İslam Qəribli
440
337. M. Hadi. “Sərgüzəşti səyahətimdən bir yarpaq”(məqalə), “Bəsirət” qəzeti,
2 may 1915-ci il, N 43
338. M. Hadi. “Karpat xatirələrindən: Gözəl Mariya düşünürdü”(məqalə),
“Bəsirət” qəzeti, 30 may 1915-ci il, N 47
339. M. Hadi. “Ayrılıq dəqiqələri: Əsgərlər hərbə gedərkən”(şeir), “Bəsirət”
qəzeti, 16 dekabr 1918-ci il, N 200; “Bədbəxt kor çocuq”(şeir), yenə orada
340. M. Hadi. “Vaxtın səsi və həyatın sözü”(şeir), “Bəsirət” qəzeti, 11 yanvar
1919-cu il, N 205
341. M. Hadi. “Şeir inciləri”(şeir), “Bəsirət” qəzeti, 29 aprel 1919-cu il, N 225
342. M. Hadi. “Qəmərə”(şeir), “Bəsirət” qəzeti, 3 may 1919-cu il, N 227
343. M. Hadi. “Aini-tacgüzari münasibətilə İranın cavan şahına”(şeir), “Sədayi-
həqq” qəzeti, 9 iyul 1914-cü il, N 156
344. M. Hadi. “Müəmmayi-kainat”(şeir), “Sədayi-həqq” qəzeti, 16 iyul 1914-cü il, N 163
345. M. Hadi. “Uldüzlara doğru”(şeir), “Sədayi-həqq” qəzeti, 14 avqust 1914-cü il, N 185
346. M. Hadi. “Qiymətli və dəyərli həmaqət”(şeir), “Sədayi-həqq” qəzeti,
17 avqust 1914-cü il, N 187
347. M. Hadi. “Zamanın məzhəkələri”(şeir), “Sədayi-həqq” qəzeti, 21 avqust
1914-cü il, N 191
348. M. Hadi. “Türkiyənin yeganə filosofu Rza Tofiq həzrətlərinə”(şeir),
“Sədayi-həqq” qəzeti,25 avqust 1914-cü il, N 194
349. M. Hadi. “Həyati-bəşər”(şeir), “Sədayi-həqq” qəzeti, 27 avqust 1914-cü il, N 196
350. M. Hadi. “Ulduzlu bir gecədə müharibə tamaşası və “Şahnamə” şairi-
ziiqtidarını xatırlamaq” (şeir), “İqdam” qəzeti, 1915-ci il, N 10
351. M. Hadi. “Göy səltənəti”(şeir), “Yeni iqdam” qəzeti, 1915-ci il, N 105
352. M. Hadi. “İrəvan quberniyasında müsəlman qaçqınları”(məaqlə-xəbər),
“Açıq söz” qəzeti, 13 noyabr 1915-ci il, N 34: “Dilək ölməz”(şeir), “Açıq söz”
qəzeti, 23 iyul 1916-cı il, N 20
353. M. Hadi. “Qış günündə odlu fəğanlar”(şeir), “Sovqat” qəzeti, 25 yanvar
1917-ci il, N 120
354. M. Hadi. “Qardaş sevgisi”(şeir), “Sovqat” qəzeti, 1 fevral 1917-ci il, N 126
355. M. Hadi. “Bəşər”(şeir), “Sovqat” qəzeti, 10 fevral 1917-ci il, N 133
356. M. Hadi. “Milli bacılara”(şeir), “Sovqat” qəzeti, 14 fevral 1917-ci il, N 136
357. M. Hadi. “Acı həqiqətlər qarşısında dadlı xatirələr”(şeir), “Sovqat” qəzeti,
17 fevral 1917-ci il, N 137
358. M. Hadi. “Əməl”(şeir), “Sovqat” qəzeti, 31 mart, 2, 3 aprel 1917-ci il, N
172, 173, 174
359. M. Hadi. “Hürriyyət şənliyi və ülvi mənzərələr”(məqalə), “Sovqat” qəzeti,
27 may 1917-ci il, N 210
360. M. Hadi. “Meydani-hərb xatirələrimdən”(şeir), “Övraqi-nəfisə” qəzeti,
17 aprel 1919-cu il, N 2
361. M. Hadi. “Türkün nəğməsi”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti, 15 sentyabr 1918-ci il, N 1
Məhəmməd Hadi və mətbuat
441
362. M. Hadi. “Zəfəri-nəhaiyəyə doğru”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti, 6 oktyabr
1918-ci il, N 7
363. M. Hadi. “Aydınlıq bir gecədə təfəkkür dəqiqələri”(şeir), “Azərbaycan”
qəzeti,9, 11 oktyabr 1918-ci il, N 10, 12
364. M. Hadi. “İki simayi-siyasinin müharibə haqqındakı mütaliələri
münasibətilə”(məqalə), “Azərbaycan” qəzeti, 20 oktyabr 1918-ci il, N 17
365. M. Hadi. “Zərbeyi-inqilab”(məqalə), “Azərbaycan” qəzeti, 22 oktyabr
1918-ci il, N 19
366. M. Hadi. “Abbas Səhhətin üfuli-əbədisi”(məqalə), “Azərbaycan” qəzeti,
18 noyabr 1918-ci il, N 43
367. M. Hadi. “Həyati-hazirəmizin ilhamları”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti,
19 noyabr 1918-ci il, N 44
368. M. Hadi. “Qürbət ellərdə yadi-vətən”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti, 20, 22
noyabr1918-ci il, N 45, 47
369. M. Hadi. “Ümid ilə yaşayın”(məqalə), “Azərbaycan” qəzeti, 25 noyabr
1918-ci il, N 49
370. M. Hadi. “Məhtabi-şita”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti, 27 noyabr 1818-ci il, N 50
371. M. Hadi. “Şühədayi-hürriyyətimizin ərvahına ithaf”(şeir), “Azərbaycan”
qəzeti,31 mart 1919-cu il, N 147
372. M. Hadi. “Məfkureyi-aliyəmiz”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti, 3, 4 aprel
1919-cu il,N 149, 150
373. M. Hadi. “Baharın ilhamları və ictimai rəmzlər”(şeir), “Azərbaycan”
qəzeti, 7, 10 aprel 1919-cu il, N 152, 155
374. M. Hadi. “Əsgərlərimizə, könüllülərimizə”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti,
22 aprel1919-cu il, N 163
375. M. Hadi. “Əsgərlərimizə, könüllülərimizə”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti,
23 aprel 1919-cu il, N 164
376. M. Hadi. “Kor soqqur”(şeir), “Azərbaycan” qəzeti, 2 may 1918-ci il, N 170
377..M. Hadi. “Firdovsi-ilhamat”, “Kaspi” mətbəəsi, Bakı-1908, 232 səh.
378. M. Hadi. Seçilmiş əsərləri, ADU nəşriyyatı, Bakı – 1957, 374 səh.
379. M. Hadi. Seçilmiş əsərləri, I cild, “Elm” nəşriyyatı, Bakı-1978, 470 səh.
380. M. Hadi. El fəryadı, “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı -1980, 152 səh.
381. M.Hadi.Seçilmiş əsərləri, “Şərq-Qərb”, Bakı-2005, 464 səh.
382.Məhəmmədi Məsiağa. Sədi və Hafiz, “Nurlan” nəşriyyatı, Bakı-2004, 76 səh.
383. Məmməd Arif. Seçilmiş əsərləri, III cild, “Elm” nəşriyyatı, Bakı – 1970, 428 səh.
384. Məmməd Cəfər. Seçilmiş əsərləri, II cild, Azərnəşr, Bakı-1974, 344 səh.
385. Məmməd Cəfər. Sənət yollarında, “Gənclik” nəşriyyatı, Bakı – 1975, 318 səh.
386. Məmməd Cəfər. İşıqlı düşüncələr şairi, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti,
7 dekabr 1979-cu il
387. Məmməd Cəfər. “Şair haqqında söz” (M. Hadinin “El fəryadı” kitabına
yazılmış ön söz), Yazıçı, Bakı-1980, 152 səh.
İslam Qəribli
442
388. Məmmədli Qulam. İmzalar, Azərnəşr, Bakı-1977, 120 səh.
389. Məmmədli Qulam. Sizə kim lazımdır (biobiblioqrqfik məlumat), “Maarif”
nəşriyyatı, “Bakı- 1990, 192 səh.
390. Məmmədov Xeyrulla. Sultan Məcid Qənizadə, Yazıçı, Bakı-1983, 216 səh.
391. Məmmədov Xeyrulla. “Əkinçi”dən “Molla Həsrəddin”ə qədər, Yazıçı,
Bakı-1987, 272 səh.
392. Məmmədov Xeyrulla. Görkəmli maarif xadimi və realist yazıçı (S. M.
Qənizadənin “Gəlinlər həmaiyili” kitabına yazılmış müqəddimə), “Yazıçı”
nəşriyyatı, Bakı-1986, 272 səh.
393. Məmmədzadə Mirzəbala. Azərbaycan Türk mətbuatı, Bakı-2004, 84 səh.
394. Mirbağırov Kamil. Seyid Əzim Şirvani, Azərbaycan Uşaq və Gənclər
nəşriyyatı, Bakı-1959, 238 səh.
395. Mirəhmədov Əziz. Məhəmməd Hadinin tərcümüyi-halına dair mənbələr,
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasnin məruzələri, III cild, N 5, 1947
396. Mirəhmədov Əziz. Məhəmməd Hadinin ədəbi irsi haqqında, “İnqilab və
mədəniyyət” jurnalı, 1948-ci il, N 5-6, s. 155-159
397. Mirəhmədov Əziz. Müqəddimə (Məhəmməd Hadinin “Seçilmiş əsərləri”nə yazılmış
ön söz), Azərbaycan Universiteti Nəşriyyatı, Bakı-1957, 374 səh.
398. Mirəhmədov Əziz. Məhəmməd Hadi, Uşaqgəncnəşr, Bakı-1962, 204 səh.
399.
Mirəhmədov
Əziz.
Romantizmin
hüdudlarını
realistcəsinə
müəyyənləşdirməli
(“Sovet ədəbiyyatşünaslığının aktual problemləri”
kitabından), “Elm” nəşriyyatı, Bakı – 1974, 356 səh.
400. Mirəhmədov Əziz. Azərbaycan pomantizminin görkəmli nümayəndəsi(M.
Hadinin “Seçilmiş əsərləri”nin I cildinə yazılmış müqəddimə), “Elm”, Bakı-
1978, 470 səh.
401. Mirəhmədov Əziz. Məhəmməd Hadi, Bakı, “Yazıçı” nəşriyyatı, 1985, 224 səh.
402. Mir Cəlal. “Şair-vətəndaş”, SSRİ EA Azərbaycan filialının xəbərləri, 1943, N 4
403. Mir Cəlal. Məhəmməd Hadi (“Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”
kitabından), II cild, EAAzF nəşriyyatı, Bakı-1944, s. 332-339
404. Mir Cəlal. XX əsr yazıçılarımılz vətən uğrunda, S. M. Kirov adına
Azərbaycan Darülfünununun əsərləri, V cild, Bakı – 1945
405. Mir Cəlal. Füzuli sənətkarlığı. ADU nəşriyyatı, Bakı-1958, 276 səh.
406. Mir Cəlal, Firidun Hüseynov. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı, “Maarif”
nəşriyyatı, Bakı-1982, 428 səh.
407. Mirzə Ələkbər Sabir.“Tömeyi-nahar”(şeir),“Molla Həsrəddin”jurnalı,14
aprel 1908,ci il, N 15
408. Mirzə Ələkbər Sabir. “İstiqbalımız lağlağıdır”, “Molla Nəsrəddin” jurnalı,
25 avqust 1908-ci il, N 34
409. Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, II cild, EAAzF nəşriyyatı, Bakı-
1944, 398 səh.
410. Nemanzadə Ömər Faiq. Xatirələrim, “Gənclik” nəşriyyatı, Bakı-1985, 126 səh.
Məhəmməd Hadi və mətbuat
443
411. Nemanzadə Ömər Faiq. Əsərləri, “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı-1983, 150 səh.
412. Nəbiyev Bəkir. Görkəmli tənqidçi və ədəbiyyatşünas, Azərbaycan SSR
Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, Bakı-1963, 162 səh.
413. Nəbiyev Bəkir. Tənqid və ədəbi proses, Azərnəşr, Bakı-1976, 188 səh.
414. Nəbiyev Bəkir. Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı, “Elm”
nəşriyyatı, Bakı-1977, 329 səh.
415. Nəbiyev Bəkir, Salmanov Şamil. Ədəbiyyat, 11-ci sinif, “Maarif” nəşriyytı,
Bakı-2001, 380 səh.
416. Nəbiyev Bəkir. Xəzan vurmasın, Bakı, “Elm”- 2006, 452 səh.
417. Nizami Gəncəvi. Sirlər xəzinəsi, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı-
1947, 176 səh.
418. Nizami Gəncəvi. Sirlər xəzinəsi ( Filoloji tərcümə, izah, şərhlər və lüğət
professor Rüstəm Əliyevindir), “Elm” nəşriyyatı, Baki-1981, 248 səh.
419. Nizami Gəncəvi. Leyli və Məcnun( Filoloji tərcümə, izahlar və qeydlər
professor Mübariz Əlizadənindir), “Elm” nəşriyyatı, Bakı-1981, 292 səh.
420. Nizami Gəncəvi. Leyli və Məcnun, “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı-1983, 304 səh.
421. Novruzov Tərlan. Sabir ədəbi məktəbi, “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı-1992, 216 səh.
422. Osmanlı Vəli. Azərbaycan romantikləri, Yazıçı, Bakı-1985, 220 səh.
423. Osmanlı Vəli. Məhəmməd Hadinin romantizmi, “Elm”, Bakı-2006, 204 səh
.
424. Piotrovski M. B. İslam etiqad və həyat tərzidir (“İslam” qısa məlumat
kitabına müqəddimə), ASE Baş Redaksiyası, Bakı-1989, 160 səh.
425. Rəsulzadə Məhəmməd Əmin. Milli birlik, “Çıraq” nəşriyyatı, Bakı-2009, 176 səh.
426. Rekviem (Əziz Mirəhmədov haqqında məqalələr), “Azərbaycan”
nəşriyyatı,Bakı-2003, 208 səh.
427. Rüstəmov İzzət. Həsənbəy Zərdabi, “Gənclik” nəşriyyatı, Bakı-1969, 188 səh.
428. Rüstəmli Asif. Cəfər Cabbarlı: həyatı və mühiti, “Elm” nəşriyyatı, Bakı-
2009, 416 səh.
429. Salman Mümtaz. Azərbaycan ədəbiyyatı qaynaqları, “Yazıçı” nəşriyyatı,
Bakı – 1986, 448 səh.
430. Saraclı Əflatun. Abdulla Şaiq, “Gənclik” nəşriyyatı, Bakı-1983, 212 səh.
431. Saraclı Əflatun. Azərbaycan yazıçıları cümhuriyyət dönəmində, “Elm”,
Bakı-2007, 424 səh.
432. Seyid Əzim Şirvani. Seçilmiş əsərləri, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı-1990, 224 səh.
433. Sədi Şirazi. Gülüstan, Azərnəşr, Bakı-1962, 222 səh.
434. Sədi Şirazi. Bustan, Azərnəşr, Bakı-1964, 256 səh.
435. Sultanlı Vaqif. Ədəbi tənqidin tədrisi məsələləri, Azərnəşr, Bakı-2007, 124 səh.
436. Talıbzadə Kamal. Sənətkarın şəxsiyyəti, “Yazıçı” nəışriyyatı, Bakı – 1978, 380 səh.
437. Talıbzadə Kamal. Mən bir kitab... “Bakı” qəzeti, 4 dekabr 1979-cu il
438. Talıbzadə Kamal. Seçilmiş əsərləri, II cild, Azərnəşr, Bakı -1994, 432 səh.
439. Vahabzadə Bəxtiyar. Sənətkar və zaman, “Gənclik” nəşriyyatı, Bakı-1976, 300 səh.
440. Vahabzadə İsfənduyar. Millətimin imzası, “Təbib” məşriyyatı, Bakı -1992, 192 səh.
İslam Qəribli
444
441. Vəliyev Şamil. Füyuzat ədəbi məktəbi, “Ejdat” yayınları, Ankara-2000, 320 səh.
442. Yusifov Xəlil. Şərqdə intibah və Nizami Gəncəvi, “Yazıçı” nəşriyyatı,
Bakı-1982, 200 səh.
443. Zamanov Abbas. Seyid Hüseyn (Seyid Hüseynin “Əsərləri”nə yazılmış ön
söz), Azərnəşr, Bakı-1960, 428 səh.
444. Zamanov Abbas. Sabir və müasirləri, Azərnəşr, Bakı-1973, 284 səh.
445. Zamanov Abbas. Əməl dostları, Əməl dostları, “Yazıçı” nəşriyyatı, Badı-
1979, 372 səh.
446. Zamanov Abbas. “Ülvi-əməllər şairi”, “Kommunist” qəzeti, 7 dekabr 1979-cu il
447. Zeynalabdin Marağayi. İbrahim bəyin səyahətnaməsi, yaxud təəsübkeşliyin
bəlası”, “Elm” nəşriyyatı, Bakı-1982, 500 səh.
448. Zəka Rəfiq. Məhəmməd Hadi, Bakı -1979, 86 səh.
Məhəmməd Hadi və mətbuat
445
MÜNDƏRĠCAT
Səh.
Bəkir Nəbiyev
. HadiĢünaslığa yeni töhfə..........................................3-7
GĠRĠġ.....................................................................................................8-13
BĠRĠNCĠ FƏSĠL
MƏHƏMMƏD HADĠ ĠRSĠ “HƏYAT” və
“FÜYUZAT”IN SƏHĠFƏLƏRĠNDƏ
I.1.Həyatının mətbuat aləminə gəliĢinə qədərki dövrə ümumi bir baxıĢ ..............14-21
I.2. Poeziya sahəsində ilk addımları.............................................................21-37
I.3. Publisistikasında müxtəlif məsələlərə mütəfəkkiranə münasibət....37-84
I. 4. Ġlk poetik tərcümələri.............................................................................84-94
I. 5. M. Hadi “Füyuzat”da. “Füyuzat”ın Ģairi..........................................94-131
I. 6. Ədəbi-ictimai görüĢlərini əks etdirən məqalə və publisistik iqtibasları.....131-143
I. 7. Orijinal əsərlərə bənzəyən poetik tərcümələri..............
.....................143-149
ĠKĠNCĠ FƏSĠL
M. HADĠNĠN DĠGƏR MƏTBUATOR QANLARI
ĠLƏ ƏLAQƏLƏRĠ. ƏDƏBĠ-ELMĠ ĠRSĠ
“TƏZƏ HƏYAT” QƏZETĠNĠN SÜTUNLARINDA
II.1. Poetik əsərlərində maarifçilik və azadlıq ideyalarının təbliği.....150-160
II.2. Satiraya meyil. Cəmiyyətə söz və Ģəxsiyyət azadlığı lazımdır......160-168
II.3. “Təzə həyatçılar”la bir sırda. “Ah, kimsəsiz vətən!”....................168-204
II.4. Publisistikasında Qərq və ġərq məsələsi. BəĢər tarixi və taleyi
haqqında düĢüncələr.........................................................................204-238
II.5. ġairin estetik idealı ilə səsləĢən poetik tərcümələr........................239-243
İslam Qəribli
446
ÜÇÜNCÜ FƏSĠL
SƏNƏTKARIN “ĠTTĠFAQ”, “TƏRƏQQĠ” və
“SƏDA” QƏZETLƏRĠNDƏKĠ FƏALĠYYƏTĠ
III.1. Həqiqət, ədalət və hürriyyət arzusu...............................................244-268
III.2. Nəsri. “Halımız münəvvər, istiqbalımız parlaqdır”....................268-275
III.3. Azadlıq avazlı tərcümə və iqtibaslar..............................................275-287
III.4. M. Hadinin poetik əsərləri “Tərəqqi”də.......................................287-302
III.5. Maddi və mənəvi əsarətə qarĢı üsyan. “Qəhr olsun istibdad
!”.............302-310
III.6. “Tərəqqi” qəzetindəki tərcümələri barədə...................................311-313
III.7. “Sədaçılar”dan biri. “Səda”nın sədalı Ģairi..................................314-334
III.8. Nəsr əsərləri və elmi-nəzəri məqalələri..........................................334-354
III.9. Bir neçə baĢqa əsəri haqqında........................................................354-358
DÖRDÜNCÜ FƏSĠL
M. HADĠNĠN ƏDĠBĠ FƏALĠYYƏTĠNĠN SON ĠLLƏRĠ
IV.1. Türkiyədən qayıdan ədibin əsərləri Azərbaycan dövri mətbuatında......359-383
IV.2. M. Hadi müharibədə. Cəbhədən yazdıqları müxtəlif mətbuat
orqanlarında......................................................................................383-402
IV.3. Müharibədən sonrakı yaradıcılığı. M. Hadi və “Azərbaycan” qəzeti......402-418
NƏTĠCƏ..........................................................................................419-420
XÜLASƏ.........................................................................................421-423
KĠTABĠYYAT...............................................................................424-441
Məhəmməd Hadi və mətbuat
447
ĠSLAM EYNƏLĠ OĞLU QƏRĠBLĠ
ƏdəbiyyatĢünas, “Qızıl Qələm” mükafatı laureatı
1954- cü ildə Lerik rayonunun Mulalan kəndində anadan
olmuşdur. 1975-ci ildə ADPU-nun filologiya fakültəsini fərqlənmə
diplomu ilə bitirmiş, 1975-1990-cu illərdə Biləsuvar və Lerik
rayonlarında müəllim və məktəb direktoru vəzifələrində çalışmışdır.
1990-cı ildən AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun
əməkdaşıdır. “Məhəmməd Hadinin “İnsanların tarixi faciələri, yaxud
əlvahi-intibah” poeması” adlı namizədlik, “Məhəmməd Hadinin
ədəbi-bədii irsi Azərbaycan dövri mətbuatında(1905-1920-ci illər)”
adlı doktorluq dissertasiyalırının müəllifidir. Doqquz kitabın,
Pespublika və xarici ölkələrin mətbuat orqanlarında dərc olunan
yüzdən artıq məqalənin müəllifidir.
Tərtib etdiyi, müqqəddimə, şərh və lüğətlər yazdığı səkkiz
kitab nəşr olunaraq ədəbi-elmi ictimaiyyətin ixtiyarına verilmiş, on
iki bədii və elmi kitabın redaktorudur.
Dostları ilə paylaş: |