiga qarab, yoritilganlik darajasi etarlicha 
bo`lishi hamda gigiyena talablariga mos kelishi; 
-ish joyida to`g’ri tushadigan va qaytgan yorug’liklar bo`lmasligi; 
-me`yorlarga muvofiq, korxona binolariga avariya yoritgichlari o`rnatilishi; 
-xavfli ish o`rinlari yuqori darajada yoritilgan bo`lishi; 
-yoritish qurilmalari xavfli hamda zararli omillar hisoblangan, ya`ni shovqin, 
elektr quvvati, issiqlik chiqarish va yong’in chiqarish manbalari bo`lmasligi; 
-nazorat o`lchash asboblari, xavfsizlik signalizatsiyasi ishonchli va uzluksiz 
yoritilishi; 
-yoritilish bir tekis va turg’un bo`lishi, soyalar hosil qilmasligi kerak. Aks 
holda inson ko`zini bir sharoitdan ikkinchi sharoitga tez-tez o`zgarib turishi
natijasida, ko`rish organlarining toliqish holati ro`y beradi. Yoritgich lampalari 
yorug’lik tarqatish hususiyatiga ko`ra uch sinfga bulinadi: 
- to`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi; 
- nur yoyuvchi; 
- nur qaytaruvchi lampalar. 
a) To`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi lampalar sinfiga, quyi yarim aylanasi 
bo`ylab o`z nurining tahminan 90% ni tarqatadigan lampalar kiradi. 
b) Nur yoyuvchi lampalar o`z nurlarini yuqori va quyi aylanalar o`rtasida 
taqsimlashga asoslangan bo`lib, umumiy nurni yuqori va quyi sfera buylab tarqatadi 
hamda har qanday soyalarga barham berib, yorug’likni bir tekisda tarqatish 
imkoniyatini beradi. Bunday lampalar ship va devorlari yorug’lik qaytarish 
hususiyatiga ega bo’lgan binolarga o`rnatiladi. 
Nazorat savollari 
1.
Yorug’likga nisbatan qanday talablar qo’yiladi? 
2.
Yetarli yoritilmaslik inson organizmiga qanday salbiy ta’sir ko’rsatadi? 
3.
Mikroiqlimda tabiiy yoritilganlikning qanday ahamiyati bor? 
4.
Sun’iy yoritishning qanday me’yorlari bor? 
5.
Sun’iy yoritishda qanday texnik vositalardan foydalaniladi?